Кеестік азастандаы «тоыраулар», дадарыстар, айта ру рекеттері (1985-1990 жж.).

"Тоырау жылдары" деп аталып жрген кезе 1960 жылдарды ортасынан бастап, 1980 жылдарды ортасына дейінгі мерзімді амтиды. Бл кезеде социалистік бадардаы мемлекеттер арасындаы жетекші рл атарып келген Кеес Одаын ыпалы брыныа араанда лсіреп кетті. Жыл ткен сайын КОКП-ны халыаралы аренадаы беделі тсіп, дниежзілік арандатушы фактор кейпінде кріне бастады.

1985 жылы наурызда Н.У.Черненко айтыс боланнан кейін КОКП ОК-ні Бас хатшысы ызметіне М.С.Горбачев сайланды. 1985 жылы суірде КОКП ОК-ты пленумында леуметтік, экономикалы дамуды жеделдету мселесіне сйкес экономикалы рылымды айта ру баыты жарияланды.

М.С.Горбачев саясатыны рандары: жариялылы жеделдету, айта ру. Бл айта ру баыты 1986 жылы КОКП-ны XXVII съезінде малданды. Сонымен партия елде жаару баытына бастауа міндет алды. айта ру ешандай бадарламасыз, ылыми айындамасыз жргізілді. Бл баытты ияли болжамдары кп болды. айта ру баыты алышы кезден бастап стсіздікке шырай бастады. Бан Москвада В.В.Гришин, Ленинградта Г.В.Романов, азастанда Д.А.онаев, зірбайджанда Г.лиев сияты басшылар кінлі деп шешілді. айта ру баыты мемлекетті сол кезде алышарты алыптасан аса ірі дадарыстан тара алмады. оамдаы жадай кннен кнге иындай берді. айта ру баытыны арама-айшылыы. 1987 жылы антар айында болып ткен КОКП ОК-ні Пленумында «айта ру жне партияны кадр саясаты туралы» мселе талыланды. аулыны кемшіліктері: 1. Дадарысты наты себептерін крсете алмады. 2. Жаппай згерістерді символына айналып, сз жзінде ана салтанат рды. 1987 жылы маусым Пленумы басару ісін тбірлі айта ру мселеріне арналды. Пленум зірлеген жаттар негізінде «Мемлекеттік ксіпорын туралы за» абылданды. Бл зада товар-аша атынастарыны ролі айындалды. Мемлекеттік ксіпорындар дербес товар ндірушілер ретінде арастырылды. Шаруашылыты жргізуді экономикалы дістерін мегеруге кшуге негіз жасалды. за мерзімді жоспарлау орнына мемлекеттік тапсырыстар жйесі енгізілді. Алайда, бл шаралар іске асырылмады. оымны саяси рылымдарын жаартпайынша, шаруашылыты жргізуді жаа дістері нтиже бермейтіндігі айын болды. Халы шаруашылыындаы жадай ауырлай тсті. Дкен срелерінен кнделікті ттынатын товарлар жоала бастады, азы-тлік трлері нашарлады.

айта ру кезеі - Совет одаыны коммунисттік партия билеушілеріні 1987-1991 жылдырындаы жргізілген леуметтік-экономикалы саясатыны жалпы атауы. Сол жылдары КСРО-да кптеген реформалар абылданып, елеулі згерістер болды. Бл идеяны озаушысы – ЦК КОКП бас хатшысы Михаил Сергеевич Горбачев болып табылды. айта руды басы деп 1987 жылды саналады, себебі 1987 жылды антар айындаы ЦК КОКП пленумында «айта ру» саясаты мемлектті дамуыны бастапы баыты деп жарияланан.

 

 

Тарихы

 

«айта ру» деген термин 1986 жылы мамыр айындаы Горбачевты Ленинград аласына істі сапарында алалы партия комитетіні активімен кездескенде бірінші рет айтылан. Осы термин апарат ралдарыны тілшілеріні «арасында» жаа дуірді раны болып кетті.

айта руды бірінші кезені (наурыз 1985 – атар 1987)

 

айта руды бастапы кезені:

-Кеес одаыны саясатыны жне экномикасыны «кейбір» кемістіктерін мойындааннан басталды.

-Алкогольге арсы компания

-Халы шаруашылыыны «жылдамдату» (ускорение) саясаты

-Сыбайласты пен жеморлыпен кресу

т.б. адамдарымен белгіленді.

1985-1986 жылдары Брежневті кезінен келе жатан ескі кадрлерді штен екісін ауыстырылды. Дл сол кезде мемлекетті басаруына А.Н.Яковлев, Е.К. Лигачев, Н.И.Рыжков, Б.Н.Ельцин, А.И.Лукьянов сияты келешекте орын алатын тарихи оиаларды белсенді атысушылары таайындалды.

Екінші кезен (атар 1987 – маусым 1989)

1986 жылыны соында совет одаыны экономикасына екі ауыр жадай туындады: біріншіден бкіллемдегі мнайды баасыны тменге рт тсуі, екінші фактор – Чернобыль апаты.

1987 жылы атар айындаы ЦК КОКП пленумда «Жеке ксіпкерлік туралы за» (Закон «Об индивидуальной трудовой деятельности») кабылданды. Кооперативтар ашылып, шет елдермен бірлескен ксіпорындар жабырдан кейінгі саыраулатар секілді кбейді.

Жалпы лемні Совет Одаына деген кзарасы згеріп, щыыс елдермен арадаы арым–атынасы жасарды.

оамды мірде «жриялы» (гласность) саясаты орын алды.

Сонымен бірге экономикалы жадай тмендеп, халыты трмысы нашарлап, лтты сепаратизм бас ктеріп, лтаралы наразды пайда болып (1986 жылы желтосан айындаы Алматыдаы студеттер ктерілісі, армян мен зірбайжан арасындаы Карабах шиеленіс, Прибалтикадаы 1987 тамыз айындаы атыыстар, т.б.), елде жалпы трасызды се бастады.

 

шінші кезе (маусым 1989-1991).

Осы кезеде елдегі саяси жадайы атты трасызданып, елде кптеген саяси топтар пайда болды. КСРО астам держава атаынан айырылып, «туелсіздіктер парады» басталады. Бл кезе «айта руды» е ауыр уаыттарды бірі болан. КСРО-да дадарыстарды нтижесінде стіне киетін дрыс киімі де болмай, аяына киетін ая киімі де болмай, нан мен ара су ішіп, «кедейшілік сызыынан» тмен тсіп кн кре алмайжген адамдар кп болды. Мемлекеттік азы-тлік дкендерінде маргариннен баса ештене жо, ал жеке коопеативтік дкендерде – те ымбат баада тауар трды. Мемлекеттік мекемелер жабылып жмыссызды орын тапты.

Осы соы кезені нтижесі - Коммунистік партия жойылып КСРО-ны ыдырауы басталды.