Аламды энергетикалы жне экологиялы ауіпсіздік жне азастан.

Экологиялы ауіпсіздік мселесі — бгінгі тадаы адамзат ркениетіні аса ауымды проблемаларыны бірі болып отыр. Аталмыш проблеманы пайда болуыны басты алышарты — оршаан ортаа адамзат перзентіні антропогендік жне техногендік ыпалдарыны за жылдар бойы тигізіп келген сері деп тжырым жасауымыза болады. ХХ асырды аяы мен ХХІ асырды басында адамзатты шаруашылы рекеттері мен ндірістік атынастарыны ылыми-техникалы жаару биігіне ктерілуі — экономикалы реформаларды ерекше сипат алуына (модернизациялануы мен интеграциялануына) трткі болды. азастан Республикасы шін экологиялы ауiпсiздiк мселелерi мен жадайлары бгiнгi тада маызды орын алып тр. Мемлекетiмiздi туелсiздiгiмен бiрге жаа экологиялы ауiпсiздiк жйелерiн басару да бой ктерiп келедi. Дрыс басару оршаан ортаны орауды мемлекеттiк саясатын уаыздап, табии ресурстарды рационалды пайдалану шін те ажет. кiнiшке орай азастанда кптеген жылдар бойы ндiрiсте табии шикiзаттарды ндiргенде, оршаан ортаа зиянды алдытарды шыару кп млшерде болды. Адамзат оамыны алдында тран экологиялы ауіпсіздік мселелері оны дамуыны барлы тарихи кезедерінде орын алып отырды. Себебі, ндірістік оамны табиата теріс серіні нтижелері аламды сипата ие болды. Экологиялы ауіпсіздікті мні – табиаттаы алыптасан тепе-тедікті бзбай, экологиялы тазалыты сатай отырып, адамдарды барлы ажеттіліктерін амтамасыз ету болып табылады. Осындай экологиялы ауіпсіздік мселелеріні алдын алу шін адам ретсіз дамудан тиімді, реттелген, табиат пен оамны даму задарына негізделген дамуа туі тиіс. Тек осы кезде ана адамзат оамыны дамуы здіксіз, за уаытты, біралыпты жадайда, табии жне леуметтік дадарыссыз дамиды. Мндай дамуды – траты даму деп атайды. Біра бл шін адамдарды сана-сезімі, ыты мдениеті, оларды масаты мен адамгершілік баыттылыы згеруі тиіс Елiмiзде экологиялы ауiпсiздiктi жне траты экономикалы дамуымызды амтамасыз ету масатымен, 2003 жылды 3 желтосанында Президенттi Жарлыымен азастан Республикасыны 2004-2015 жылдара арналан Экологиялы ауiпсiздiк концепциясы жарияланды. Бл концепция абылдааннан бастап кптеген маызды згерiстер болып жатыр. оршаан ортаны орау задылытар негiзi рылды. Бiратар халыаралы келiсiмдерге ол ойылды. оршаан ортаны орауды басару жйесi рылды. Концепция оршаан ортаны орау мониторингiнi бiркелкi жйесiмен iске асыруды сынады. Экологиялы ауiпсiздiк ол – халы ауіпсiздiгiнi маызды бiр блiгi.

Экологиялы ауіпсiздiк баытында Мемлекеттiк саясатты масаты, ол – табии жйенi тиімді олдану жне оны замен оралуы, сондай-а, адам мiрiндегi е маызды жадайларды ескере отырып, табиата зиян тигiзбеу. ндiрiстi дамытумен атар ылыми-техникалы зерттеулердi кшейту. Экологиялы ауіпсіздікті амтамасыз ететін технологиясы бар мемлекетті келешегі зор. азастан Президенті Н..Назарбаев 2006 жылы Жолдауында халыаралы стандарттара сйкес оршаан ортаны орау жне экологиялы ауіпсіздікті амтамасыз ету жнінде тотала келіп: «2006 жылы бізді экологиялы занамаларымызды халыаралы озы актілермен йлестіруге, жаа стандарттара кшуге, мемлекеттік баылау жйесін жетілдіруге баытталан Экология кодексі абылдануа тиіс. Ттас аланда, біз 2010 жылы оамны трлаулы дамуыны негізгі экологиялы стандарттарын жасауа тиіспіз» — деген болтын. Осыдан келіп арада бір жыл уаыт ткеннен со Р Экологиялы кодексі абылданды. [2. 1-2].

Экологиялы ауіпсіздік – лтты ауіпсіздікті рамдас блігі ретінде мемлекетті траты дамуды міндетті шарттарыны бірі болып табылады. азастан Республикасы з туелсіздігін алан кнінен бастап экологиялы мселелерге маызды кіл бліп келеді. Ел Президентіні басшылы­ы­мен дние жзіне танымал лемдегі ірі ядролы полигонды з еркімен жабуы, Арал теізін сатау жне Кас­пийді орау бадарламаларын ха­лыаралы дегейде ынталанды­руы, сондай-а азастанны баса да халыаралы дегейде орын ала­тын оршаан ортаны залалды сер­лерден орауа арналан тжірибелі ебектері соны бірден-бір айата­ры болып табылады.

Елбасымызды жыл сайыны жол­даулары деттегідей жетістікте­рі­­міз­ді саралап, келешегімізді бадарлау­а, е бастысы, баршамыза орта лы масаттара бірге жетуді дрыс жолын айындап отырады. Мысалы, Елбасымыз зіні 2007 жылы «Жаа лемдегі жаа азастан» атты халыа жолдаан Жолдауында табии ресурстарды тиімді жне тым­ды пайдалануды технология­лары мен бадарламаларын ендіруде экономикалы, леуметтік жне эко­логиялы дерістерді ндестігін сатауымызды тиістілігі айтылан болатын. Яни, экономика мен эко­ло­гия арасында тедікті алыптас­тыра алмаан мемлекетті болашаы да блыыр болатыны сзсіз. йт­кені, бгін айтсек те экономикалы крсеткіштерді арттырамыз деп, ер­тегі кні соны салдарынан келетін залалды жою шін тапан пайдамыз­дан он, тіпті, жз есе арты аражат жмсауымыза кеп соуы ммкін. Сондытан, азастан даму жолын­да зін орныты дамуды ажеттілігімен штастырып келеді, — деген болатын. Сонымен атар, Елбасы 2011 жылы 28 атар­даы «Болашаты іргесін бірге алаймыз» атты азастан халына жолдаан Жолдауында кіметке трындарды сапалы ауыз сумен амтамасыз ететін жаа принциптегі бадарлама зірлеуді жне оны абылдауды тап­сыран болатын. азіргі тада, рес­публика трындарыны 20 пайызы нормативтік стандарт сапасына сйкес келмейтін суды пайдаланады. Елде жыл сайын су пайдаланушылар клемі лаюда. Негізгі су пайда­лан­ушылар ауыл шаруашылыы (75%) жне ндірістер (20%) болып табы­лады. Бдан баса, зен сула­рыны жартысынан кбі кршілес елдерді ауматарынан келетіндігін, транс-шекаралы сипаты жне кли­мат­­ты згеруі салдарынан бола­шата проблема туындайтынын атап кеткеніміз дрыс. Еліміз жер асты суларына, гидро­термалды энергияны минералды кздеріне жне ресурстарына бай. Казіргі тада нерксіп ксіп­орындарын айналмалы су жабды­тарымен амтамасыз ету жніндегі за жобасы зірленуде. Ол су ре­сурстарын тымды пайдалануа септігін тигізетін болады. Елбасыны жне кіметті министрлікке жктеген тапсырмаларын орындау азастандытарды сапа­лы мір сру дегейін арттыру шін олайлы оршаан ортаны амтама­сыз етуді экологиялы ауіпсіз­дігіне ол жеткізуге ммкіндік береді. Бізді табии ресурстарымыз – орасан зор. Алайда, мны зі аншалыты кереар крінге­німен, лемдік тжірибе табии байлыы бар кптеген елдерді оны дрыс игере алмаандыынан, кедей елдерді атарынан шыа алмаанын крсетеді. Осыны брі жетекші фактор – адамдар, оларды ерік-жігері, кш-уаты, табандылыы, білім-білігі екенін таы да длелдей тседі [3. 1-2].

азастан Президенті Н..Назарбаевты «Жасыл су» жоспарлары мен бадарламаларын іске асыруда Азия жне Тыны мхит, Еуропа елдеріне серіктестік жрдемдесу жолындаы «Жасыл кпір» атты Астана бастамасы жзеге асырылуда. Бастама сектораралы, ішкі айматы жне аймааралы бекініске баытталан. азіргі заманы ралдар байланы­сы­мен сарапта­малы жне апарат­тандыруды ам­тамасыз ететін «Жа­сыл су» кесесі ­рылды. «Жасыл су» кесесі азастан жне Орта­лы Азия, Еуропа аймаында ызмет баыттары тжірибелері жнінде то­лы апарат таратуа ммкіндік бе­реді. азастанны энергиялы тиімді жне тмен эмиссиялы технология­ларды олдану арылы «Жасыл даму» жолын тадауы оршаан ортаа антропогендік серді азайтады, сон­дай-а елімізді леуметтік жне экономикалы дамуыны жаа са­палы дегейіне шыуа з септігін тигізеді деп айтуа болады. Осы масатта кімет 2010-2014 жылдара арналан «Жасыл даму» бадарламасын бекітті. Бадарлама жасыл экономиканы дамытуа, ор­ша­ан орта мен денсаулыа зиян келтіретін антропогендік ыпалды азайтуа, табии экожйені алпына келтіру мен сатауа, оршаан ор­таны сапасын жасартуды басару жйесін дамытуа баытталып отыр. «Жасыл даму» бадарламасы ше­берінде шешілетін таы бір мселе – Каспий теізінен ндірілетін мнай­ды экологиялы ауіпсіздігін ам­та­ма­сыз ету. Бл Мексика шыана­ын­даы соы жаалы­тар­мен зек­ті екендігі барша­мыз­а млім. Осын­дай мселелер кп елдерді ызы­ушылыын танытып, оны бірлесіп шешуге ммкіндік тудырады. 2007 жы­лы барлы Каспий жаа­лауын­даы мемлекеттермен арадаы Каспий теізіні су айдынын орау жнін­дегі Негіздемелік конвенция кшіне енді. Осы Конвенция Каспий теізі­не антропогендік ыпалды реттеуді негізгі баытын анытау, Каспий теізіні биология­лы жне баса коммерциялы ре­сурстарын алпына келтіру, сонымен атар, Каспий бойы мемлекеттерімен бірлесіп, кешенді мселелерді шешу масатында а­был­данан бірінші айматы конвенция болып табылады.