Мгілік ел – ХХI асырдаы азастанны лтты идеясы. азастан – лем мойындаан ел.

2014 жылды 17 атарында азастан Республикасыны президенті Нрслтан бішлы Назарбаевты кезекті халыа жолдауын: «Бір жыл брын мен елімізді 2050 жыла дейінгі дамуыны жаа саяси бадарын жария еттім. Басты масат — азастанны е дамыан 30 мемлекетті атарына осылуы. Ол — «Мгілік азастан» жобасы, ел тарихындаы біз ая басатын жаа дуірді кемел келбеті«,- деп бастады. Бл орайда еле еткізген жаалы — тыш мемлекеттік ресми идеология, яни «Мгілік Ел» идеясыны жариялануы. Бл — азастан Республикасыны лтты идеясынан келген тйін-тжырым. Мгілік Ел отандастарды бірегей тарихи масаты мен аарманды раны десек ателеспейміз. Аталан идея аза еліні асырлар бойы армандаан масаты ана емес, Туелсіздік жолындаы жаниярлы ебегі мен тынымсыз шыармашылыыны нтижелері арылы ол жеткен асу. «Мгілік ел» ымын теренен тсіндіру, тарихи негіздерін крсету мселелері маызды болып табылады.

Тркі тарихын, кне тркі мраларын зерттеуші филология ылымдарыны докторы, профессор аржаубай Сартожалыны «MANGI EL» халыаралы ылыми-кпшілік тарихи журналында: «Мгілік ел — трік жртыны данагйі, ш бірдей аанны кеесшісі болан ататы Тоныкк (Тй-ы) негізін алаан идея...» — екендігін жазан [1, 20-21 бб.]. Елтеріс тлы аан екінші Трік аанатын раннан кейін Тоныкк «Мгілік ел» идеясын ола алды. Мгілік ел — масаты трік еліні билігі деп осыдан 13 асыр брын мгілік идеясын сынан. Елді ауіпсіздігін амтамасыз ететін геосаяси жне ішкі, сырты ораныс шеберін жасап, мгілік ел саясатын Кк Тріктер іске асырды. Сол идея, сол мрат бгінгі аза еліні бас ранына айналуда.«Кл тегін» жазуыны азіргі аза тіліні нормасына келтірілген байдолла Айдаровты нсасында: «Кктегі тркі тірісі, тркіні асиетті жер-суы былай депті: Тркі халы жо болмасын дейін, халы болсын дейін...» — деген жолдар бар [2, 63 б.]. Бл жерде елді тарих сахнасынан кетпей, саталуын тілейді. Мгілік ел дегеніміз — мемлекетті асырлар тоысында, ірі державалар арасында бсекеге ттеп беріп, зіндік ораныс саясатын стану деп тсінуге болады. Орхон зеніні бойында Трік аанатыны Ордабалы деген астанасы болан. аанатты хан ордасы мемлекетті ішкі ядросы. Оны орайтын арнайы полиция(тра деп аталан) жне оан оса траты скер (шерік деп аталан) пайдаланылды. Ішкі ораныс деп атаан екінші шебер белдеуін трлі тайпалар орап трды. шінші шеберде он-о Тркештер трды. ырыздар, Кидандар, Татабилер, Таыттар, Басмылдар да шінші шеберді ораушысы болды. Осы ш шебер ттас империяны орап трды. Тріктер осы 3 шеберді орнатып болан со, «Мгілік ел» идеясын ны бекемдейді.

лама ойшыл, сазгер, обыз жасаушы орыт бабамызды лімге арсы трып, мгі мірге мтылуы, тек орытты ана емес, сол замандаы билеушілерді елді мгі мір сруін алаандыын білдіреді. М. уезов орытты мгілік мір туралы толаныстарыны негізгі философиялы тйініп аша келіп, оны болаша рпа шін дниетанымды маызы зор, мгілік мра екенін атап ткен. аза халы арасында тараан аыздардан орытты бірде айтулы кй атасы ретінде крсек, енді біразында ол лім атаулыа арсы шара іздеген аморшы ретінде крінеді. орытты мгі мірді іздеген, баилы болысы келмеген деген тсінікті, халына жерйыты іздеген Асан айымен тсіндіруге болады. Асан айы з халы шін е олайлы, е нарлы жерді іздегендігі белгілі. Утопиялы кзарастаы Асан айыны жерйыты іздеудегі масаты, халыны жайлы жерге оныстанып, болашата мгі ел болуын алаан.

Крнекті еуразияшыл алым, тарихшы-этнолог Л.Н.Гумилев «От Руси к России» атты ебегінде: «Еуразия рлыы ш рет біріктірілді. Алашында оны лы Тркі аанатын ран кне тріктер біріктірді. Тріктерден кейін Шыыс хан бастаан монолдар, кейіннен Ресей з олына алды» — дейді.[4, 382 б.] Л.Н.Гумилев еуразия рлыыны бірлігі, мгілігі туралы ойын кне тріктерден бастайды. азастан Республикасыны президенті Н..Назарбаевты бастамасымен алыптасып жатан Еуразиялы идеясыны негізінде Ресейлік емес, тріктік ынтыматастыа ол жеткізіп, кне тріктерді мгілік ел идеясыны міршедігін длелдеуіміз керек.«Ттас трік елі» идеясынан «бірттас Тркістан» идеясына дейінгі бабаларымызды атаран істері едуір. Елбасы Трік бірлігі идеясын туелсіздікті алашы кндерінен бастап ктеруде. Ел азаматтары мен азастан саяси элитасыны лтты идеология алыптастыру жолындаы ойларын Елбасы сараптады. «Бірттас Тркістан идеясы», «Тркістан конфедерациясы», «Еуразиялы ода идеясы», «азастанды лт идеясы», «Жерйы», «Атамекен», «аза Елі идеясы» сынды ымдар арылы мемлекет рушы аза халы мен тарихи тадыр тоыстыран лттара орта боларлы идея, мемлекеттік мнге ие боларлы идеология арастырылды. Мгілік Ел идеясы —аза лтыны масат-мддесіне жне елімізді орта Отан еткен жз отыздан астам лттар мен лыстарды лтты идеясына негізделген идеология болатынына сенуге болады.

Елбасы Н.. Назарбаев зіні «Тарих толынында» атты ебегінде: «Тарихты ала ойып отыран ктем талабы рбір трік еліне ртрлі салада саяси, экономикалы, мдени жне гуманитарлы тсілдермен бірігу проблемасын шешуді бріне бірдей те институтты тетіктерін жаппай-трмай іздестіруді міндеттейді»— дей отырып, трік мемлекеттері интеграциясыны тиімді жолдарын іздеу ажеттілігін крсетті.

Елбасы Н..Назарбаев 2000 жылы 14-желтосанда латын алфавитіне кшу мселесіне атысты з пікірін білдіре келіп, те мият дайындытан со латын алфавитіне кшетінімізді айтты. Бл жерде Тоныкк негізін салан «Мгілік ел» идеясын алпына келтіруші, жандандырушы лт Кшбасшысы Н.. Назарбаевты аза халына славянды кириллица емес, тркі тектес бауырларымыз олданатын латын арпіне кшуді ажеттілігін айтты. «Тарих толынында» атты ебегінде: «Тркі халытары жмылан ждырытай болып біріккен кезде геосаяси мірге те ыты субъект ретінде ыпал ете алады, мдени лемдегі зара арым-атынастарда айдаы бір енжар, ынжы элемент ретінде емес, згелермен терезесі те тла ретінде бой крсете алады. Бл баыттаы алашы игі адам ортаазиялы одаты рылуы болды. Оны шеберінде бізді брімізге орта мдени састыымызды жете сезіну арылы дегейімізді ктеріле тсетіні сзсіз» — деп трік бірлігіні болашаына зор мітпен арады

азіргі кезде, азастан Республикасыны тыш Президенті Н..Назарбаевты бастамасымен жргізілген тркі тілдес мемлекеттерді жаындастыру саясаты, елімізді Орталы Азияны кшбасшысына айналдыру идеясы з жемісін берді. Оан Тркістандаы Ясауи атындаы Халыаралы аза-Трік университетіні ашылуы, 2009 жылы Тркияны «Трік ошатары» оамды йымынан Н..Назарбаева «Тркі леміне ызмет» марапатыны берілуі, Астанада Тркі академиясыны ашылуы, сонымен атар, Анкара аласындаы «Генчлер» саябаына Н.Назарбаев ескерткішіні орнатылуы, Тркия Президенті Абдулла Глді Президент Н.Назарбаевты «тркітілдес халытарды кшбасшысы» деп баалауы — Елбасыны тркі лемін біріктіру, экономикалы жне мдени салаларды тыыз байланыстыру жолындаы тарихи ебегіне берілген ділетті баа болды. Елбасыны тркі интеграциясы жолындаы ызметіні масаттарыны бірі — экономикалы ынтыматастыа негізделген.

2012 жылды 12-желтосаны кні Тркия астанасы Анкара аласында Лев Гумилевті 100 жылдыына орай ткен «Лев Гумилев жне оны тркологиялы ылыми мрасы» атты конференцияда Алтайлы тркітанушы Беликовты: «Бгін Мая кнтізбесі бойынша ттас бір кезе аяталып, тркі жртыны дуірі басталды!» — деген жалынды сздері барша тркі халытарын др сілкіндіріп, ертеге деген ерен сенім ялатып отыраны аян. ХХІ асырды Трік мдениетіні асыры болады деп болжам жасаушыларды атары кн санап артып келеді. Осы орайда Тркі кеесі Бас хатшысыны орынбасары, тркітанушы алым Дархан ыдырлі: «Енді осы Еуразиялы кеістікті толтыра беруіміз керек. Трікті бойындаы пассионарлы асиет айта оянуда. Тркі мдениетінсіз, тркілік санасыз, тркі тарихынсыз Еуразия кеістігін елестету ммкін емес. Ежелгі тркілер, сатар мен скифтер, ндар мен ыпшатар Еуразияны ен даласын еркін оныстанан. Бгінгі тсінікпен аланда, Алтын Орданы да Еуразиялы мемлекет деп атауа болады. Біздіше, Шыысхан идеялы трыда лы тркілік идеяны ктеріп, ос мхитты арасын мекендеген халыты жадындаы тарихи сананы айта жаыртан», — дейді.

Мгілік Ел — жалпы азастанды орта шаыраымызды лтты идеясы. Бабаларымызды арманы. Р Президенті Н.. Назарбаевты бастамасымен Астанада аса рухымыз бен мгілік мраттарымызды паш етіп тран «Мгілік Ел» салтанат апасыны салынуы «Мгілік Ел» идеясыны мелекеттік идеологияа айналандыыны бір длелі. «Мгілік Ел» сзіні тере тарихи тамыры жне лкен маыналы мні бар. Трік шежіресінде «мгі» сзі «Тір», «дай», «Алла» сздерімен маыналас олданылды. Осыдан кейін, «Мгілік Ел» «Алла Тааланы елі, халы» дегенді білдіреді жне мемлекет пен лтты уаытпен шектелмеген тмары болады деуге толы негіз бар. Мгілік Ел лтты идеясыны негізгі мні — мгілік масат-мраттарымыз бен мдени-рухани ндылытарымыза негізделген, мемлекет рушы аза халы мен зге де лттарды лтты идеяларын бір арнаа тоыстыратын идеология арылы алыптастырылатын азаты лтты мемлекеті.