Ндірістік шыындарды есебі
ндірістік шыындарды жіктелінуі.ндiрiс шыындарын дрыс йымдастыру шiн оларды ылыми негiзделген жiктемесi лкен роль атарады. ндiрiске кеткен шыындар олар пайда болуына, орнына байланысты, нiм трлерiне (жмыс, крсетiлген ызмет) жне шыындар трлерiне блiнедi (жiктеледi).
Пайда болу орнына байланысты – шыындар ндiрiс бойынша, цехтара, ксiпорынны блiмi (участок) жне баса да рылымды блiмшелерге блiнедi. Мндай топтау зауытiшiлiк шаруашылы есеп беруiн йымдастыру шiн жне ндiрiстiк нiмнi зiндiк нын анытау шiн ажет.
нiмнi трiне байланысты - (жмыс, крсетiлген ызмет) шыындарыны зiндiк нын анытау шiн шыындарды топтайды.
Шыындар трлерiне байланысты – шыындар элементтерi жне калькуляциялы баптар бойынша топтастырылады.
Ксiпорынны ндiрiстiк нiмдерi (шыындары) келесi элементтерге жiктеледi:
- материалды шыындар;
- ебек аы шыындары;
- леуметтiк ажеттiлiктерге аударымдар;
- негiзгi ор амортизациясы;
- баса да шыындар (телефонды, iс-сапар бойынша жне т.б.)
Бл топтастыру элементтерi халы шаруашылыындаа барлы салалара мiндеттi жне бiрыай болып табылады. Шыындарды топтастру экономикалы элементтер бойынша келесi нтиженi крсетiп тр - ндiрiске анша жмсаланы, жалпы шыындар сомасындаы р элементтi лесiн. Материалды шыындар элементтерiне сатып алынан материалдар, бйымдар жне энергия, нiмнi зiндiк ныны р трiне байланысты шыындар топтастырылуы йымдастырылады жне калькуляциялауды баптарына кiргiзiледi. Жоспарлауды негiзгi ережелерiнде ндiрiстiк ксiпорындарда нiмнi зiндiк нын калькуляциялау жне есеп беруiне байланысты калькуляциялы баптары бойынша шыындар трпатына топтастырылады.
ндiрiстiк шыыстарды жiктелуi
| Жiктелу трi | Шыындар блiмшесi |
| Экономикалы ролi бойынша ндiрiс рдiсiнде рамы бойынша (бiртектес) нiмнi зiндiк нына осу дiсi бойынша ндiрiс клемiне байланысты Кезедi пайда болуына байланысты ндiрiстi рдiске атысуына байланысты Тиiмдiлiгiне байланысты | Негiзгi жне жнелтпе шыын Бiр элементтi жне кешендi Тiкелей жне жанама згермелi жне бiрыай уаытылы ндiрiстiк жне коммерциялы ндiргiш жне ндiргiш емес |
Негiзгi шыындар - ндiрiстiк технологиялы ндiрiспен тiкелей байланысты; шикiзат жне негiзгi материалдар, кмекшi материалдар жне баса да шыындар, жалпы ндiрiстiк жне жалпы шаруашылы шыындардан баса.
Жнелтпе шыындары - ндiрiсте ызмет крсетумен жне басаруды йымдастырумен пайда болады. Олар жалпы ндiрiстiк жне жалпы шаруашылы шыындардан трады.
Бiр элементтi шыындар – бiр элементтен тратын – ебек аы, амортизация т.б.
Кешендi шыындар – бiрнеше элементтерден тратын, мысалы: цехтiк жне жалпы зауытты шыындар рамына ебекаы, имараттарды амортизациялы шыындары жне баса да бiр элементтi шыындар.
Тiкелей шыындар - ндiрiстi аныталан нiм трiмен байланысты жне де тiкелей нiмнi зiндiк нына жатызылуы ммкiн: шикiзат жне негiзгi материалдар, ааудан шеккен шыындар жне т.б.
Жанама шыындара - нiмнi блек трлерi бойынша тiкелей нiмнi зiндiк нына тiкелей жатызуа болмайды жне жанама трде аныталады (шартты трде): жалпы шаруашылы, жалпы ндiрiстi, ндiрiстiк емес шыындар жне т.б.
Шыындарды тiкелей жне жанама трлерiне блу себебi – салаларды ерекшелiгiне, ндiрiстi йымдастырылуына, нiмнi зiндiк нын калькуляциялау дiсiне байланысты.
Шартты траты шыындар млшерi - ндiрiстiк нiм клемiнi згеруiне атысы жо: жалпы ндiрiстiк жне жалпы шаруашылы шыындар жне т.б.
Кезедiк шыындара байланысты шыындар аымдаы жне бiркелкi (уаытты) болып блiнедi: аымдаы шыындара – кезедiк белгi бойынша, мысалы: шикiзат жне материалдар шыындары. Бiркелкi шыындара – жаа нiм трлерiн дайындауа кеткен жне оларды ндiрiстiк зiндiк нын райтын шыындар.
ндiрiстiк шыындара – тауарды дайындауа кеткен жне оларды ндiрiстiк зiндiк нын райтын шыындар.
ндiрiстiк емес (коммерциялы) – ттынушылара нiмдi сатумен (ткiзумен) байланысты. ндiрiстiк жне ндiрiстiк емес шыындар тауарлы нiмнi толы зiндiк нын райды.
ндiргiш шыындары - ндiрiстi йымдастырылуыны жне ндiрiс нiмнi руына кеткен рационалды технологияларды сапалылыы.
ндiргiш емес шыындар - ндiрiстi йымдастыру жетiспеушiлiк жне технологияны жеткiлiктi дамымаандыынан (нiмнi ааулары, жмысшылара осымша ебек аы тлеуден, ндiрiстi тотап алуынан) жне т.б. ндiрiстiк шыындар жоспарланады, сондатан да олар жоспарлы деп аталады. ндiрiстiк емес шыындар сiздер бiлетiндей жоспарланбайды.