ДИАЛОГТІК ОЫТУ - ЗАРА РЕКЕТТІ ДІСТЕМЕЛІК РАЛЫ

 

Бгінгі тада білім беру жйесінде дайын білімге негізделгеноыту басым болып тр.Ал, «дстрлі» стиль арылы алынан білім оушыларды еркін ойлануына, зіндік шешім абылдауына, сапалы білім алып, мірде олдана алатын дадылар игеруіне кедергі болады. Білім дерісіні нтижелі болуы малімдерді оушы здігінен мегеріп, таныта білген білім дадылары мен амал, кзарастарын зейін білген білім модельдері аясында ана жзеге асырылады (Малімдерге арналан нсаулы, 33 бет). Осы жадайда заман талабына сай педагог оушыны алай жне неге оыту керек? Бл мселені шешуде е алдымен малімні ксіби дамуына аса маызды кіл аударуды ажет етеді. Осыан атысты маызды тйіндер Кембридж бадарламасыны мазмнындаы 7 модуль идеясында ашылады. Жеті модульдерді барлыында арастырылатын идеялары білім алушыларды зіні тсінігі алыптасуына, белсенді білім алуына, леуметтік серіктестікте білім алуа, оушыларды сыни трыдан ойлауын дамытып, зара тілдік арым-атынас орнатуын дамытуа негізделген. Негізгі идеяларды іске асыру шін малім тланы бойында еркін ойлап, з ойын тілдік арым-атынас барысында еркін ашы айта білу абілеттерін алыптастыру керек.

Д. Дьюи бойынша оушы егер «зімен зіні айналасындаы кернеуді табыстыра» алса, белсенді болады (S.M.Fishman, L.McCarty, 1998). Бан алай жетуге болады? Бадарламаны идеялары тланы зіндік ізденуіне, сыни ойлап, сра оюдан жне сол шешімін талап ететін проблемаларды айындауында, шешім абылдау шін талапа сай лшемдерді олдану сияты дадыларды алыптастыруда диалогтік оыту арылы нтижеге ол жеткізуге болатыны млім.

Кей жадайда білім беру рдісі барысында кездесетін мселе, оушыларды кпшілігі еркін ойлауда, ойларын жеткізуде біршама иналатындыы байалады. Мысалы, малімні ойан сратарына оушылар мтінні зіндісімен ана жауап береді. Кіші жастан бастап диалогтік оытуды зіндік негізі алыптаспаса жоары сыныптарда иыншылытара тап болатыны белгілі. Бл жадай сіресе оушыларды бастауыштан орта буына ауысуы тсында байалады.

Балаларды ажеттіліктерін ескере отыра дады жне асиеттермен аруландыру – малімдер шін ынталандырушы кш болып табылады.

Джон Дьюи білім беру саласында осындай зерттеуді бастаан алашыларды бірі болды. Ол оушыларды ойлау дадысын алыптастыруды білім беру бадарламасын тек оушылар шін ана емес оам шін тиімді болуына баыттау керек екенін мойындатты.

«Диалогтік оыту» модулі бір жаынан ызыты болса, екінші жаынан барлы мн-жайын тсінуді ажет ететін модульдерді бірі. Оу рдісіне оушыларды барлыы белсенді жмыс жасауын амтамасыз ету шін белсенді оыту дістерін кеінен олдану керек. Мысалы: рлдік ойындар, адамды схбат, постер т.б.. Бл дістер сыныптаы барлы оушыларды рекетке тартып, жымда жмыс жасауа йретіп, тілдік арым-атынас орнатуа септігін тигізеді. Осы орайда кейбір станымдара сйену маызды болып табылады.

 

«Сра ою айтадан сра ою» дісіні негізгі масаты – бір-бірімен ой блісу арылы з білімдерін жетілдіру жмысымен айналысу. Жаттыу барысында оушылар кез келген сра оя отырып, менде осы таырып бойынша андай ойлар мен станымдар бар? Бл жмыс мен жне мені рбыларым шін аншалыты маызды? т.б. сратара жауап бере отыра андай мселелерді игергенін, игеру жолында андай иындытар туындады, оларды алай мен шешу керекпін? деген сратар тірегінде берілген уаыт ішінде жекелей ой озап зара ой блісу арылы тілдік арым-атынас орнатады. Сондай –а осы жмыс арылы оушыларды здігінен, жппен жне жыммен жмыс атаруа лкен септігін тигізіп, жмыса белсенді атысуына ммкіндік береді.

Постер рып, оны орау арылы диалогке атысушыларды мысалы, сйлеуші рбір сзін тсінікті етіп, мнерімен сйлеу, дрыс сра оя білу, ал тыдаушы – айтуа ммкіндік беру, жасы тыдаушы бола білу керектігі мен шыдамдылыпен таныту керектігін жайында тсініп, ой озауа жетелейді. Диалогтік оыту барысында гімелесуді оу-танымды, тілдік-дамытушылы, леуметтік-бадарлаушы міндеттері амтылуы маызды болып табылады.

Оушыларды таырыпты тсінуіне ол жеткізу шін малімдер олданылатын сратарды екі трі:«тмен дрежелі» жне «жоары дрежелі» сратар ке олданылады деген пікір бар. Жоары дрежелі сратар ойыланда, оушылар апаратты белгілі бір жолдармен олдануа, айта руа, кеейтуге, зіндік кзарастарын білдіріп, баалауа жне талдауа тиіс болады. Сра ою маызды дадыларды бірі болып табылады. Себебі сра дрыс ойылан жадайда ана танымды сра саба беруді тиімді ралына айналады жне де оушыларды ізденуіне олдау крсетіп, ізденушілік, зерттеушілік абілеттерін жасартады жне білім, апарат алу ккжиектерін кеейте тседі. Сондытан да ткізілген сабатар барысында ойылан сратар баланы санасына ойылатын талаптар трысынан ойластырылса нр стіне нр болады. Жоары дрежелі сратар балалардан апаратты белгілі дрежеде олдануды, айта йымдастыруды, дамытуды, баалауды, талдауды, яни, ойлау операцияларына дайын болуды талап ететін сратар. Ашы сратарды кбірек пайдалану оушылара лдеайда жоарыра дегейде ойлануа кмектеседі.

Сратарды трлері	Тмен дрежелі	Жоары дрежелі
Жабы немесе дрыс емес	олдануа, айта руа, кеейтуге, баалауа, талдауа тиіс
Сра оюды техникалары
Трткі болу	Сынатан ту	айта баыттау
· Жауап алу шін · Оушыны жауабын тзетуге кмектесу шін · Сраты арапайым ою · ткен материала оралу · Ойа салу · Дрысын абылдау, толыыра жауап беру · Толы жауап беру · Ойларын аны білдіру · Идеяларын дамытуа кмектесетіндей етіп ру · “Сіз мысал келтіре аласыз ба?” тапсырманы орындау барысында бадар беру		Сраты баса оушыа айта баыттау “Кмектесе алатындар бар ма?” Сратарды маызы: · Ынталандырады · ызыушылыын анытайды · Зерттеуге ынталандырады · Білімін алыптастыруа кмектеседі · СТО ыпал етеді · Баса идеяларды рметтеуге ыпал етеді · Оытуды иындататын иындытар мен тсінбестіктерді анытайды

 

Белсенді дістерді олдану барысында орта алыптастыру, рекет арылы йрету жне йрену, мірмен байланыстыра отыра зінділік пен дербестікке баулу керек.

Орта алыптастыру:

· білім алушы оып йренуде з рекеттеріні жемісті екендігін сезінетін жадайлар жасау;

· йренушілер арасында ашы, еркін, шыармашылы арым-атыынас орнату;

· йренушілерге білімді дайын кйінде бермей, оны ізденуге баыт-бадар сілтеу.

рекет арыылы йрету жне йрену:

· йренушілерге білімні зіндік рекеттер арылы ана тиімді трде мегерілетінін длелдеу;

· йренушілерді белсенді рекеттерге баулып, оларды білім игеру рекеттерін игеру.

мірмен байланыстыру:

· йрету жне йренуді практикалы рекеттерге негіздеу, пн мен таырыпты кнделікті мірде туындайтын проблемаларды шешу шін арастыру.

зінділік пен дербестікке баулу:

· йренушілерді дайын жауабын ой-толаныс арылы зіндік пікір растыруа, проблема шешуде зіндік трыдан жауап табуа ынталандыру;

· сыни трыдан ойлауларына жадай жасау.

Осыны нтижесінде йренеді:

· тере ойлану, жеке рефлексиялы абілеттерді дамыту;

· з рекеттері мен идеяларыын талдау жне олара баа беру;

· апаратты здігінен тсініп, оны сараптап, дрыс тадай білу;

· пікірталаса атысып, з ойы мен пікірін длелдеу;

· шешім абілдау жне иын мселелерді шешу;

· басалармен тиімді арым-атынас рып, зара бірлесе жмыс атару;

Александер (2004) оытудаы гімелесу - арым-атынас жасауды бірсарынды дерісі емес, керісінше идеялар екіжаты баытта жреді жне осыны негізінде оушыны білім алу дерісі ала жылжиды деп тжырымдайды. Диалог барысында оушылар (сонымен атар оларды малімдері де) келісілген нтижеге жету шін кш-жігерін жмсайтын жне Мерсер (2000) сипаттаандай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында те ылы серіктестер болып табылады. Мерсерді айтуынша, жымды тсіну мен білім беруге ол жеткізу аясындаы табысты талылауларда гімелесудізерттеушілік трі басымдылыа ие болады.

Білім беру рдісінде оушылара білім беруде тиімді дістерді пайдалану арылы оушыны білімге деген ынтасын дамытып, ойын еркін жеткізе білу абілетіні белсенділігін алыптастыруа негіз болады деуге болады. Сондай-а малімдер осы баытта жмыстар атарса оушы мен малім арасында зара серіктестік пайда болады. Сонымен атар еркін тілде сйлеп зіні сыни кзарасын білдіріп, басалара жеткізе алатын, бсекеге абілетті тлаа айналады.

Диалогтік оыту – малімні жан-жаты жмысын талап етеді.

Білім беру барысында диалогтік оытуды дамыту шін малімні тжірибесінде не ажет? рине, оытуды діс-тсілдеріні сынып жадайында дрыс тадалуы нтижеге жетуді бастамасы болып табылады. Бл малімнен біліктілік пен шеберлікті ажет етеді.

Кембридж зірлеген Бадарламаны басым блігі сындарлы оыту теориясына басым назар бледі. Бл теория оушыларды ойлауын дамыту оларды брыны алан білімдері мен жаа немесе сыныптаы трлі дерек кздерінен, малімнен, оулытан жне достарынан алан білімдерімен зара рекеттесуі жадайында жзеге асады деген тжырыма негізделген.

 

Оу рдісі барысында келесі жайларды ескерген жн	оушыны идеясы мен білім-біліктілігін дамытуа ыпал ету
р оушы з дегейінде жмыс жасап, кейбір болжамдар бойынша ойларын білдіре алуларына жадай жасау
кзарастарын натылап, жаа ым-тсініктерін рістеуіне ммкіндік беру
оушыларды бастапы білімдерін жаа біліммен зара байланыстыруа ммкіндік тудыратын жадай жасау

Сондай-а диалогтік оыту барысында оушыларды з ойларын айтуа ммкіндік туызу, оытуда малім мен оушы, оушы мен оушы арасындаы диалог жргізу дадысы ай денгейде екенін немі назарда стау маызды болып табылады.

Диалогтік оыту арылы сыни трыдан ойлауды дамытуды негізгі ерекшелігі - стаздар мен оушылара з еріктерімен жне бірлесіп шыармашылы жмыс істеуге жадай жасайды. азіргі оытуды талаптарына сай малім де, оушы да жааша кзарасты, тере ойлы болуды керек етеді. Сондытан азіргі заман талабына сай жас рпаты ккірегі ояу, ізденімпаз, отаншыл, шыармашылы жмыспен айналыса алатын дрежеге жеткізуіміз керек деп ойлаймын. Оушылара жаа таырыптарды ызыты, тсінікті етіп тсіндіру шін керекті тсілдерді бірі ретінде диалогтік оыту арылы сыни трыдан ойлауа йрету деп ойлаймын. Осы жаа діс – тсілдерді олдана отырып, жаа сабаты аясында осымша ызыты деректерді сынуа, иын таырыптарды р трлі жмыс трлері арылы жеткізуге, жаа идеяларды серлі етіп крсетуге болады. Бадарламаны жеті модулін білім беру рдісіне енгізе отырып малім мен оушылар арасындаы белсенді арым-атынасты алыптастырып, келешек мірге жол ашамыз.

Диалогтік оыту жне сыни трыдан ойлауа йрету негізінде р трлі діс-тсілдерді пайдалана отырып, ткізілген сабатарды нтижесі бойынша оушыларды сйлеу абілеті, сраа жауап беру абілеті, мтінді сипаттау абілеті, сра оя білуі, таныс материалды мегеру абілеті біршама жасы нтижелерге ктеріледі деуге болады.

Брыны оушылар тек ана тыдаушы болса, азіргі оушы - здігінен білім іздейтін алай оу керектігін тсінетін жеке тла екендігіне ерекше мн бергеніміз жн. Тланы дамыту шін оытуды жаа тсілдерін олдануымыз керек деп ойлаймын. Бл заман талабы. Кштен алуа болмайтындыын бріміз де тсінеміз.

Алдаы уаытта да білім беру рдісінде осы баыттаы жмыстарды жзеге асыратын болса:

· барлы оушылар сабаа белсенді атысады;

· барлы оушылар здерін еркін сезінеді;

· олар бір нрсені ате айтамыз деген орыныштан арылады;

· жауапты бірлесіп іздейді, жолдасты кмек, бір- біріне деген жауапкершілік сезімі пайда болады;

· саба оушы шін, малім шін де пайдалы болады;

· е бастысы олар бір- біріне атты сер етеді, бір-бірінен йренеді жне бірін-бірі йретеді.

Білім беруде жасы істер жаласын тапса оушы алай оу керектігін тсініп, зін-зі реттеп, досты арым-атынас пен жасы кіл-кйде болары аны. Мен шін е тиімді саба ол - нтижелі саба. Ал, сабаты нтижесі оушыларды іс-рекетінен крінеді.