Показатели дыхательной функции крови
1. Кислородная емкость гемоглобина. Величина, отражающая количество кислорода, которое может связаться с гемоглобином при его полном насыщении, называется кислородной емкостью гемоглобина.
2. Содержание кислорода в крови. Другим показателем дыхательной функции крови является содержание кислорода в крови, которое отражает истинное количество кислорода, как связанного с гемоглобином, так и физически растворенного в плазме.
3. Степень насыщения гемоглобина кислородом. В 100 мл артериальной крови в норме содержится 19-20 мл кислорода, в таком же объеме венозной крови — 13-15 мл кислорода, при этом артерио-венозная разница составляет 5-6 мл. Отношение количества кислорода, связанного с гемоглобином, к кислородной емкости последнего является показателем степени насыщения гемоглобина кислородом. Насыщение гемоглобина артериальной крови кислородом у здоровых лиц составляет 96%.
Образование оксигемоглобина в легких и его восстановление в тканях находится в зависимости от парциального напряжения кислорода крови: при его повышении. Насыщение гемоглобина кислородом возрастает, при понижении — уменьшается. Эта связь носит нелинейный характер и выражается кривой диссоциации оксигемоглобина, имеющей S-образную форму (рис.8.7).
Рис.8.7. Кривая диссоциации оксигемоглобина.
Рис.8.7. Кривая диссоциации оксигемоглобина.
1 — при увеличении рН, или уменьшении температуры, или уменьшении 2,3-ДФГ;
2 — нормальная кривая при рН 7,4 и 37°С;
3 — при уменьшении рН или увеличении температуры или увеличении 2,3-ДФГ.
Оксигенированной артериальной крови соответствует плато кривой диссоциации, а десатурированной крови в тканях — круто снижающаяся ее часть. Пологий подъем кривой в верхнем ее участке (зона высокого напряжения О2) свидетельствует, что достаточно полное насыщение гемоглобина артериальной крови кислородом обеспечивается даже при уменьшении напряжения О2 до 9.3 кПа (70 мм рт.ст.). Понижение напряжения О,, с 13.3 кПа на 2.0-2.7 кПа (со 100 на 15-20 мм рт.ст.) практически не отражается на насыщении гемоглобина кислородом (НЬО2 снижается при этом на 2-3%). При более низких значениях напряжения О2 оксигемоглобин диссоциирует значительно легче (зона крутого падения кривой). Так, при снижении напряжения О2 с 8.0 до 5.3 кПа (с 60 до 40 мм рт.ст.) насыщение гемоглобина кислородом уменьшается приблизительно на 15%.
Положение кривой диссоциации оксигемоглобина количественно принято выражать парциальным напряжением кислорода, при котором насыщение гемоглобина составляет 50% (Р50). Нормальная величина Р50 при температуре 37°С и рН 7.40 — около 3.53 кПа (26.5 мм рт.ст.).
Кривая диссоциации оксигемоглобина при определенных условиях может смещаться в ту или иную сторону, сохраняя S- образную форму, под влиянием изменения рН, напряжения СО2 температуры тела, содержания в эритроцитах 2,3-дяфосфоглицерата (2,3-ДФГ), от которых зависит способность гемоглобина связывать кислород. В работающих мышцах в результате интенсивного метаболизма повышается образование СО2 и молочной кислоты, а также возрастает теплопродукция. Все эти факторы понижают сродство гемоглобина к кислороду. Кривая диссоциации при этом сдвигается вправо (рис.8.7), что приводит к более легкому освобождению кислорода из оксигемоглобина, и возможность потребления тканями кислорода увеличивается. При уменьшении температуры, 2,3-ДФГ, снижении напряжения СО, и увеличении рН кривая диссоциации сдвигается влево, сродство гемоглобина к кислороду возрастает, в результате чего доставка кислорода к тканям уменьшается.
7. Тменгі тыныс жолдарыны рефлекторлы серлері андай? Геринг-Брейер рефлекстеріні маызы андай?+
1868ж Геринг пен Брейер ит кпесін ауаа толтырып керіп, клемін ... демалу мен демшыару кезедері згеретінін байаан. кпені ауамен кергенде 3 трлі рефлекс п.б.:
1. Инспирациялы тежеу рефлексі- кпе ауамен керілгенде кенеттен дем алалмай алады;
2. Демшыаруда керсе келесі дем алу кеш болады- экспирациялы жеілдеу рефлексі;
3. Дем алуда атты керсе инспирациялы еттер атты озып демін ішіне тартып жан шырады (хэд парадока)
кпе клемі згергенде керу рецепторлары озып, тітіркенеді. Бны п.б. ... тыныс орталыына кезеген жйе факторлары жетеді.
Геринг пен Брейер осы сигналдарды тыныс алу жиілігін реттейтіні жне демалу мен демшыару сатылары наты бір кезекпен алмасып отыратындыын крсетті. Сондытан бл кпені зін-зі реттеу рефлексі д/а.
8. Жоары жне тменгі тыныс жолдарыны ткізгіштігін амтамасыз ететін механизмдері неге негізделеді?-
9. О2, СО2 жне рН рецепторларына жне оларды орналасуына сипаттама берііз. Осы рецепторлардан рефлекторлы серлер андай? +
10. Жоары тыныс жолдарыны рецепторларына жне олардан жзеге асырылатын рефлекстерге сипаттама берііз. +
Ас орыту жйесі
1. Асазан секрециясыны кезедерін сипаттаыз жне р кезедегі секрецияны механизмдерін тсіндірііз. Асазан сл блінісіні кезеіні барлыын 3 фазаа блеміз. орек абылдааннан кейінгі 1- ші уаытта жтыншапен ауыз уысы абылдаыштарын тітіркенуге жауап,сонымен бірге кз,ла жне мрын абылдаыштарын коздыратын трдегі орек иісі мен оны абылдаумен байланысты дауысына да натижесінде оан келетін жйке серпінісі асазан слденісін оздырады. Жйке серпіністері жіберілетін механизм рлін атарады.Слблініс коректік рекеттерге негізделіп,біріншілік-крделі рефлекторлы-асазан слденісі фазасын райды.Асазан слімен орытылган корек жайлап ішекке туседі.Аш ішекті асазан безін коздырып кейбір заттар канга сііріледі.Оларды гуморальді сермен асазан слденісіні-ішектік –шінші фазасымен отеді.1-ші фазада баска фазаларды изолирлеп,асказан фистуласымен итке эзофаготомирленген тжирибеде,итті коректендіру кезінде корек оештен тусіп,асказанга туспейді дегенмен осындай коректкендіруден 5-10 минуттан кейін асазан сол болінуін бастайды.2 асазан жне 3 ші ішектік фазада-8-10 минут аралыанды коректендіру жалган асказан безі жмысын 2 сагатка коздырады,калыпты жагдайда асазанды сл бліну 6-8 не одан узак уакытка жалгасады.Асазанга корек тусу кзінде асазан безі сліні коздыру механикалы жне химиялы тітіркендіру сиякты шакырылып, ал ішекке тсу кезінде-бл соысы болады.
2. Панкреас секрециясыны кезедерін сипаттаыз жне р кезедегі секрецияны механизмдерін тсіндірііз.
Аш арында йы безі 12 елі ішеке аздап сл шыарып трады, ал тама ішкен со 2- 3 мин-тан со мол етіп шырыш шыара бастайды. Таам рамына арай сл шыару 6-14 саата созылады. Бл рдіс 2 кезеге блінеді
1. Рефлекс арылы - сл шыару кезеі шарты жне шартсыз рефлекспен реттеледі. алдымен йы безі, тама ауыза келіп тскенше сл шыара бастайды, осыан орай рефл доа ми ыртысы аралы теді. Одан рі сл шыару рдісі дм тартан кезде, яни тама ауыза тскенен кейін дей тседі. Бл - шартсыз рефлекс. жйке серпіні дм абылдаыштарына жйке арылы сопаша мидаы сл шыару орталыына жетеді де кезеген жне симпатикалы жйке талшытары арылы .б - ні сл шыару абілетін кшейтеді.
2. ан арылы - трлі химиялы заттармен. Мысалы, гармондармен .б-не сер ете отырып оны сл шыару абілетін кшейтуге болады.
3. Ішек сліні рамы мен асиеттеріне сипаттама берііз. Ішек секрециясын реттеуді андай механизмдер амтамасыз етеді?
Ішек солі шырышты эпителилік жасушасыны осылуынан пайда болан блдырланган тссіз сйыты. Реакциясы сілтілі,крамында натрий хлориді,коміркышкылы тздары бар.Ішек солінде трипсогенндік сер етіп,оны трипсинге айналдыратын энтерокиназдан баска, сер етуші асказан мен 12 елі ішекте тзілетін майлармен нруыз корыту німдеріне сер ететін ферменттер бар.Соылары пептидаза мен аминышылдара ыдырайды. Ішек шырыныны фермент блуі баса ас орыту бездеріні ферменттерінен ерекшеленеді. Сілекейлік , асазанды , асазан асты бездеріні блуші жасушалары асорыту слін бліп, зіні бтіндігін сатайды. Керісінше ішек слі фермент блгенде жасушалар леді. Ішекті шырышты абатында эпителий абатыны здіксіз жааруы жреді.
4. Ас орыту жолдарында оректік заттарды белсенді жне толы сіірілуін андай факторлар амтамасыз етеді? Трлі ректік заттарды сіірілуіні негізгі механизмін тсіндірііз.
Сіірілу жай жреді. Асазанда сіірілу аз млшерде ана болады. йткені минер.тздар, моносахаридтер, алкагол, су жай сііріледі. 12 елі ішекте де заттар аз сііріледі. Аш ішекте кптеген алталы абаттар есебінен ас орыту жылдамыра. ртрлі заттар эпителий мембрана аркылы канга,лимфага туседі.Сіірілу дерісінде сзуді,диффузиялы жне осмосты ысымны маызды орны бар.Аш ішекте сіірілу жагдайында маызды рлді фильтрлеу,диффузиялы сіірілу атарады. То ішекте здіксіз суды сііру жріп жатады. Осыан байланысты то ішекте патология болатын болса, сйы іш тіп, азадаы кп су жоалтуа алып келеді. Нруыздарды сіірілуі - аш ішекте сіірілу німіні сонгы онімдеріні-аминышылдарыны сінірілуі жреді. Аминышылдарыны сіірілу шапшадыы оларды формасына , тріне, зара арым-атынасына, адамны жасына (жас адамда лдеайда шапша), андаы а-ны аз-кптігіне, белок алмасу рдісіні лсіз-кштілігіне байланысты. ана сіген аминыш-ы апа венасы арылы бауыра барады. Мнда олардан ан белоктары, бауыр жасу-ны белоктары, ан юа атысатын протомбин, фибриноген, проконцелерин, тзіледі. Басы арты А одан рі ана теді. Кмірсуларды сіірілуі-канда , аш ішекте басты улгіде фруктоза мен галактоза трінде сііріледі,глюкозы сіірілуі баяу жреді. Кмірсуларды сіуіне кптеген факторлар сер етеді. Оларды сіуі кейбір А-а, АТФ-ті млшеріне, тотыу рдісіні лсіз-кштілігіне , ішектегі моносахарид млшеріне ж\е т.б. оректік заттарды гидролиздік німдеріне байланысты.Майлар сіірілуі- май ішекте т серімен са тамшы блшектерге блінеді де, одан рі липазаны атысуымен глицерин май ыш-на ыдырайды.осы німдер трінде майды 40%-і , шглицерид трінде 10%-і денеге сіеді. Су ішек куысына корекпен жне аскорыту солімен туседі.Осы жерле 1 л сілекей 1,5-2 л асказан солі,0,75-1 л т,0,1 асказан асты солі 1л ішек солі барлыгы 5-6 л туседі.Ішектен бар болганы шамамен 150 мл су нжіспен шыгарылады.калган молшері ск кан агысымен сііріледі.Суда хлоридтер жне фосфаттар турінде кальций,калий,натриий туздарынны еруі аш ішекте сііріледі.Сонымен кандагы кальций курамыны томендеуі кезінде оны сіірілуі калыптыга караганда жогары жреді.
Зр-жыныс жйесі
1. Шуматы фильтрат рамыны аннан андай айырмашылыы бар жне неліктен? Шуматы фильтрацияны механизмін тсіндірііз.
Тиімді фильтрациялы ысым деген не? андай формула бойынша оны есептеуге болады?
Несеп алдымен шуматы сзгіден теді. Яни ан –бйрек (геморенальды) тосауылы (барьер) арылы ан шумлянский боумен капсуласына сзіледі. Мальпигий шумаынан ан плазмасыны еріген баса да заттары ан ысым серінен капсуланы ішіне теді. Геморенальды тосауыла байланысты эндотелий тесікшелерінен базальды мембранамен капсуланы ішкі абырасынан лкен молекулалы заттар теді. Шуматы сзгіден молекулалы салмаы 70 000 Д жне одан да кп заттар - глобулин, фибриоген, гемоглобин тпейді. Сондытан шуматы сзінді рамында белоктар те аз болады. Шумлянский боумен капсуласынан алынан алашы немесе провизорлы несеп, рамы жаынан ультрасзінді ан плазмасымен бірдей оны рамында ан жасушалары жне лкен молекулалы белоктар болмайды. Аздаан альбумин баса заттардан ант, аминышылдар, тздар болады. Оларды концентрациясы ан плазмасындаыдай. Алашы несеп клемі те кп, тулігіне 150-180л.
Шуматаы сзілу дегейі туелді факторлар:
1. капсуладаы
2. ттікшелердегі
3. бйрек тбегідегі несепті гидростатикалы ысымы
Шуматаы сзілу дегейі капсуладаы ттікшелер мен бйрек тбегідегі несепті гидростатикалы ысымына байланысты. Сонымен, шуматы сзілуді амтамасыз ететін ысым, яни сзілу нтижесі (СН) ан ысымына () онкосты ысыма (О) жне бйрек ішіндегі ысыма (Б) байланысты. Оны соы екеуі О жне Б бйректе сзілу дрежесін тмендетеді.
СН=-(О+Б), яни
СН =70-(30+10) = 30мм.сын.ба.
2. Ттікшелік реабсорбция деген не? Оны негізгі механизмдерін тсіндірііз.
Ттікшелерден айта сііру кбінесе осмосты градиентт кшіне айшы келетін негізінен белсенді рдіс. Ол ттікшелерден жасуша аралы сйытыа , ана ысыммен тасылатын кптеген ферменттік жйелерді атысуымен іске асады оан жмсалатын энергия шан-теіз. Сол себептен бйрек з ызметіне ажет оттегін кптеп сііреді, бйректегі ан айналымы баса шелерден жоары. Кейбір заттарды градиент концентрациясына арамастан ттікшелерде мдірместен айта сііру, оларды белсенді тасымалданатынын длелдейді. Алашы несеп рамындаы, кейбір заттарды тадамалы трде айта сіуі де тікшелердегі реобсорбцияны белсенді деріс екенін крсетеді. Біратар заттар (инсулин, сулфаттар) бйректе млде айта сібейді. Олар тіпті ттікше эпителийінде осымша млшерде сырта шыады. Ал кейбір заттар мысалы мочевина аз млшерде ана айта сіеді, сондытан концентрациясы ттікшелерде су айта сіген сайын біртіндеп жоарылайды. айтадан сіетін глюкозаны , натрий хлор баса да тздарды сіу дрежесі оларды андаы концентрациясына , табалдырыына байланысты. айтадан сіетін заттар арасында тмегі табалдырыы жо заттар да бар. Оларды атарына ттікшелерде айта сібейтін жне несеппен бірге тгелдей сырта шыаты заттар жатады. Олар инсулин, кератинин. Оларды андаы концентрациясы те жоары болса да, тгелдей сырта шыады.
3. Нефронны проксимальды ттікшелеріндегі реабсорбцияа сипаттама берііз. Генле ілмегіндегі су мен иондар реабсорбциясы андай ерекшелігімен орны алады? ыртысты-милы осмосты градиент деген не?
айта сіу рдіс бйрек ттікшелеріні рылымды ерекшеліктеріне байланысты. Проксимальді иірім ттікшелер абырасы кмкерілген цилиндр трізді эпителийден т\ды. Ттікшені сііру абілеті те жоары. Генле ілмегі тмегі дистальді ттікшелер мен несеп жинаушы ттіктер бір-біріне параллель орналасан. Блар бйректі ішкі абатына тередеп, милы абатыны емізікше бліміне дейін енеді. Мндаы интерсцтициальды сйытыты да осмосты ысымы те жоары. Жоары иірім ттікшелерінде айта сіу арыны те кшті. Нефроннны бл блігінде шумата сзіндіні 85% айта сіеді. Яни 1 тул ішінде тзілген 150-180л алашы несепті 125-145 литрі айта сіеді. Ал 15% одан рі жылжиды. Натрий иондары ттікше сйыына эпителий арылы тасылады. Бл деріске сукцинатдегидрогеназа ерекше ферменті атысады. Аталан фермент нефрон тт-ні жоары блігінде , генле ілмегіні брылымында кптеп кездеседі. Нефронны блігінде айта сіу салыстырмалы траты. Ол гомеостаза байланысты емес. Сондытан жоары еабсорбция облигатты (міндетті) реабсорбция д.а. Нефронны тменгі бліміндегі жоары жне тмен жретін тура ттікшелерде, генле ілмегінде ,иірім ттікшелерді тменгі блігінде несеп жинайтын ттіктерде реабсорбция трасыз дегейі згеріп отырады. Оны млшері су мен тздар алмасуына байланысты, сондытан бл блімдегі ажетті реабсорбция деп а-ды. Суды бл реабсорбциясы денеде су кбейгенде тмендейді, несеп сйылады, оны клемі кбейеді, ал денеде дегидротация- сусыздану дерісі басталса, керісінше несеп оюланады. Оны клемі азаяды. Яни бйректі несепті концентрациялау абілеті айын белгілі болады.
4. Нефрондаы зрді концентрациялану механизмін тсіндірііз. андай жадайларда ол бзылады жне ол бзылыс неге келеді?
Бйректі несепті концентрациялау абілетіне осмосты концентрациялануы нефронны тменгі бліміні факультативтік реабсорбциясы байланысты. Несепті осмосты концентрациялануы бйректі ішкі ми абатында орналасан жинаушы ттіктерінде концентрацияланады. Генле ілмегінде орналасан несеп концентрациялау тетіктері айналдыра кері аызу жйесі деп аталады. Генле ілмегі мен рлеу иіні жне несеп жинаушы ттіктер бір-біріне параллель жаын орналасан, зара байланысып, несеп концентрациялайтын ттас бір тетігі ретінде ызмет атарады. Генле ілмегіні рлеу жне тмендеу иіндерінен несеп арама –арсы баытта аады. Оларда несеп кері айтады. Генле ілмегіні тмендеу блігіндегі эпителий ерекшелігі тек суды ана ткізіп, натрийді жібермейді., йткені мнда ион тасушы ферменттер болмайды. Ал рлеу иініні эпителийі натрий иондарын айта сііреді . Генле ілмегіні рлеу жне тмендеу иіндеріні эпителий ткізгіштігіні ерекшеліктеріне байланысты байланысты, яни тмендеу иінінде суды айта сіуі кшейеді де, натрийді сіуі тоталандытан несеп бірте бірте оюланып, концентрацияланады . суды интертицияа туінен , осмос ысымыны те жоары болуынан несепті е кп осмосты концентрациясы рлеу -тмендеу иінінде брылатын жерінде байалады, яни генле ілмегіні е жоары аймаында несепті осмосты концентрациясы те кп 290-310моль\л болса, тмендеу иініні брылатын жерінде осмосты ысым 2000моль\л ктеріледі. Бл те жоары гипертоникалы несеп . кейін алан гипроникалы несеп ілмешекті рлеу бліміне тседі де , одан рі бірте бірте натрийді концентрациясы тмендейді. йткені бл блім эпителийі натрий ионын белсенді трде айта сііреді. Сондытан несеп айтадан изотоникалы н\се гипотоникалы болады. Оны млшері едуір кемиді. Сосын ол одан рі дистантты иірім ттігі – несеп жинайтын ттікке тседі. Ондаы су минерал гомеостаз ажеттігіне арай айта сііп, несеп айта концентрацияланады. Яни соы несеп пайда болады. Соы несеп млшері тулігіне 1,5-2,0 л.
Эндокриндік жйе
1. Гипоталамус пен гипофизді эффекторлы гормондарына сипаттама берііз (АДГ, окситоцин, МЫГ, су гормоны, пролактин).
Антидиуретикалы гормон (АДГ, вазопрессин) гипоталамусты супраоптикалы,ал окситацин паравентрикулярлы ядроларында тзіледі.Олар гипофизді арты блігіндегі нейрофицин затымен рекеттескеннен со ана теді. Вазопрессин бйректі несеп жиналатын ттігінде суды айтадан денеге сіуін детіп,несеп клемін(диурезді)азайтады,сондытан да оны антиурездік гормон дейді.
Окситоцин жатыр еттерін жиырылтады,жатырды жиырылуы,сіресе тола кезінде кшейе тседі. Бл гормон рсатаы нрестені тууын тездетеді,оны шыуын детеді.
Пролактин гормоны ацидофилді жасушаларда тзіледі, емшекте ст тзілуін, оны сырта шыарылуын детеді. Пролактинні ызметі кшейсе , эстроген мен прогестерон гормондар сері керісінше тежеледі. Босанан йелде прогестерон детегіден аз, ал рлактин керісінше кбірек болады, емшектен ст кбірек шыады, ст сапасы, майлылыы, дмі артады.
Меланотропин(МСГ),яни интермедин гормоны тзіледі. Бл гормон терідегі пигменттік жасушаларда бояушы тйіршіктерін кбейтіп,жасуша талшыын кеейтеді жне оларды біркелкі орналасуын амтамасыз етеді.
Соматотропин денеде биосинтезді кшейтеді, органикалы, минералды алмасуа сер етеді; амин ышылдарды аннан жасушалара туін, сіуін тездетеді. Гормон сондай-а, азот тепе-тедігін згертіп, тздарды саталуына себепкер, бйрек тініні сіп дамуын, атаюын тездетеді. СТГ аз тзілетін болса, адамны бойы спей алады. Мндай адамды гипофиздік ергежейлі дейді. СТГ шектен тыс кп болса, адамны бойы тез сіп 240-250см-ге, ал самаы 150кг-а дейін жетуі ммкін. Оны гипофизарлы алыпты дейді. суі тотаан ересек адамда СТГ гиперслінісі акромегалия дертіне кеп соады.
2. Гипофизді тропты гормондарына сипаттама берііз (ТТГ, АКТГ, ФЫГ, ЛГ).
Гипофиз миды тп жаындаы трік ершігінде орналасан, самаы 0,5-0,6 г, алдыы, арты бліктерден трады : аденогипофиз, нейрогипофиз. Гипофизде соматотропты, тиреотропты, адренокортикотропты, гонадотропты, фоллитропин, лютеиндейтін, пролактин баыттаушы гормондары тзіледі. ТТГ, АКТГ, ФСГ жне ЛГ гипофизді базофильді жасушаларынан тзіледі. Аденокортикотропин (АКТГ) бйрек сті безді ыртысты абатындаы жасушаларын сіріп, кортикостероид гормондарды, сіресе гликокортикоидтарды тзіліп, сырта шыуын детеді. Тиреотропин (ТТГ) аланша безіні тінін лайтып, оны сліністік абілетін кшейтеді. ТТГ гормоны шектен тыс кп блінсе гипофиздік гипертиреоза келіп соады. Гонадотропин(ФСГ, ЛГ) екі трлі гормоннан т\ды: 1) лютропин (ЛГ) - аналы ж\е аталы безде тестостерон , прогестерон гормондарыны тзіліп, блінуін кшейтеді. йелде аналы жасушаны пісіп-жетілуімен безді жарып шыуын тездетеді. Оны орнында пайда болан сары денені ызметін жасартып, алыптасуын атамасыз етеді. Фолитропин н\се фолликул стимулдаушы гормон(ФСГ) аналы безі фолликуласын лайтфп, онда гормондар тзіуін детеді, анда эстрогендерді кбейтеді ж\е сперматогенезді тездетіп, сперматозоидтарды суін жеделдетеді.
3. Бйрек сті бездеріні ыртысты абатыны гормондарына сипаттама берііз (альдостерон, коризол).
Бйрексті безі (glandula sup-rarenalis, лат. glandula — без, supra — сті жне ren — бйрек) — бйректі ішкі жне жоары (адамда — арты) жаында орналасан жп ішкі секреция (эндокринді) безі. Безді ыртысты затын райтын пішіні мен млшері ртрлі безді жасушалар (эндокриноциттер), з кезегінде пішіні ртрлі эндокриноциттер баандарынан рылан ш: шуматы , будалы жне торлы айматар тзеді. Шуматы айма эндокриноциттері — минералокортикоид гормондарын, будалы айма жасушалар — глюкокортикоид гормондарын, ал торлы айма эндокриноциттері — андроген гормондарын бледі. Минералокортикоид гормондары — альдостерондар организмдегі су жне тз алмасуын, ал глюкокортикоид гормондары — кортикостерон, кортизон, гидрокортизон кмірсу, протеин жне липид алмасуын реттеуге атысады. Андроген гормоны — аталы жыныс гормоны тестостерона сас
4. Бйрек сті бездеріні милы абатыны гормондарына сипаттама берііз (катехоламиндер).
Бйрек сті безі саны екеу, салматары 6-12 гр. райсысы ыртысты жне милы абаттан трады. Бйрек сті безіні милы абатында катехоламиндер - адреналин мен норадреналин тзіледі.
Катехоламиндерді азаа сері жан жаты:
1) Жрек-антамырлар ж\не сері:
А) жрек жмысын кшейтіп, соу ыраын тездетеді;
) ан тамырларды тарылтады;
Б) жрек ызметі мен ан тамырларды кернеуін згерту арылы адреналин ан ысымына ісер етеді.
2) ішекті бірыай салалы еттеріні тонусын тмендетіп, озалысын тежейді.
3) бронхыны бірыай салалы еттерін босасытады.
4) кзді арашыын лкейтеді
5) жкті йел жатырыны бірыай салалы еттеріні жиырылуына сер етеді.
6) тері тктеріні апшытарыны еттерін жиырады, сондытан адамны эмоция кезінде «тбе шашы тік трады»
7) кмірсу алмасуына сер етеді
8) бауыр еттеріндегі гликогенолизді кшейтіп, гипергликемия мен глюкозурияны туызады.
9) Липолизді кшейтіп липогенезді басады, май тотыуын кшейтеді.
Ан жасау жйесі
1. Эритроциттерге, оларды рылысыны ерекшелігіне жне энергия алу жолдарына; асиеттеріне; функцияларына; санына (эритроцитоз бен эритроцитопенияа тсінік); мірлік циклына сипаттама берііз.
Эритроцит – анны ызыл тйіршіктері. Ер адамда алыптыда млшері 4-5*10 12 дреже\л, йелдерде 3,7-4,5*10 12дреже \л. Эритроцит саныны алыптыдан басым болуы эритроцитоз, аз болуы эритропения. Бл сау адамда да науас адам да кездеседі: физиологиялы жне патологиялы . сондай –а абсолютті жне салыстырмалы эритроцитоз, эритропения деген ымдар бар. Эритроциттер саныны абсолютті згеруі оны сйек кемігінде тзілуіне жне ана ту шапшадыына байланысты. Салыстырмалы эритроцитоз жне эритропения ан жасушалары мен плазманы аралы атынасына байланысты , бл ан оюлананда н\се сйыланда болатын былыс. Эритроциттер ядросыз, екі бйірі ысыы, делек табаша пішіндес жасуша. Диаметрі 7,2-8мкм, ортасындаы ойысты алындыы 1,5-2,0 мкм, жиегіні жуандыы 2,5мкм. Оларды негізгі ызметі оттегі мен кмір ышыл газды тасымалдау, демек тыныс алу процесін амтамсыз ету. Эритроциттерді негізгі ызметі оларды рамында гемоглобинні болуымен жне пішінін ерекшеліктерімен байланысты.
Эритроциттер сйек кемігінде тзіліп, бауыр мен кк бауырда бзылады. Олар есеппен 120 кн тіршілік етеді. Эритроциттер бзыланда гемоглобин блініп, ол гем мен глобинге ажырайды. Гемнен блінген темір гемоглобин тзу шін пайдаланылады. Ал темірді арты млшері анны арнаулы белогымен осылып ферритин мен гемосидеринге айналады да, темір оры ретінде бауырда, кк бауырда, аз млшерде ащы ішекті кілегей абыында жиналады. Эритроцит протоплазмасында тор трізді стромасы бар. Сырт жаынан белок пен липоидтан тратын мембранамен апталан. Эритроцит мембранасы иондарды іріктеп ткізеді. Мембрананы Na, K, Ca катиондарына тімділігі те нашар, ал Cl жне HCO3, сутегі жне гидроксил иондары тез теді. Сондытан эритроцит пен ан плазмасыны минералды рамы бірдей емес. Эритроциттерде калий иондары басым. Ал плазмада керісінше натрий иондары басым.
Эритроцит рамында 37% ра заттар бар, ал сйекте ра зат 42% . демек денедегі е тыыз тін сйектен кейінгі жасуша - эритроцит. Сонда да эритроцит икемді, созылыш, лкен боланымен жіішке капиляр арылы те алады.
2. Лейкоцитарлы форм ула деген не? Дені сау ересек адамны лейкоцитарлы формуласын атаыз.
Лейкоциттер- а тсті, ядролы, анны ірі жасушалары. Оларды андаы жалпы саны эритроциттер санынан 600-800 есе кем болады да, организмні физиологилы кйіне байланысты кп шамада ауытып отырады. абыну процесі, жпалы аурулар лейкоциттер санын кбейтеді. Лейкоциттерді трлері (лейкоцитарлы формула) протоплазмасындаы тйіршіктеріні бар жотыына байланысты блінеді. протоплазмасындаы тйіршіктері бар лейкоциттер - тйіршікті н\се гранулоцит, ал жотары тйіршіксіз н\се агронулоцит д.а. Тйіршікті лейкоциттерге базофилдер, эозинофилдер жне нейтрофилдер, ал тйіршіксіз лейкоциттерге моноцит жне лимфоцит жатады.Лейкограмма н\се лейкоцитарлы формула: (алыпты, дені сау адамдікі)
І. Гранулоциттер
А) базофилдер 0-1
) эозинофилдер 1-5
Б) нейтрофилдер 70
1) метамиелоцит 0-1
2) таяша ядролы 1-5
3) сегментті ядролы 45-65
3. ІІ. Агранулоциттер
А) лимфоциттер 20-40
) моноциттер 2-10
Организмге лейкоциттер ораыш ызмет атарады. Лимфоциттер мен моноциттер организмні арнайы иммунитетін алыптастырады. Лейкоциттерді брі де фагоцит ретінде бгде заттарды жтады, жояды, залалсыздандырады.
4. Біріншілік гемостаз механизмдеріне сипаттама берііз.
Біріншілік гемостаз н\се тромбоциттік гемостаз 5 кезенен трады:
1) антамырыны рефлекстік жолмен уаытша тарылуы, зілген ан тамырын андаы тромбоциттен босап шыан серотонин мен адреналин тарылтады.
2) Тромбоциттер жабысуы (адгезиясы)
3) Тромбоциттер агрегациясы. Жартылан , зілген ан тамырынан жарылан эритроциттен жне тромбоциттен блініп шыан АДФ, серотонин, адреналин серінен тез бзылатын , нашар бекіген , тек тромбоциттерден т\атын жмса тыын пайда болады.
4) Тромбоциттерді бзылмайтын траты агрегациясы . Белгілі бір ан тамыры жарааттанан со 5-10сек тісімен тіндік протромбокиназа серімен тромбин пайда болады.
5) Тромбоциттерден тратын тромбаны тыыздалуы(ретракциясы) . Тромбостенин жиырылуы нтижесінде жарааттанан ан тамырына бекітілген тромб ныыздалады да , ан ауын тотатады.
Біріншілік гемостаз те жіішке капилярдан аан анды ана тотата алады, клемі лкен ан ысымы жоары тамырдан аан анды тромбоциттік тромб тотата алмайды .
4.Екіншілік гемостаз механизмдеріне жне оны кезедеріне сипаттама берііз. Тіндік фактор деген не, оны гемостаза атысуы алай жзеге асырылады?
Екіншілік гемостаз н\се коагуляциялы гемостаз 3 кезенен :
1) Протромбиназа тзілу к\і – е за кезе.
Оны сырты ж\е ішкі протомбиназаны пайда болуыны механизмдері бар. Сырты кезеде алдымен жарааттанан антамырыны абырасы мен оны аймаындаы тіндерден блініп шыан тіндік тромбопластин рекет етеді. Мндай белсенді тіндік тромбопластин мен VII,IV,V,X плазмалы факторды атысуымен тіндік тромбокиназа алыптасады. затыы 5-10сек.
Протомбиназаны ішкі механизмі 5-10мин созылады. Ол жарааттанан ан тамыры эндотелийіні астындаы коллоген тініні ХІІ фактормен тйісуімен басталады. ХІІ фактор кинин , каллекреинні атысуымен ХІ фактор белсенеді. Жарылан эрит-р мен тромб-рден блініп шыан фосфолипидтерді атысуымен ХІІ жне ХІ факторлардан жанасу комплексі пайда болуымен аяталады. Кальций ионы 3-тромбоциттік фактор мен ІХ, VIІІ факторлар бір бірімен рекеттесіп, кальций комплексін рады. Кальций комплексі Х факторды кшейтеді. Нтижесінде ан тромбиназасы пайда болады.
2) Тромбин тзілуі. Протомбиназаны бетіне адсорбцияланан протромбин V, Х, кальций ионыны атысуымен тромбинге айналады. тромбин ан йытатын е маызды фермент.
3) Фибриногенні фибринге айналуы. Тромбин серімен фибриногеннен фибринмономер тзіледі. Одан рі кальций ионыны атысуымен полимерленеді. Фибринмономер еритін фибрин полимерге, ал еритін фибрин полимер ХІІІ факторды жне ан жасушалары мен фибриназа ферменттіні атысуымен ерімейтін фибринге айналады. Ерімейтін фибриннен ан тромбасы пайда болады да, юы аяталады.
5.