Вербалды жне вербалсыз коммуникацияны ызметіізде керек екенін длелдеіз

азіргі оамымызды леуметтік, экономикалы, саяси, мдени, рухани міріндегі згерістер адамгершілік ндылытарды, оны ішінде арым-атынас жне адам мдениетіні дегейін тбегейлі айта арастыруды талап етеді. сіресе лемдік дегейде арым-атынас мселелеріні шиеленісіп отыран шаында адамны адама атынасын ізгілендіріп, жоары мдениеттілік дегейіне ктеру ажеттігі айындала тсуде.

зіні кріністерінде арым-атынас айналадаылармен байланыса тсуді рухани ажеттілігі ретінде болады. арым-атынас – екі немесе оданда кп адамдарды атынас жасауы, реттеуі мен орта нтиже алуды масат етіп, келісім мен бірлестікке баытталан зара рекеттерін айтамыз.

Адамдар здеріні немесе згелерді ажеттіліктерін анааттандыру масатында бір-бірлерімен арым-атынас жасайды. Ол вербалды, сондай-а вербалды емес арым-атынас. Осыны негізінде, арым-атынас адам міріндегі маызды аспектілерді бірі болып табылады.

арым-атынасты адам міріндегі психологиялы маыздылыы туралы отанды алымдар Х.Т. Шерьязданова, С.М. Жаыпов, Н.Т.Тосанбаева, С. Елеусізова, Ф. Ш. Оразбаева, А.М. диярова, сонымен атар шетелдік алымдар Г. М. Андреева, В. А. Горянин, Е. Е. Смирнова, А. Пиз, Ф. А. Кузин, В.П. Шейнов, В.Ю.Дорошенко, Л.И. Зотова, Н.А. Нартов, Л.Гласс, В.П. Енгалычев жне т.б. ебектері арналан.

Адамдар арасындаы атынас екі негізгі арым-атынас каналымен жзеге асырылады. Олар: вербалды жне вербалды емес.

Вербалды арым-атынас тіл, сйлеу арылы жзеге асады. Тіл – сз жйесі, сздерді дрыс растыру, ойды сзбен толы жеткізу, дыбысты, интонацияны, сзді натылыы. Тілдік дыбысты былыс – сз темпі, дауыс ыраы, ритм, тембор, дикция.

Вербальды емес (сз арылы емес) коммуникация жйесі іскерлік арым-атынасты маызды компоненті болып табылады. Мамандарды берген баасы бойынша арым-атынас процесіндегі хабарды негізгі блігін жеткізуді жне арым-атынас серігіні бейнесін наты руды негізгі кзі болып табылады.

 

Вербальды емес арым-атынас тсілдерін зертеушілерді бірі А. Мейерабианны зерттеуі бойынша зара рекет процесіндегі хабарды 93 пайызы вербальды емес жолдар жйесімен беріледі (жеткізіледі), 55 пайызы – мимика (ым-ишара), имыл-озалыс, дене трысы арылы, 38 папйызы – дауысты интонациясы, тембрі жне жоарылыы бойынша беріледі. арым-атынас процесіндегі хабарды таралуыны 7 пайызы ана вербальды тсілдерге байланысты. йткені вербальды емес арым-атынас жйесінде 700000-нан астам ым-ишара, имыл-озалыс жне дене трысы бар, бізді тілдегі сздерге араанда лдеайда кп.

Вербальды емес арым-атынас ралдары дегеніміз танымды немесе эмоционалды-баалаушы хабарды жеткізуде ым-ишара, дене озалысы, дауысты ыраты ерекшеліктері, тактильдік (тері) серлері болып табылады.

Кинесикалы арым-атынас ралдары бл арым-атынаста мнерлі-реттеуші ызмет атаратын баса адамны имыл-озалысын кру арылы абылдау (ым-ишара, пантомимика, дене трысы).

Просодикалы (паралингвистикалы) арым-атынас ралдары тілді ыраты-интонациялы жаын арастырады (дауыс тембрі, екпінні кші, дауыс ніні жоарылыы, аттылыы)

Экстралингвистикалы арым-атынас ралдарына: сздегі кідірістер мен адамны психофизиологиялы кріністері (клкісі, жылау, жтелу, дем алу, ыылдау, т.б.).

Проксемикалы ралдар – арым-атынаса тсушілер шін маызды хабардан тратын арым-атынасты кеістік пен уаыт ситуациялары.

Такесикалы арым-атынас тсілдері дегеніміз арым-атынас серігіне ол тигізу: ол алысу, арасынан ау, шатау, сю т.б.

Коммуникативті техникалар – арым-атынас ситуацияларыны элементеріне сер ету, тсіндіру жне абылдау тсілдеріні жиынтыы (серіктес бейнесін дл растыру, контакт орнату, басанны тсіну, хабар мен эмоцияларды жеткізу, зарарекеттесушілерді мінез-лына сер ету жне згерту, т.б.). Айтылан техникалар вербальды жне вербальды емес болып блінеді.

Вербальды емес коммуникативті техникалар дегеніміз - зара рекет етуді кеістік пен уаыт крсеткіштерін олайлы басару тсілдері. Хабарды ым-ишара, имыл-озалыс жне денені стау арылы жеткізу. Вербальды емес арым-атынас ралдарыны кп боланына арамастан кинестикалы, тактикалы жне праксемикалы ралдар аса лкен орын алады.

Кинесика – адам сезімдері мен эмоцияларыны сырт кріністерін зерттейтін ылыми білім аумаы. Оны ылыми обьектісі ретінде ым-ишара, имыл-озалыс, пантомимика жне кз арылы білдіру (кз арылы контак жасау) шыады.

Ым-ишара – хабар алмасуда аса лкен роль адамны ішкі эмоциялы жадайын бет блшыеттеріні имыл-озалысы арылы бейнелеуге байланысты. Адама сер ету ралы болып табылады. Оан уану, та алу, ашу-ыза, айыру, орыныш эмоциялары жатады. Жаымды эмоциялар (махаббат, уану, т.б.) наты білдіріледі жне оай танылады. Жаымсыз эмоциялар (ашу, жиіркену, айыру) иын танылады. Ым-ишараны анарлым мнерлі элементтері ас пен ерін болып табылады. Оларды алпыны немесе пішініні шамалы ана згеруіні зі эмоцияны тбегейлі згеруіне келеді. Осыан байланысты адамны жздеген эмоцияларды ректерін згерту ммкіндіктері бар. Мысалы, Л.Н. Толстой клкіні 97 трлі реін айырып жазан.

Адамны кзі ым-ишара блшыеттеріні жмысымен тыыз бірлікте ызмет етеді. Адам кз арашыыны млшерін, кзді маайындаы блшыеттерді жмысын басара аламайды. арым-атынас серігіні шынайы сезімдері мен ой-толаныстары жайлы маызды хабарларды блаы кз болып табылады. Мысалы, егер де серіктес гімелесушіні кзімен гімені штен бір блігінен аз уаыт байланыс жасаса, онда ол андай да бір хабарды жасырысы келетіні немесе зін кінлі сезінетіні немесе ят, сенімсіздік білдіретіні аныталды.

Бейтаныс адамны кзбен байланысыны затыынан оны леуметтік статусын анытауа болады. Жоары леуметтік сатыда тран адамдар (басарушы, лидер) арым-атынас серігне за уаыт арайтыны длелденген. Сезімдерді, кіл-кйлерді кптеген кріністері адамны имыл-озалыстарынан аныталады. имыл-озалыс «алфавитін», «грамматикасын» білу адамды кітап сияты оуа ммкіндік береді. Мндай ммкіндік имыл-озалыстар, ым-ишаралара араанда аз млшерде сапалы трде баылауа алынады.

Вербальды емес арым-атынас саласындаы мамандар А. Пиц, Дж. Ниренберг жне Г. Калеро имыл-озалыстарды толы классификациясын береді.