Трбие процесінде оушыларды жас жне дербес ерекшеліктерін есепке алу

5. Педагогикалы процесте жым мен жеке адамны зара
байланысы. Оушы тласын алыптастыруды негізгі кзі жым болады,

Крнекті педагогтар Н. К. Крупская, А. С. Макаренко, В. А. Сухомлинский жымды атынастарды алыптастыруды теориялык негіздерін жасады. Балалар мен трбиешілер арасындаы арым-катынас — жымны даму процесі. Педагогикалы процесте жымны басты борышы—рбір адамны тулеп суіне аморшы болуы тиіс.

Трбие принциптері

детте принцип дегеніміз адамны наты іс-рекетінде зі басшылыа алатын алы шарты, негізгі ережені бейнелейді. Трбие принциптері трбиеші басшылыа алуа тиісті трбие процесіні жалпы задылытарын бейнелейтін бастапы ережелер. Трбиеші оларды тандамайды, басшылыа алады, соларды талабы трысынан крделі, жалпы немесе дербес, наты мселелердін шешімін іздейді. Мектеп мірінде р трлі трбие принциптері олданылады.

Трбиені идеялылыы мен масаттылылыы. Тарбиені алдына оам болашаына берік сенімі бар азаматтарды алыптастыру міндеті ойылады. Мектепті бкіл іс-рекеті, оамды мірі осыан ызмет етуі керек. Кез-келген трбие жмысыны ндылыы оушылар жымыны идеялы мірін байытумен, оушылар санасын ылыми білімінін дрыстыына берік сендірумен, оамды саяси белсенділігін, жоары моральдык жне азаматты сапаларын алыптастырудаы ыпалымен бааланады. рбір трбие жмысына дайындалу шін ен алдымен оларды масаттары мен міндеттерін наты ойластырып, анытаан жн. Масатсыз трбие жасы нтиже бермейді. йткені трбие дістері оларды масаттарына байланысты. Осыан орай, рбір баланы жне жымыны ерекшеліктерін еске алып, малім трбие жмыстарыны формаларын, мазмнын, дістерін іріктеп алады. Оыту мен трбие жмыстарын осындай масатпен йымдастыру малім мен оушыларды іс-рекеттерінін немі жоспарлы трде туіне игі сер етеді.

Трбнені мірмен, ебекпен, оам рылысыны практикасымеы байланыс принципі. Бл принципті мні коамны экономикалы, леуметтік жне рухани атынастарын, мір шындыыны моралі жне семділікке кзарасын трбие ісінде олдану болып табылады. Осы принципті жзеге асыру оушыларды мірге, ебекке, мамандыты саналы тадауа толы дайындауды шынайы алышартын жасайды. Кейде трбиені мірмен байланысы тек оушыларды трбие жмысындаы німді енбегімен байланысын жзеге асыру деп араушылар да бар. Бл жеткіліксіз пікір, себебі оамды мір ымы ндірістік ебек ымына араанда кеірек жне мазмндыра. Оушыларды ебектік іс-рекетті трлеріне атынастырып, ол рекетті оамны тпкі мддесі шін, материалды жне рухани игіліктерді байыту шін кресетін рамды блігі екенін абылдайтындай жадайа келтіруіміз керек.

жымда жне жым арылы трбиелеу. Бл трбие жмысыны жетекші принциптеріні бірі. Педагогика ылымы балалар мен жас спірімдердін топты жне жымдык. мірін, олардын, тласыны рухани байлыынын, леуметтік белсенділік пен жауапкершілік сезімі алыптасуынын міндетті шарты деп арайды. А. С. Макаренко жымды адамны бірттас трлі сапалары жаттыып, алыптасатын гимнастика залы, сондытан трбие жйесі «жым болып» йымдастырылан педагогикалы іс-рекет процесін басаларынан жоары ояды—деп крсетті. Бірлескен іс-рекетте, орынды йымдастырылан жымды озалыста ана зара туелді, зара жауапкерлікті атынастар туындайды, баланы тжірибе жне жымды мір дадыларын жинау процесі жреді, оны оамды мнінін жымшылды сапалары алыптасады.

Трбиеленушіні тласына ойылатын талаптар мен крсетілетін рметті бірлігі. А. С. Макаренко кезінде «Егер біреу-міреу педагогикалы тжірибені мнін ысаша ана формуламен алай анытар едііз деп срай алса, мен оан адама ммкіндігінше лкен талап кою жне рмет крсету деп жауап берер едім», — деген екен. Малім осы принципті басшылыа алып, оушы кш-уатына ерік беретін, орынды рекеттеріне жне ылытарына тербеліс туызатын, зіні лын сезінуін жне з тртібіне жауапкерлігін ындыратын зіндік рнегі (стилі) мен сарыны (тоны) бар атынастарды тандап алады. Егер талап ету ізденумен, ате тсінікпен, уа-тйекпеи байланыссыз болса, онда ол адама деген рметті е жоары лшемі болып табылады. А. С. Макаренконы айтуына араанда, белгілі бір шамада ателесу бола трса да, адама міт болжамы трмысынан арау керек.Оушы бойындаы орынды — рухани нрсені жобалай біліп, оан сйеніп, оны сеніміне иек артуымен атар, малім оушыны з тжірибесін дамытумен айналысуа дайындыын іске оса білуі керек.

Трбиені оушыларды жас жне дербес ерекшеліктеріне сйкестігі. Бл принципті жзеге асыру оушылар іс-рекетіні мазмны мен трін оларды жасына мір тжірибесіне, кш-уаты мен ммкіндіктеріне сйкес болуын талап етеді. рбір бала-зінше ерекше бір бітім.» Сондыта оларды райсысына трбие беру оушы бойындаы ажеттілік пен ызыушылыа сйеніп, оны анааттандыратын жне оушыны тртібі мен іс-рекетіні негізі болатын жаа ажеттіліктер ке ызыушылытарды туызатын трлер мен тсілдерді таба білгенде ана ммкін болады. Осы принципті жзеге асуына малімні жас жне педагогикалы психологияны тере білуі кмектеседі.