Ядролы сынатарды экологиялы оршаан орта мен ауыл шаруашылыына серi мен салдары.

КСРО заманында азастан аумаында атом бомбалары сынатан тті. Ол шін арнайы 18 млн га жер блініп, Семей ядролы полигоны ашылды. Бастапысынды адамдара, жануарлар мен табиата тікелей зардабын тигізген ашы сынатар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларыны жарылыстары смды ауыр болды. Семей маындаы радиациялы сер аймаында тратын 500 мыдай адам осы сынатан азап шекті. азастандаы аруды жиынты ядролы уаты брыны Кеес Одаыны барлы ытимал дшпандарыны аса маызды стратегиялы объектілеріні барлыыны тамтыын да алдырмауа жетіп артылатын. Бл аруды олдану миллиондаан халы бар мынан астам аланы, ол былай трсын, ттас бір мемлекеттерді, тіпті континенттерді жермен жексен етуге ммкіндік беретін. 1949 жылдан 1963 жыла дейін жер бетінде жасалан сынатарды зардабы сіресе мол боланы рас. Бл айматаы ауруларды есеп-исабы 1990 жыла дейін мият жасырылып келді.

Облыста онкологиялы, жрек-ан тамыр, жйке жне психикалы аурулар саны крт сті. Азап шегіп, лім шан адамдар аншама. Отбасыларында кемтар балалар кбейді. Бны зі аза лтыны келешегіне тнген зор ауіп болатын 1980 жылдарды аяына арай халыты тзімі таусылып, шегіне жеткен еді. Тыш атомды жарылысты радиоактивті німдері айматы барлы елді мекендерін жауып алды. Крші онан скери объектіде не болып жатаны туралы титімдей тсінігі жо жаындаы ауылдарды трындары радиациялы сулені смды дозасын алды. Халыа сына туралы ескертілмеген де еді. Ядролы жарылыстар туралы халыа 1953 жылдан бастап ана ескертіле бастады. Онда адамдар мен малды радиоактивті заттарды таралу аймаынан уаытша кшіру, оларды арабайыр ораныш объектілеріне, орлара немесе кепелерге жасыру кзделді. Жарылыс толыны кптеген йлер терезесіні шынысын шырып жіберген, кейбір йлерді абыралары ирады. Семей ядролы полигонындаы сынатарды сері туралы алашы шын да жйелі деректер аза КСР ылым академиясы жргізген ке ауымды медициналы-экологиялы зерттеулерді нтижесінде алынды. Зерттеулерді, ылыми экспедицияларды профессор Б. Атшабаров басарды. Зерттеуді нтижесінде радиацияны адама тигізетін ыпалыны е ауіптісі – иондалатын радиацияны ыпалы гендік кодты дауасыз згерістерге сотыруа ммкін екендігі.

Содан бері 26 жылдай уаыт тсе де, сына зардабын тартандар улы аруды уытын лі кнге дейін сезінуде. йткені ажал атомыны зардабы тіршілік иесіні азасында за уаыт бойы саталып, рпатан рпаа берілетін крінеді.

Семей полигоныны аза халына лкен асірет келгені лемге аян. Наты дерек кздері бойынша, Семей аласынан 130 шаырым ашытыта орналасан сына алаында 1949 жылдан бастап 40 жыл бойы ядролы ару сыналан.

Наты дерек кздеріне сйенсек, полигонны 40 жылды тарихында 459 жарылыс жасалыпты. Бдан 1,5 миллион адам зардап шегіп, Семей аймаы аса лкен экологиялы апатты ірге айналды. Сынатарды зардабы тиген аума клемі 304 000 шаршы шаырыма жетті, соны нтижесінде мыдаан адам жазылмас дертке тап болып, ажал шты, дниеге аыл-есі кем, мешел балалар кптеп келе бастады. Халыты кз жасы кл болып аып, оларды кбі туан жерлерінде тратап ала алмай, дере кшті. аза еліне осындай ауыр айы-асірет келген ажал сынаына 1991 жылды 29 тамызында мемлекет басшысы Н.Назарбаевты №409 «Семей ядролы полигонын жабу туралы» Жарлыы нкте ойды.

Статистикалы есепке жгінсек, 1947-1990 жылдар аралыында бізді облыс бойынша Семейде барлыы 17 мы адам скери ызметте болыпты. Бгінде соларды тек 400-дейі ана тірі жр, 70 пайызы мгедек боп алды. Соларды атарында мына мен де бармын. Радиация зардабы бірден білінбейді екен, ол адамны бойына аырындап сііп, анында, сйегінде алады дейді. Сына зардабын зерттеп жрген дрігер-алымдар оны зияны жетінші рпаа дейін жетеді деп жр ой, оны енді бір Алла біледі. Радиация серін мен скерден келген со 15 жылдан кейін сезіне бастадым, денсаулыыма байланысты 1998 жылдан бастап ІІІ топты мгедегімін. Семейде скерде болан бір жолдас жігітті ш баласы бірінен со бірі айтыс болды, енді біріні ызы айта-айта тсік тастап жр, кейбіреуіні сби сю абілеті кеміген, осылайша кете береді. Бгінде ірімізде Семей зардабын тартан 12 000 адам трады, оларды барлыы да есепте, жыл сайын траты трде дрігерлік баылаудан тіп трады. Олар ажет болан жадайда дрігерлерді нсамасымен Астана, Алматы алаларында, облысты жне ауданды ауруханаларда, скери госпитальдарда, “Ажайы” шипажайында жне Жааала ауданындаы оалту орталыында тиісінше тегін ем-дом алады. Тіпті, алыс алалара емделуге баратындарды жолаысын да емімен оса кімет тлейді, — деген бірлестік траасы бгінгі тада Семей зардабын тартандарды рпатарын да тегін емдеу жнінде мселе ктеріп жргендерін жеткізді.