Схбат айматары» бір-бірінен айырмашылыын айтып, оларды дрігер-эпидемиолог ызметіндегі білу ажеттілігі.

Схбатты масаты, міндеті аныталып, стратегиялы ралдары даяр болан со, схбат ткізу орны белгіленеді. Респондент табиатына арай схбатты типі аныталады. Жалпы оны жргізуді досты арым­атынас орнатудан бастап, ресми, ресми емес, гімелесу жне тек сратар ою сияты дістері болады. Біз жоарыда схбатты жргізу шін ойылатын сратар тізімін талдауа алды. Жобаны мазмнын ашуда интервьюерден тек сра ою нері талап етілмейді, сонымен атар, респондентпен тіл табыса білуге де байланысты болма. арым­атынас е алдымен слемдесу мдениетінен басталады. Респондентті жасына, ызметіне, леуметтік категориясына арай слемдесуді де р трі бар. Мысалы ол ашы, досты, ресми, еркін трде болуы ммкін. Сонымен атар респондентті есімімен атау, ресми трде атау (аты­жнін тегімен оса атау), не болмаса арт кісілерге дстрлі рметпен атау («аа», «апа», «ата») сияты жылы ілтипатпен сйлесу схбатты алдаы уаытта зара сенімді жргізілуінде ыпалы зор. Жалпы ел ішінде ауыл адамдарымен сйлескенде ресми сипат алатын схбаттан грі дстрлі гімелесу типі ыайлы. Схбат алдында бл кездесуді негізгі масаты респондентке тсінікті тілде жеткізілгені дрыс. зара тсінушілік осындай алашы сйлесулерден кейін басталма. Сол себепті аталан бл ережелер схбатты алашы фазасында орын алуы тиіс. детте схбат кпшілікке танымал интеллигенция, саясаткер немесе жлдыздармен жргізіледі. Алайда «айтылан тарих» жанры тек аталан оам мшелерін емес «арапайым» адамдарды да схбата тартады. Ал немі схбат беріп йренбеген «арапайым» адамдар кп жадайда техникалы ралдара (диктофон, камера) лкен мн береді, сйтіп ашыла гімелесе алмайды.

 

Техникалы ралдара жазып алынатын болса, онда «кейін айтан сздерім зіме арсы жмыс істеуі ммкін» деген кереар ой жетегінде отыруы ммкін. Мндайда схбат жргізуші ксіби маман ретінде мселені дрыс жеткізе білгені жн. Схбатты негізгі кезеінде зерттеуші проблема таырыбыны ашылуын басты назарда стауы тиіс. Интервьюер екеуара гімеде сз тізгінін олында стааны абзал. Алайда оны з пайдасына тартуды ажеті жо. Керісінше, респондентті кбірек сйлеткені дрыс. Сондытан респондентті гімеге тарту, оны аша білу интервьюерді тікелей ксіби міндеті болма. Схбат алушы сратар маршрутымен ана жмыс істеуі тиіс пе? Жалпы методикалы ралдарда діскерлер трліше кеестер береді. рине трлі салада, трліше орындалуы ммкін. Ал айтылан тарих саласында тередетілген схбатта тек сратар тізіміне арап отыру ммкін емес. Сратар тізімі рине сізге жолдан адаспау шін бадаршам ызметін атаруы ммкін. Алайда, сіз респонденттен жаа тарихи апарат алу шін келгеніізді мытпааныыз жн. Сондытан респондент кп жадайда сіз ойламаан жаа сратарды зі туындатуы бден ытимал. Сол себепті гімені рбуі барысында проблеманы баса ырынан да круге талпынан жн. Схбатты негізгі кезеіні екінші фазасында ойылатын сратар тікелей таырыпты ашуа баытталуы тиіс. Яни сратар крделене тседі. Алайда крделі сратарды жеіл трде жеткізу де маызды. Мысалы: «азір мен сізге кішкене ойландыратын сра оямын. Алайда бл сраа кп адам бірден жауап айта бермейді, мен сонда да сізді ойыызды білгім келіп тр» деп айтсаыз респондент ойлануа даярланады жне ол сраты ызыушылыпен тыдайтын болады.

 

Таырыпты ашылуы – бл респондентті алдын­ала даярланан сратар аясынан рбіп, з ойын еркін жеткізу шін, за жне ртрлі мысалдар келтіру арылы жргізіледі. Тередетілген схбатты негізгі методологиялы принциптеріні бірі – оиа кугерінен ая астынан жауап ала білу ажеттілігі. Бл принципті схбат берушіні гіме арасына ретсіз араласуы деп тсінуге болмайды, себебі схбат кезінде рдайым басын изеп, гімені олдап отырса схбат беруші аны рі толы жауаптар айтарады. Таырыпты толы ашылуы шін схбат алушы «probling» тсілін олданады. Бл аылшын тілді кітаптарда «probling» тсілі деп беріледі, яни аударанда (зондирование) – байап кру, алдын ала тексеру деген маына береді. Бл сзге наты анытама беру шін Р.Горденні ебегіне назар аударамыз: «Рrobling – бл наты рі толы апарат алуды жалыз жолы ана емес, мысалы кейбір схбат алушылар ойылып отыран сраты жауабын алу шін з басынан ткен оианы, немесе з тжірибесінде бар істі айта алады. Тжірибеге сйенсек расында осы дісті нтижесі мол. Схбатта бір сауала жауап айтылан со, арада нсіздік бірнеше секунда созылуы ммкін. Бл гімешіл респонденттен схбат тізгінін дереу з олына алып, гімені дрыс баыттауа, келесі сраты (келесі сра жаа немесе даярланан ажет сра болуы ммкін) оюа тамаша ммкіндік болып табылады. Егер схбат жргізуші ксіби трыдан шыдалан болса, бл нсіздікті 1­5 секунд аралыынан артыа созбайды. нсіздік уаытыны е заы он секунд. Зерттеу таырыбын тереінен аша тсу шін респондент гімесіне трлі ишаратпен олдап отыранын байату керек. Мысалы, басымен изеп, кзі, асы мимикалы реакциямен.

 

Сонымен атар «и­и», «солай ма?», «ызы екен, жаластыра берііз» деген фразалар арылы да білдіруге болады. ызу гімеге ласанда маызды апараттарды айта срау, немесе детальды трде айтуа жетелеу шін жаыры сияты, айтан сзін айталау дісі де о нтижесін беріп жатады. Мысалы: – Р. Тылдаы трмыс майдандаы мірден ауыр болды. – И. Майдандаы мірден? Осындай сратардан кейін респондент шынымен де тыл міріні кнделікті лім ктіп тран майдан мірінен аншалыты азапты да, ауыр боланын айта бастайды, длелдеу арылы тыл міріні жаа ырларынан апараттар береді. Синоним сратар атарын «Бл алай байалады?» «наты айта аласыз ба?» деген сратар арылы жасалуы ммкін. Яни бір айтылан проблеманы трлі ырынан айта­айта срау. рине бл тсіл таырыпа тереінен баруа ммкіндік береді. Тсініксіз жауапты айта срау. Егерде респондентті жауабында тсініксіз сздер немесе жауабы тгелдей тсініксіз болса, онда мынадай, «Сіз длірек тсіндіріп бере аласыз ба?», «Сізді дрыс тсінгеніме сенімсізбін…», «Сіз мынадай­мынадай жайттарды айттыыз, бл айтандарыызда айшылытар бар ма?» деген сияты сратар тізбегі арылы айта срауа болады. Схбатты екінші фазасында таырыптан таырыпа ауысу жиі кездеседі. Мндайда респондентті ойын зілді­кесілді кесіп тастауа болмайды. гімені желісін мият тыдай отырып, жй ана тініш есебінде «ал енді, біз мынадай мселеге кшсек алай арайсыз?» делінген тінішпен ауысу ажет. Ал егер респондент ойында жаа апараттарды айту кзделінген болса, онда шегініс жасаан дрыс. Ал егерде гімелеушіні мліметтеріне бей­жай, селостыпен арайтын болсаыз, онда жауабы айтылан сраты айта ою орын алма.