аржылы есептілікті сыну

Есептілік термині белгілі бір уаыт аралыындаы шаруашылы субъектісіні р трлі ызметін баылауа ммкіндік беретін есеп мліметтеріні жиынтыын білдіреді. Сонымен атар есептілік – бл есепті р трлі нысаны негізінде растырылан текстік тсіндірме жне санды мінездеме жйесін райтын, атайтын жат болып табылады.

аржылы есептілігіні негізгі масаты ксіпорынны аржылы жадайы туралы жне оны ызметіндегі згерістер туралы апараттар беру. Бухгалтерлік есептілік инвестициялы жне несие беру жнінде шешім абылдауа болатын апараттар, ксіпорынны келешек аша кірісі, ксіпорын басшылары жмысын баалауа атысты апараттар береді. аржылы есептілікті ру жне сынуа ойылатын негізгі талаптар атарына ызмет здіксіздігі жне есептеу аидасы жатады.

йымны аржылы есептілігі мыналарды амтиды:

1) бухгалтерлік баланс;

2) кірістер жне шыыстар туралы есеп;

3) ашаны озалысы туралы есеп;

4) меншікті капиталындаы згерістер туралы есеп;

5) йымдарды есеп саясаты туралы апарат жне тсіндірме жазба

Бухгалтерлік баланс – аржылы есепті негізгі трі бола отырып, ол есепті кезедегі ксіпорын млкіні рамы мен рылымын, аымдаы активтерді айналымдылыы мен тімділігін, меншікті капитал мен міндеттемені олда барын, дебиторлы жне кредиторлы борышты динамикасы мен жадайын жне ксіпорынны несие абілеттілігі мен тлеу абілеттілігін анытауа ммкіндік береді. Республикамызда балансты актив жне пассив баптарыны мазмнымен атар, оны рылымы да айтаулы згерістерге шырап, Халыаралы стандарттарды талабына сйкестендіріледі.

Сырт кзбен араанда ксіпорынны бухгалтерлік балансы актив жне пассив деп аталатын екі бліктен трады. Оны сол жаында, яни активінде ксіпорынны аржылары, заттай жне ашалай трдегі мліктері мен шыындары крсетілсе (орналастырылан болса), о жаында, яни пассив блімінде осы йымны орлану кздері арастырылады. Активтер, баланс ксіпорынны есепті кезеде баылап, таратып отыратын ммкіндік жне арызды ы ны ретінде крсетіледі. Пассивтер ксіпорынны заемдар мен кредиторлы арыздар бойынша міндеттемелері болып табылады, оларды теу млік ныны немесе келіп тсетін табысты тмендеуіне келіп сотырады. Млікті трлері жне оларды алыптасу кздері сапалы біркелкі белгілері бойынша топтастырылады. Осыны нтижесінде балансты активі мен пассиві млік жне оны алыптасу кздеріні біркелкі экономикалы топтарыны аз ана санынан ралады, ал оны ішінде р топ з алдына жеке-жеке элементтер мен орытындыланан крсеткіштерден трады. Актив пен пассивтегі бндай жеке элементтер мен орытындырылан крсеткіштер баланс баптары деп аталады.

Бл нысанны рылу масаты – ксіпорынны табысы бар ма, лде ол зиян шегіп отыр ма сол жнінде апарат алу. Есептілік – кірістер мен шыыстарды жеткілікті дегейде жіктеу арылы натылы есеп беру кезе ішіндегі экономикалы субъектті ызмет нтижелерін баалауды амтамасыз етеді.

Активтер лаюы немесе/жне пассивтерді азаюы кірістерге тн. Кірістер меншік иесіні капиталын арттырады. Шыыстара активтірді азаюы немесе/жне пассивтерді лаюы тн. Шыыстар кіріс пен меншік иесіні капиталын азайтады. Шыыстарды кірістермен жабылмаандыы тиімсіз ызметті айаы.

Кірістер мен шыыстар туралы есептілік йымны есепті кезе ішіндегі аржылы нтижелерін сипаттайды жне келесі крсеткіштерді амтиды:

1) негізгі ызметтен алынатын кіріс;

2) іске асырылан дайын німдерді (тауарларды, жмыстарды, ызметтерді) зіндік ны;

3) жалпы кіріс;

4) кезе шыыстары: іске асыру бойынша шыыстар; жалпы жне кімшілік шыыстар; сыйаы тріндегі шыыстар;

5) негізгі ызметтен алынатын кіріс (залал);

6) негізделмеген ызметтен алынатын кіріс (залал);

7) салы салуа дейінгі арапайым ызметтен алынатын кіріс (залал);

8) корпоративтік табыс салыы;

9) салы салудан кейінгі арапайым ызметтен алынатын кіріс (залал);

10) ттенше жадайлардан алынатын кіріс (залал);

11) таза кіріс (залал).

Есептілікті бл трі есепті кезе ішінде негізгі ызметтен алынатын аражаттарды жмсалан аша аражаттарын жабуа жеткіліктілігін крсетеді. Ол сонымен атар, пайдаланушыларды есепті кезе ішінде операциялы, инвестициялы жне аржылы ызмет бойынша келіп тскен жне жмсалан аша аражаттары жніндегі апаратпен амту арылы, пайдаланушылара субъектті аржылы жадайындаы згерістерді баалауа ммкіншілік береді. Баса сзбен айтанда, аша аражаттары туралы есептілік – субъект ашаны айдан алатынын жне оларды кейін алай жмсаланын крсетуге ммкіндік беретін жат.

Аша аражаттарыны озалысы туралы есептілікті негізгі масаты – пайдаланушылады аша аражаттарыны тсімі мен олданылуы жніндегі апаратпен амтамасыз ету, одан баса бл – есепті мерзім ішіндегі инвестициялы жне аржылы ызметті талдау дісі.

Халыаралы тжірибеге (ал азір азастанды тжірибеге де) тн шаруашылы субъектілерді ерекшкліктеріні бірі – ксіпкерлік ызметті ндіріс тріне ызмет крсету рісіне арамастан операциялы, инвестициялы жне аржылы ызметке блінуі:

· операциялы (негізгі) ызмет, негізгі кіріс келтіретін ызметі;

· инвестициялы ызмет – аша аражаттарыны баламаларына жатпайтын за мерзімді активтер мен баса да инвестицияларды сатып алу мен оларды шыарылуы;

· аржылы ызмет – ксіпорынны меншік капиталы мен арыз аражаттарыны млшері мен рамындаы згерістерге кеп сотыратын ызмет.

Тікелей діс – аша аражаттарыны тсуі мен тленуіні барлы негізгі трлеріні мазмнын анытайтын діс. Баса сзбен айтанда, аталан діс рбір аша операциясын зерттеуге жне оны ай ызмет тріне жататындыын анытауа негізделген.

Жанама діс - аымдаы активтер мен міндеттемелер, ашалай емес операциялар, сондай – а ткен кеземен салыстырандаы инвестициялы жне аржылы ызметтерді нтижесі болып табылатын табыстар мен шыындар згеруіне байланысты таза табыс немесе шыына тзетулер енгізетін діс.

Капиталдаы згерістер туралы есептілікте есепті кезе ішінде меншікті капиталдаы рылымды жне санды згерістер жніндегі апаратты ашып крсетеді.

йым, бдан баса, немесе з капиталындаы згерістер туралы есепте немесе тсіндірме жазбада келесі апаратты крсетуге міндетті:

1. Меншік иелерімен капитал жне бліп тарату бойынша операцияларды соммалары;

2. Блінбеген табыс немесе зиянны сальдосы есепті кезе басындаы жне аяындаы алдыын жне кезе ішінде болан згерістерін;

3. Жарылы капиталды, осымша тленген капиталды, осымша тленбеген капиталды жне резервтік капиталды рбір классы бойынша есепті кезе басындаы жне аяындаы балансты нын салыстырып тексеру жне кезе ішінде болан згерістер.

Тсіндірме жазба бухгалтерлік баланста, кірістер мен шыыстар туралы есепте, аша озалысы туралы есепте жне жеке меншікті капиталындаы згерістер туралы есепте крсетілген соманы сипаттауды немесе нерлым толы талдауды, сондай-а пайдаланушылара пайдалы шартты жне шарт міндеттемелері туралы осымша апаратты амтиды. Тсіндірме жазба ашылуын БЕС талап етілетін апаратты амтиды жне олар апаратты нерлым толы крсету шін береді, сондай-а сенімді беру шін ажетті баса ашуларды да амтиды.