Жж. азастандаы мдени жне аартушылыты алыптасуы. Басты баыттары мен иыншылытары.

азакстанда болып жатан жадайлар мынадай міндеттерді жуы арада шешілуін ажет етті. Ол ебекшілерді сауатсыздыын жою еді. Осы масатга 1924 жыдды кекегіде "Республикада сауатсыздыты жою" оамы рылды. Осы оамны кшімен 1927 жылы азастанда 200 мыдай адам оытыла бастады. Алайда бл уаытгы талабына жне сол кездегі алыптасан жадайа жауап бере алмады. Сондытан да 1931 жыдцы желтосанында республикада 15 пен 50 жас арасындаы ебекші трына міндетті трде сауатсыздыты жою масатында оу жктелінді. Жылдан жыла халыа білім беру масатында жмсалатын аржы арта тусті. 1939 жылы Республика трындарыны сауаты 65 пайыза ктерілді. аза трындарыны арасында 60 пайыза жетті. Тгелдей сауатгандырылган аудандара Алматы, араанды, Орал, Шымкент, Тараз, Риддер, Лениногорск алалары жатызылды. Республиканы рыланына 20 жыл толуына арсы сауатсыздыты жою негізінен аяталды. Сауатсыздыты жою мен атар оу-аарту жмыстары белсене трде дамыды. 1926 жылды мамыр айында республикалы СНК "КАССР-де бірдей ебек мектебіні уставы" абылданды. 1930-1931 жылдары кшпелі жне отырышы аудандарда жалпыа бірдей білім беру ендірідді. Орта мектептерде жоары кластарды ныайтуа ерекше кіл блінді. Колхоздар мен совхоздарды аржысына интернаттар ашу жйесі кеейтіле тсті. 1940 жылы азастанда 44 мынан астам оушылар бодды. Соысты алдында 20 жоары оу орны, 118 арнаулы орта білім беретін орын жмыс істеді. Оларда 40 мы адам оыды. Одан баса 1940 жылы елімізді р трлі аудандарында 20 мынан астам азастандытар оып, білім алды.

Республиканы ересек трындарыны арасындаы сауатсыздыты жою, жалпыа бірдей бастауыш мектепті оуды ендіру, халыа білім беруді дамыту немесе жетілдіру, профессионалды білім беру, мектепке Шыыс халытарыньщ ыздарына жоары білім беру осыларды барлыы лтгы интелегенцияны алыптасуына ажетті жадай туызды.

леуметтік саясатты іске асыруда біратар жетістіктерге ол жетті. 1940 жылы азастанда 3100 -дей магазин, 600-дей асхана мен ресторандар, 200-дей жана емхана жне 120-дай аурухана салынды. Мдени-аарту мекемелеріні жйесі алыптасты.

Сонымен сауатсыздыты жою жалпы білім беретін мектептерді кбейту жнінде елеулі табыстара ол жетті: жаа советтік интеллигенцияны алыптастыру процесі жргізідці. Советгік азастанны ылымы ркендеді, дебиет пен нер дамыды. 1930 жылы жалпыа бірдей міндетті бастауыш білім беру тртібі енгізідді. 1932 жыдды аяында азастан трындарыны 42%-і сауаттанды. Бастауыш мектепте оитындар саны 1928 жылы 305 мынан 540 мыа дейін орта мектепте оитындар — 23 мынан 65 мыа дейін кбейді. Жмысшылар мен шаруалар атарынан аза совет интеллигенциясын даярлау ке клемде жргі-зідді. Абай атындаы азаты педагогикалы институты, С.М.Киров атындаы азаты мемлекеттік университеті, кен-металлургия, медицина, зоотехникалы- мал дрігерлік, а.ш. т.б. институттары, ондаан арнаулы орта білім беретін оу орывдары ашылды. Мыдаан аза жігітгері мен ыздары РСФСР, Украина, Белоруссия, збекстан т.б. туысан республикаларды жоары оу орындарында білім алды. Республикада ылымды ркендетуде 1932 жылы СССР ылым академиясыны азастанды базасыны ашылуы маызды адам болды. Ол 1938 жылы СССР ылым академиясыны филиалына айналды. Мдени даму рухани мірді бкіл саласын амтыды. 1936 жылы майда Москвада аза дебиеті мен неріні онкндігі тті.

Совет ылымыны крнекті кілдері — академиктер: А.Д. Архангельский, И.П.Бардин, С.И.Вавилов, И.М.Губкин, А.П.Карпинский, В.Л. Комаров, В.А. Обручевт.б. респуб-лика халы шаруашылыыны маызды проблемаларын шешуге, жоары мамандыы бар ылыми лт кадрларын даярлауа тікелей араласты.

аза Советі дебиеті мен нері глденіп сті. С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансгіров, М.уезов, С.Мканов, .Мсірепов, .Мстафин т.б. крнекті сз шеберлері осіп шыты. аза поэзиясыны алыбы Ж.Жабаевты жалынды жырлары бкіл лемге тарады. аза сахнасыны шеберлері К.Байсеитова, .ашаубаев, Ж.Шанин, . Жандарбеков, .Байсейітов, .уанышбаев, С.ожамлов, Е.мірзаов т.б. нері лайыты баасын алды. аза халы орыс жне дние жзі мдениеті мен ылымыны здік жетістіктерімен танысты. азаты деби тілі жетіле тсті, халы ба-расыны тілегіне сйкес орыс графикасына кшірілген альфавиті айта рыдды. Бізді кп лтты елімізді, оны ішінде азастанны экономикасында, саяси жне мдени мірінде, леуметтік рылысында тбірлі згерістер болды.

азатарды лтты ауымдастыын ныайта тсетін аса маызды факторларды бірі каза тілі болып табылды. Ол лт болып алыптасуа дейін-а орта тіл болып саналан. Жергілікті алуан трлі диалектілерді болуына арамастан аза тіліндегі халы ауыз дебиетіні "Алпамыс", "обылацы", "Ер Тарын", "озы Керпеш-Баян слу", "ыз Жібек" т.б. эпосты поэмалары азастанны жер жеріне ке таралып, халы арасында зор сйіспеншілікке ие болды. Крнекті халы аындары мен ншілері Бар жырау, Махамбет теміслы, Аан сері, Біржан, Жаяу Мса, Жамбыл т. б. лецері мен ндері, Абай нанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Слтанмахмт Торайыров жне баса да жазба дебиеті кілдеріні шыармалары жайлы да осыны айтуа болады. Алайда, азан революциясына дейін аза тілі бір жаты дамыды. Ол негізінен лі де жете дами оймаан кркем дебиетті поэзия тілі болып ала берді. Бл тілде саяси дебиеттер те аз, ал ылыми дебиеттер млде шыарылмады деуге болады. аза тіліне азастан экономикасыны кенже алуы: нерксіпті кптеген салаларыны болмауы, шаруашылыты нашар дамуы жне баска да жадайлар сзсіз серін тигізді. Тілді даму дегейі оамдык мір салаларында ол жеткен прогресс дегейіне, ендіргіш кштерді, оамды атынастарды, рухани мдениетіні, ьшым мен техниканы даму дрежесіне байланысты. Совет кіметі жылдары аза халыны мірінде аза тілі азатарды жне азастан халытарыны толыанды, жан-жаты дамыан тілдеріні біріне айнала алмады, дегенмен оны лекциялы оры байып, морфологиялы, синтаксистік жне стилистикалы жйесі жетіле тсті, деби жне сйлеу нормасы ндесіп, алфавит пен орфография жйесіне елеулі згерістер енгізідді, е бастысы тілді оамды функциясы анарлым кеіді.

Коммуникативтік, яни арым-атынас ралы ролін атара отырып, аза тілі мектептерде, жоары оу орындарында оу тілі, саясат тілі, жоары дамыан кркем дебиет пен ылым, мерзімді баспасз, радио мен телевизия тілі болып отыр. Елімізді индустрияландыру, жымдастыру кезеі 30-жылдардаы оамымызды алдыы атарлы азаматтарыны репрессияа шырау кезеіне дл келді.