Адамны дінге мтаждыы

Жарияланан уаыты: 08.10.2012 08:27

332 - рет оылды

Асылында, рбір дниеге келген адамны бойында дінге, рухани тазалыа, тылсым кшке сену сезімі болады. Бойдаы бл сезім адамды ерте ме, кеш пе йтеуір бір тылсым кшке сенуге жетелейді. Адамны ет пен сйектен жаратыланы айдан аны болса, тн мен жан да сол адамды ымны ос анатын райды. Тн азыы ішіп-жеу мен баса да нпсілік жадайяттармен байланысты болса, жан азыы – е алдымен, лы Жаратушыа лшылы ету. Тарихи деректерден орытынды шыарса, дінсіз (яки, имансыз) адам боланымен, дінсіз оам болмаан. Себебі, адам баласы сенімге мтаж.

Ал сол мтажды сезім, у баста Аллаты тану шін берілген бір хикмет екенін ескере бермейміз. Алла адамзата жаратылыса дейін рухтар лемінде зіні Жаратушы Ие екендігін йретіп, бізден зін Жаратушы Иеміз деп танитындыымыз турасында уде алды. Атам азаты «лмисатан мсылманбыз» деуіні тркіні де осында жатыр. Бл жайында аятта былай дейді: «Сол уаытта Раббы адам балаларыны белдерінен нсілдерін алды да здеріне ку етіп «Мен сендерді Раббылары емеспін бе?» – дегенде олар: «рине куміз»,–деген. иямет кні: Бдан хабарымыз жо демедер» (7. Араф-172). Хазіреті Пайамбарымыз да бір хадисінде адамны

ислам дінімен дниеге келетіндігін айтып теді: «рбір сби (жаратылысында) мсылман болып дниеге келеді. Біра ол баланы ке-шешесі оны з діндеріне кіргізеді. Яуди болса яуди, христиан болса христиан, мжуси болса мжуси етеді» (Бухари, Жнайз 80; Муслим,адар 22; Тирмизи, адар, 5). Хазіреті Пайамбарымыз осы хадисімен адамдаы діни сезімні туа біткеннен болатындыын білдіреді. Осы таырыпа атысты зерттеу жргізген батыс леуметтанушылары адамдаы тылсым дниеге, андай да бір кшке сену сезіміні туа біткеннен болатындыын ылыми тжырымдармен длелдеген. Біра, адамдарды брі дерлік лы Жаратушыа сеніп, оан лшылы етпеген. Неліктен? йткені сенім жре келе ортаа арай икемделіп, кім андай ортада ссе солай алыптасады. Біреулерді пта табынып, келесі біреулерді от пен суа, жан-жануарлара табынып жататыны соны айаы. Адам бойындаы бл имани сезімді діннен зге ешбір жйе анааттандыра алмайды. Мысалы, ылым, нер, спорт, т.б. осы секілді жадаяттар адамды рухани

трыдан жетілдіре алмайды, белгілі бір дрежеде жетілдіргенімен ол сезімні мыры шектеулі. Ал дінде, яки Жаратушы ран жйеде бл сезімні мыры, лбетте шексіз болып келеді. Иманны или лззатынан адамны ешашан жалыпайтыны да сондытан. Адам о-солын таныаннан кейін айналадаы тіршілікке кз салып, бір ст з болмысын ойлаанда: «Мен айдан келдім? айда барамын? мірге не шін келдім? Мені кім жаратты? Не шін жаратты? Мен1 лген со айда барамын?..» дегендей сратар санасын мазалап, жауап іздейді. Біра аыл блара адамды анааттандырарлы толы жауап бере алмайды. Себебі, аталмыш сратарды тп-тркіні телегей-теіз діни лшемдерде жатыр. оам мірінде дінні алар орны ерекше. йткені, дін дептілік аидалары мен оам бірлігін, ділеттілікті, трбиелік жйелерді алыптастыруда елеулі рл атарады. Адам дінге сенген со, згелерге жбіркрсетуден, тртіпсіздік жасаудан, ішімдік, есірткі секілді жаман деттерден бойын алыс стайды. Дінсіз оамда тртіпсіздік пен ылмыс етек жаятындыы белгілі. лы Жаратушыны бар екендігіне сенген адам лшылы ету шін діни аидаларды ажет етеді. ылым мен техника адама лшылы етуді, тауалыты ырсырын йрете алмасы аны. Сондытан, «оныс тадаанша, ріс тада» дегендей, адамды болмысы-

мыз ткінші арекеттен грі, рухани рісімізді кеейтіп, мгілік баыта жетелейтін, или лшемдерге, длірегі дінге мтаж. 3. Дінді жіберуші – Алла Таала

Алла Таала адамды зін танып, лшылы ету шін жаратандытан дін жіберді. Бл дінні негізі

«Таухид» (Аллаты бірлігі) сенімінен трады. Ислам дініне дейін Алла зіні шынайы, дара жолын йрету шін рбір ауыма, тайпаа, лта елшілер арылы дін жіберді. лы Жаратушыны бар екендігіне сенгенімен, алай лшылы ету керектігін адам аылымен шеше алмайды. Сол шін діни мір мен тыйымдар келіп отырды. Екіншіден адама дін келмесе о дниеде Аллаа: «Уаытында

Сені елшілері келгенде, шынайы жолды йреткенідe біз тозаа бармас едік. Я, Алла! ділдігі айда?!» дегендей уж айтары сзсіз. Міне, осындай сылтау мен желеуге бірденбір тосауыл ретінде рбір ауыма жеке-жеке елші мен шариат заы жіберілді. ранда бл жайында былай дейді: «Брыны пайамбарлардан кейінгі адамдара (пайамбар келсе біз тубе етер едік

деп) сылтау айтпауы шін жасы хабар жеткізуші, (астамшылы еткендерді) ескертуші етіп, таы дапайамбарлар жібердік. Алла аса стем, хикмет иесі» (4.Ниса-165).

Елші келмеген, дін жіберілмеген ешбір ауымны мына аяттар хабар береді: «Шындыында

Біз сені аиатпен (муминдерге) уанышты хабар жеткізуші, (кпірлерді) орытушы етіп жібердік.

ауымдарды айсысына болса да елші жіберілген» (35.Фатыр-24); «рбір мметті бір пайамбары бар» (10.Юнус-47). Алла айсы бір ауыма пайамбар мен шариат жібермесе, онда ол ауымды аыретте жазаламайды. йткені, Алла зін танытатын елші мен діни кімдер жібермегендіктен, адамдар Аллаа алай лшылы ету керектігін аылымен шеше алмай, лшылы жасаймын

деп, Аллаа серік осу немесе кпірлік етіп оюы бден ммкін еді. Сол себепті ранда: «Пайамбар жібермейінше ешкімді жазаламаймыз» (17.Исра-15) деп аны

ескертілген. Демек, лы Жаратушы зіні діни шариатын жібере отырып, оны исламмен тмамдаан. Ал исламнан кейін ияметке дейін ешандай или дін келмейтіні мбеге

аян. 4. Алашы дінні пайда болуы жайындаы ылыми тжырымдар оам мірі мен рухани болмысы жайында ылыми зерттеулер жргізген философтар, леуметтанушылар мен дінтанушылар алашы діни жйелер жайында трлі тжырымдар айтан. р алым зіні зерттеу нысаныны шеберінде дінге трлі тсінік береді. Нтижесінде, алашы діни жйе ретінде, алымдар анимизм, тотемизм, натуризм, магия, фетишизм, паганизмдерді блежара атайды. Аталмыш діндер негізінен кп тірлік(политеистік) сенімнен трады. алымдарды айтуы бойынша, алашы ауымды рылыс уаыт ткен сайын мдениеттілікке ол жеткізіп, соында мдениетті, ркениетті елге айналаны секілді, діндер де алашыда кп тірліктен бастау алып, бертін келе, бір дайа (монотеизм) сыйынуды алыптасандыын айтады. Ал исламны бл пікірге келіспейтіндігіне тменде тоталып теміз. Енді осы айтылан ылыми тжырымдамалара кел-

сек: а) Анимизм – адамны мірлік істеріне араласатын жне адама з масатына жетуге кмектесетін немесе кедергі келтіретін сансыз «рухани лемдерді» болатындыына деген сенім4. Бл тжырымны мн-жайы Эдуард Тайлор ебектерінде біршама исынды трде талданады. «Анима» латынша «рух» деген ымды білдіреді. Яни, анимизм дегеніміз жанды-жансыз тіршілік атаулыда болатын руха табынушылы. Тайлорды теориясы бойынша, жан ымы - жын

шайтандар, трлі рухтар жне рухани мндер тобына орта есім. Алашы ауымды кездегі адамдар шін йы мен лімні маызы зор еді. Оларды тсінігі бойынша йы - рухты тннен шыып серуендеуі жне тнге айта оралуы болса, лім – керісінше, серуендеуге шыан рухты тнге оралмауы болып табылады. лген адамдарды рухтарыны ішінде жасылары да, жамандары да бар. Анимистік теория бойынша алашы ауымды рылыстаы адамдар жаман рухтарды жаманшылыынан сатану шін жасы рухтардан жрдем тілеу арылы рухтара табынан. Нтижеде «анимизм» деген «дін» пайда болан деген тжырым жасайды5.

) Натуризм – французша табиат деген ымды білдіретін «la nature» сзінен шыан. Макс Мюллерді (1823-1900) тжырымы бойынша, алашы дін - «натуризм». Натуризм «діні» табиата табыну, яни оршаан ортадаы заттарды дайа айналдырып, соан табынудан трады. Бл тжырым бойынша, адам табиатпен салыстырандаы зіні лсіздігін сезініп, апаттардан, жаманшылытардан тылу шін кн, ай, от, тау, тас секілді трлі заттара сиынан.

б) Тотемизм - ру, тайпа, жануарлар мен сімдіктерді кейбір трлері арасындаы туыстыа сену. Тотемизм ру мшелеріні кейбір жануарлара киелі деп табынуы немесе р алуан киелі нрселерге туелді болуы. Тотемизм кбінесе егіншілік жне ашылыпен айналысан алашы оамдарда кезігеді.Француз леуметтанушысы Э. Дюркгейм (1858-1917) 1912 жылы жазан «Діни мірді арапайым пішіндері» атты ебегінде «Тотемизмді» алашы дін деп есептейді. Ол австралиялы трындар арасындаы тотемдік сенімні ке тараанын длел ретінде ала тарта отырып, осындай тжырым жасайды6. Шынтуайтында, Дюркгейм Австралияа арнайы зерттеушілік саяхат жасамаан, тек сонда барып келген саяхатшылардан срастыру арылы аталмыш тжырымды ала тартады. в) Магия – ымы р трлі салт-жоралар мен оан сйкес наным-сенімдерді орта белгісі болып табылады. Магиялы іс-рекет – масаттылы баыты бойынша емдеу магиясы (туіптік), сатаушы магия, зиянды магия (кз тию) секілді трлері болады7.

Аылшын этнологы, алашы діндерді зерттеушіалым Джеймс Джорд Фрэзер (1854-1941) 1890 жылы жазан «Золотая ветвь» (Алтын бта) атты ауымды ебегінде «магиялы нерді» дін пайда болана дейінгі шынайылы арым-атынасты мбебап формасы болан дейді. Фрезер пікіріне ла трсек, магия белгілі бір дрежеде дінні дамуына лес осан болып шыады8.