Класс:ос жарнатылар
Пияз туысы
Пияз туыстастар- даражарнаты сімдіктер . Блар баданалы, кейде тйнекпиязшыты жне тамырсабаты, кпжылды сімдіктер болып табылады. Таспа трізді немесе сопаша жапыратары жалпа жне ттікшелі болып келеді. Пиязшыы мен жапыратарында стті шырын болады. Глдері - са, жай шатыршаглге жиналады. Клтелері ызылт, а, клгін жне анызыл тсті. Глдері жапырасыз глсидамны шында дамиды. Глдері ашылана дейін бкіл глшоырыны сыртын млдір абыша аптайды. Гл жаран со абыша рап алады. Пияз тымдастарды бунаденелілер тозадандырады. Жемісі - ауаша. Пияз тымдастарды тымынан да, сімді мшесінен де кбейтуге болады. Тымдары жел, мырсалар, жануарлар арылы таралады. аламшарымызда пияз тымдастарды 650-ге жуы трі таралан. азастанда оларды 110-а жуы трі седі. Пияз тымдастар - азыты, малазыты, дрілік жне сндік баалы сімдіктер.
кілі:Итона (Setaria viridis) – асты тымдасына жататын бір жылды шптесін сімдіктер туысы. Дние жзінде ке тараан. иыр Шыыста, Солтстік-Шыыс ытайда, Жапония жне Корей аралдарында кездесетін 21 трі белгілі. Итона – егістіктер мен бау-башаны арамшптері. азастандара далалы айматар мен тауларды тастаты беткейлерінде сетін: шо Итона (Setaria verticillata), мысыйры Итона (Setaria glauca), кк Итона (Setaria viridis), Италия Итонаы (Setaria italica) деген трлері кездеседі. Биіктігі 10 – 80 см. Сабаы тік, буын жне буын аралыынантрады, іші уыс болады. Кп жапыраты, шашаталып седі. Глдері – крделі маса, сыпырты глшоырына жиналан. Масашасы зынылтанаты, ос глді. Оны біреуі – ос жынысты, екіншісі аталы (саны шеу) жынысты. Шілде – ыркйекте глдейді. Жемісі – днек. Тымсалана дейін жапыратары мен сабатарын мал жасы жейді. Тымдарымен стар оректенеді.
Класс:
ос жарнатылар магнолиопсидтер (Magnolіopsіda) – глді сімдіктерді екі класыны бірі. Жер шарында (Антарктидадан баса) рлытарда кеінен таралан. Ааштар немесешптесін сімдіктер, кейде айта сректенген жартылай бта, бталар. рамында 8 класс тармаы, 429 тымдасы, 10 мыа жуы туысы жне 190 мынан аса трі бар. рыы 2, кейде 1 ана жарнаты, те сирек 3 – 4 жарнатылары да кездеседі. Жапыратары ауырсынды, кейде сауса салалы жйкеленген. Жйкеленуі ашы тйыталмаан; айын сааты. Сабаты ткізгіш жйесі бір шеберлі камбийлі (су клеткаларыны жа абаты) ткізгіш шотардан трады. Флоэмасында (органик. затты ткізетін крделі лпа) детте паренхима бар. Сабаты абыы мен зегі те айын ажыратылады. Алашы (рыты) тамырша негізгі тамыра айналады. Тамырды оймашасы мен эпидермасыны онтогенездік жеке дамуы бірдей. Кпшілігінде глдері 5 немесе 4 мшелі, кейбір алашы арапайым таксондарда 3 мшелі. Тоза тйіршіктеріні сырты абыыны тсі алуан трлі; . Глді сімдіктер
.
Тымдас:
Крделі глділер (лат. Compósitae) — ос жарнаты сімдіктерді бір тымдасы.
Крделіглділер тымдас сімдіктер. осжарнаты, глді сімдіктерді е кп тараан тобы - крделіглді сімдіктер. Жер жзінде,Арктика жне Антарктида мздарыны зге таралу айматарыны барлыында 1300 туыса бірігетін 25 мынан астам трі бар. азастанда 140 туысы, 700-дей трі кез-деседі. оыржай аймата — шптесін сімдік, шала бта трінде, тропикте — шырмауы, бта, кейбір трлеріааш трінде сетін бір, екі не кп жылды сімдік. Блар - негізінен шптекті, стті шырыны болатын сімдіктер. Оларды шала бталы, бталы, ааштекті трлері де кездеседі. Крделіглділер - кбінесе кпжылды сімдіктер. Кейде біржылды трлері де кездеседі.Глшоыры бір глден мы глге дейін жинаталатындытан, себетгл деп аталады. Себетглдегі глдерді рылысы р трлі. Пішіні, рылысына байланысты себетглде тілше, ттікшелі, осерінді, жалдан тілшелі, шоыра трізді глдер орналасады. Міне сондытан да бл топа жататын сімдіктер крделіглділер тымдасы деп аталады
Жусан туысы (полынь— Аrtemіsіа). 400-дей туысы бар, БОР-ды территориясыда 134 трі, ал азастанда 81 трі кездеседі. Туысты ареалы негізінен Европаны, Азияны жне Солтстік Американы оыржай климатты облыстарын альш жатады. Шптесін (кпжылды, екіжылды, біржылды) сімдіктер немесе жартылайбталар. Бтатары тік немесе жоары арай седі, жапыратары кезектесіп орналасан болады. Жапыратары атты тілімделген, сиректеу ттас (бтін), кп млшерде эфир майьш шьвгарады. Глдері тек трубка трізді.
кілі:
Тамыр жусан(Artemіsіa scoparia) – крделі глділер тымдасына жататын, жусан туысыны бір трі; кп жылды шптесін сімдік.азастанны Атбе, Атырау, Батыс азастан, останай, араанды, Алматы облыстарындаы шлді жне дала айматарыны майт, мды жне сорта топыраты жерлерінде, кейде ескі егістік алаптарда седі. Биіктігі 18-45 см, сабаы мен жапыратарын йысан алы бозылт ср тк басан. Тамыры жуан, сректі келеді. Сабаы бтаты, жоары жаындаы жапыраы сааты, орта шетіндегілері саасыз ауырсын трізденіп 2-3 рет тілімделген глдейді.
Класс:ос жарнатылар