Лы Дала еліндегі тарихи сананы жне дниетанымды алыптастыру.

Туелсіздікті алашы жылдарындаы лт тарихындаы «атадатарды» жоюа баытталан шаралар. лтты бірлік жне жаппай саяси жазалау рбандарын еске алу жылы. 1998 ж. лтты тарих жылы.

Р Президенті Н..Назарбаевты «Тарих толынында» ебегінде лтты тарихты зерделеу. аза жерлерін Ресей империясыны жаулау тарихын айта зерттеуді ола алынуы. Елбасыны «Халы тарих толынында» тарихи зерттеулерге баытталан бадарламасы аясында азаты лтты тарихыны шеберін кеейту жне лтты жаа тарихи дниетанымын алыптастыру. Елбасы бадарламасыны жаа тарихи сананы негіздеудегі маызы.

«Мдени мра» Мемлекеттік бадарламасы. Оны масаты жне жзеге асыруды негізгі баыттары: рухани жне білім беру жйесін дамыту, мдени мраны саталуын жне тиімді пайдаланылуын амтамасыз ету. Тарихи жне сулет ескерткіштерін жаырту. Мдени мраны зерделеуді бірттас жйесін ру – фольклор, дстр, дет-рыптар. Мемлекеттік тілде гуманитарлы білімні толы баалы орын ру.

«Туелсіздік толауы» атты Елбасыны 2014 жылы 15 желтосанындаы сйлеген сзіні маызы. Жаа азастан –ол лы істерді йытысы болан лы Дала мрагері.

лытау лааты. аза мемлекеттілігі туралы тжырым-Елбасыны лытау трінде берген салиалы схбатыны басты мселесі. Елбасыны аза тарихын Бйтерекке тееуі. Кне тріктерді мемлекеттілігі, Алтын Орданы жне аза хандыыны туелсіз мемлекетке ласуы туралы аида. Туелсіздік тсында кне тркі жазуыны жне тркі мдени ескерткіштеріні жан-жаты зерттеле бастауы.

Жсіп Баласан, Махмд ашари, ожа Ахмет Яссауи ебектеріні аза тіліне аударылып, айта басылуы. Елбасыны ежелгі лыстар мен Ордалардаы этносаяси рдістерді алыптасуына байланысты пікірлері.

Азастан Републикасыны арулы Кштерін ру турлы заы. Азаматтарды ауіпсіздігі жне туелсіздікті амтамасыз ету.

азастан арулы Кштеріні рылуы.

Соыстан сатану – адамзатты е бірінші масаты. азіргі кездегі асіретті болмыстардан – соыс, атыыс, скери ауіптен жне скери атер кздерінен арылу армияа ара сйемей туі ммкін емес. К мемлекетті ауматы ттастыын сырты ауіп-атерден орауды амтамасыз етуде кш крсету діс-тсілдерін олдана отырып, агрессияа арсы труа міндетті.

Аймата алыптасан скери-саяси жадайа байланысты жне Туелсіз Мемлекеттер Достастыы (ТМД) аумаында орын алып отыран саяси жне экономикалы процестерді талдай келе, Р з К-ін руды ола алды.

Кеестер Одаы тарааннан кейін ыса мерзімде 1992жылды 7мамырында Р К рылды..

РП Н. . Назарбаевты «Р К-ін ру туралы» Жарлыына сйкес, К-ді тиімді басаруды шешу шін Республиканы ораныс министрлігі рылды. К-ді басару органдары алыптастырылды, армияны рылымы мен саны аныталды, К—ді ызметі мен рылуы туралы негізгі ыты жаттар даярланды. Оны юрисдикциясына азастан аумаында орналасан барлы скерлер кірді. Олар рлы скерлері, скери-уе кштері, уе шабуылына арсы ораныс кштері, скери-теіз кштері, сондай-а рысты, арнайы, тылмен амтамасыз ету жне А-ты скери рамалары.

Республиканы К мынадай аидаларды йлестіре рылды: жалпы скери міндеттілік пен демократиялы басару, орталытандыру мен келісім-шарт жйесі, дарабасшылы, мемлекеттік билік органдарыны есеп беруі мен баылауа алынуы. Бл аидалар Р Конституциясы мен скери мселелер бойынша: «Р К жне оранысы жайында», «скери міндеттілік жне скери ызмет туралы», скери ызметшілер мен оларды отбасы мшелеріні мртебелері жне оларды леуметтік орау туралы» задарында жне т.б. занамалы актілерде арастырылан.

Р Конституциясында Р-ны ауматы ттастыы мен егемендігін орауа негізделген К–ді міндеттері белгіленген. Осы басты міндеттерден негізгі тапсырмалар аныталады: жоары жауынгерлік зірлік жадайында тру арылы соысты алдын алу; мемлекет шекарасына ол сылмаушылыты сатау; мемлекеттік мекемелер мен скери нысандарды орау жне кзету; арсыласты басып кіруші топтарын рту жне агрессияа тойтарыс беру; агрессия зардаптарын жою жне шекарадаы жадайды алпына келтіру.

азастанны сырты саясаты те ыты жне зара тиімділік аидалары, баса елдерді ішкі істеріне ол спаушылы негізінде рылады. Республика халыаралы аренада бейбітшілік пен ауіпсіздікті ныайту шін, атыыстарды бейбіт жолмен реттеу шін креседі. Республика басшылыы стратегиялы жою аруларын ысарту туралы келісімдерге, баса да жаппай жою ару трлеріне тиым салуа ол жеткізді. жымды ауіпсіздік туралы келісімге ол ойылды. 1993жылы 31 наурызда ТМД-ны Жарысы бекітілді, оны шінші тарауында жымды ауіпсіздік, ынтыматас мемлекеттерді скери-саяси бірлестігі туралы мселелер арастырылан.

Бізді республика з ораныс ммкіндіктерін баалай жне скери ауіпті сипаты мен масштабын болжай отырып, скери рылысты ТМД-а мше елдер мен ораныс одаына кіруді алайтын баса мемлекеттермен бірге дамытуды жргізеді.

Мемлекет саясатыны бір блігі болып табылатын скери саясат К-ді рылуы мен міндеттері, мемлекетті орау мддесінде оны скери уатын пайдалануа байланыста мселелер кешенін арастырады. Оны мні – армияны скери уатын ныайту шін оны барлы ажетті материалдармен амтамасыз етуге, скери істі барлы саласын йлесімді дамытуа баытталан мемлекеттік органдарды зара байланысты шаралар жйесі. Ол ке ауымды мселелер шешуге баытталан: скери рылысты теориялы негіздерін даярлау; К техникамен жабдытау; скери кадрларды даярлау, орналастыру; скери блімдерде трбие жмыстарын ткізу; скери нер жне скери ылым дамуына басшылы жасау; скерлерді жауынгерлік жне оперативтік дайындау аидалары; мемлекетті жмылдыру ммкіндіктерін лайту; скери–йретілген резервтерді дайындау жне т,б.

Дербес ораныс рылысын жзеге асыра отырып, Р з ауіпсіздігін, сондай-а жымды ауіпсіздік туралы келісім-шарта ол ойан ТМД мемлекеттеріні мддесін де басшылыа алады.

Аймата жне Достасты мемлекеттерде алыптасан жадай азастанны дербес К ру туралы шешімді дер кезінде абылдаанын крсетіп отыр. Біра оны алыптасуы крделі экономикалы жне леуметтік саяси жадайда тіп жатыр. Сондытан рыса дайынды, рысты зірлік дегейін тмендетпей, йымшылдыты, скери тртіптілікті барынша ныайту керек. Республика К шынайы халыты сипатын сатап, ТМД К-мен тыыз байланысты агрессорды тежеуді, бейбітшілік пен тратылыты сатауды сенімді факторы болуы тиіс.

Азастанны лем елдеріні бсекеге абілетті 50 еліні атарына кіру стратегиясы. азастан дамуды жаа баспалдаы» атты азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты азастан халына жолдауы (2006 ж.).

Отанды экономист-алымдар азастан экономикасыны бсекеге абілеттілігін ктеруді зерделей келе, оны негізгі баыттарын былайша тжырымдайды: азастандаы бсекеге абілеттілікті кшті жне лсіз жатарын анытау ажеттілігі туындады. 2006 жылы азастан Бкіллемдік экономикалы форумны жаанды бсекеге абілеттілік Индексі рейтингісінде (2005ж. — 51 орын болан) 56 орынды алды. Салыстырмалы трде Ресейді 62-ші, зірбайжан 64-ші, Украина 78-ші, Армения 82-ші, Грузия 85-ші, Молдова 86-шы, Тжікстан 96-шы, ырыз Республикасы 107-ші орында боланын ескерсек, азастан ТМД елдері арасынан бсекеге абілетілік крсетуге міт кттіретіні айын болды. Бсекеге абілеттілік индексі бсекеге абілеттілікті ш астары бойынша — макроэкономика, оамды институттар жне технология жаынан есептелінсе, жаа заманауи жаанды бсекеге абілеттілік Индексі (БИ) тоыз аспекті бойынша алынады: институттар, инфрарылым, макроэкономика, денсаулы сатау жне бастауыш білім, жоары білім жне біліктілікті арттыру, нарыты тиімділік, технология, бизнес, инновация дамуы. азастан Республикасында денсаулы сатау жне бастауыш білім беру, бизнес пен инновация мселелерін шыдау жмыстары кн тртібінде трды. Индустриалды-инновациялы даму Стратегиясын жзеге асыруда лтты бсекеге абілеттілікті технологиялы лшемі — технологиялы даярлы (66-орын) пен инновацияа (70-орын) байланысты БИ-ні екі параметрі зектілігіні маызы зор болды. Нтижелі орытындылара жету шін, ала ойылан Стартегия жне баса бадарламалы жаттарды технологиялы дамуыны басымдылытарын жзеге асыруа ммкіндік беретін наты тетіктерді анытайтын жне нерксіп саясаты туралы, лтты экономиканы дамытуды жаа жолдары жніндегі жаттар ажет болды. Мамандар тарапынан лтты экономиканы бсекеге абілеттілігіні баа критериилерін отанды мамандар жасау керектігі айтылан (лемдік саудада, жалпыэкономикалы сипатта, технологиялы, институционалды, лтты экономиканы жеке нарытаы бсекеге абілеттілігін сипаттайтын) сыныстар жасалынды. сіресе Президент Жолдауына байланысты азастан Республикасыны Экономика институты лтты экономиканы бсекеге абілеттілігін арттыруды зіндік жолы мен тсілдерін леуметтік-экономикалы дамуды жалпы азастанды моделіні рамдас блігі ретінде арастырып, ылыми сыныстарымен шыып отырды. замерзімді стратегиялы даму тиімділігіні негізі — трындарды жан басына шаандаы ЖІ суінде болды, ал жргізіліп жатан экономиканы жаырту — халыты л-ауатын арттыру масатына рылды. Бсекеге абілеттілікті арттыру мен ел дамуыны тірегі: ЖІ жоары технологиялы ндіріс лесін арттыру, дамыан елдер стандартына келтіру масатында экономиканы рылымын жетілдіру жне азастанны бсекеге абілетті басымдылыын жзеге асыруа баытталан лтты экономиканы жаырту. азастанда ызмет крсету саласы ЖІ шамамен 50% рауы, экономиканы рылымды айта руа ауымды орын берді. ызмет крсету саласыны жоары-дегейі (аржы, ылым, білім беру, денсаулы сатау, инновациялы жмыстар, апаратты технологиялар жне т.б.) бсекеге абілетті 50 елді атарына кіру Стратегиясыны бірінші басымдылыыны тртінші міндетіне (Экономика дамуын амтамасыз ететін жаа баыттарды алыптастыру) сйкес келеді. Дамыан жне бсекеге абілетті мемлекеттер экономикасыны ерекше сипаттарын атап тсек: Біріншіден, аржы саласыны жоары дрежеде дамуы. Инновацияа бейім жне жоары технологиялы экономика, технологияны немі жетілдіріп отыруа сйенеді. Бл бойынша азастандаы басымдылы — экономикалы туелсіздік пен ауіпсіздікті амтамасыз етудегі наты ндіріс, логистика — логистикалы инфрарылым, лемдік нарыа шыарылатын німдер (бырткізгіштер, порттар, ЛЭП т.б.) жне азастанны Еуропа мен Азия аралыын байланыстырушы тпелі-дегейін амтамасыз ететін тасымал коридорлары. ндіруші салалара мемлекетті атыстыру мен мемлекеттік ксіпкерлікті дамыту, жеке нім трлері бойынша лемдік нарыты адаалауа абілетті лтты монополистік-компанияларды рылуы. Келешекте шешімі ктілетін салалар — ндірісті жоары технологиялы жне стратегиялы келешегі — биотехнология, нанотехнология, космосты нерксіп, роботтехника. Екінші ерекшелігі — ылым жне білім беру саласы. азастанда бл да дамуды басым баыты, болашатаы масат — жоары технологиялы саланы білікті мамандармен амтамасыз ету. шінші ерекшелігі — аржы саласы. Жаандану жадайында лтты экономкалы мддеге сай баытта жол крсетуші — аржы иституттары мен нары болып табылады. аржы саласыны мыты дамуы — отанды аржы жйесін, оны барлы компоненттерін — банктен ор нарыына дейін дамыту жне ныайту, экономиканы бсекеге абілеттілігіне баытталан негізгі басымдылытар. Экономикалы дамуа олдауды «екінші тіркемесін» амтамасыз ететін осымша ндірістер мен «бастау алан» салалардан дамыан тапсырыстар жне, аша аражаты шетелге кетпей азастанда алатындай ммкіндіктерді жетілдіру басты міндет. Мндай салалара мселен, рылыс заттары, мнай-газ, тау-шахта машина жасау, быр ндіру, сол сияты материалды емес ндірістер — білім беру, аудит, консалтинг жне т.б. жатады. Яни азастан жоары дрежеде дамыан жне тиімді аржы жйесін алыптастыру, жеке ТК (ТНК) жне жоары технологиялы ндіріс кластерін алыптастыру баытында жмыс атаруда. лтты экономиканы бсекеге абілеттілігін ктеретін басым салаларды дамытуа баытталан экономикалы саясатты факторлы-масатты негізде жргізілуі туралы азастанды алымдар тарапынан берілген сыныстар: Экономикалы рдістерде мемлекетті атысыны белсенді болуы, оны ішінде мемлекеттік ксіпкерлік институтыны реттелуін енгізу; азастан экономикасыны дамуыны рамдас блігі ретінде технология мен инновацияны ктеру; азастан капиталыны лемдік нарытаы экспантеграциясына дем беру; лтты модельді жзеге асыруды экономиканы басару жйесімен бірге жргізу[9]. 2007 жылы азастан бсекеге абілетілік рейтингісінде 61-ші орында болды. Алайда, жаанды дадарысты салдарына байланысты 2008 жылы рейтингте 66-шы, ал 2009 жылы 67-ші орына дейін тмендеп кетті. 2010–2011 жылдары азастан БЭФ-ті баяндамаларында 72-ші орын алды. 2012 жылды 5 ыркйегінде Бкіллемдік экономикалы форумны (БЭФ) лем елдеріні жаанды бсекеге абілеттілігі туралы (The Global Competitiveness Index 2012–2013) есебі жарияланан болатын. Жаартылан рейтингке сйкес, азастан зіні позициясын 21 пунктке жасартып, 72-ші орыннан 51-ші орына ктерілді. азастанны мндай жоары крсеткіші — Стратегиялы жобаларды жзеге асыруды нтижесі екені кмнсіз. азастан позицияларыны жасаруы іс жзінде бсекеге абілеттілікті барлы факторларында байалды. 2012 жылы азастан 2-ші тпелі кезе экономикасынан (тиімді даму кезеі) дамуды 3-ші кезеіне (инновациялы даму кезеіне) туші ел ретінде аталан рейтингке алаш рет атысты. Бан дейін азастан экономикасы 1-ші кезенен (факторлы даму кезеі) 2-ші кезеге туші елдер тобына жатызылан болатын[10]. Дадарыса арсы шараларды кешенді жйесіні зірленіп, оны дйектілікпен іске асыру, ішкі жне сырты конъюнктура жіті адааланып, табанды шаралар жзеге асырыландытан жаанды азы-тлік дадарысы лтты апата айналан жо. азастанны беріктігін сынаа салан «дадарыс сырттан келген еді жне оны кздері елді ішінде емес, лемдік экономиканы сйкессіздігінде болды»[11]. 2009 жылы экономиканы наты секторында нарыты-бсекелестік ортаны алыптастыру аяталды. ндірісті рылымы шаруашылы жргізу мен ебек блінісіні лемдік жадайына бейімделді. нерксіп ндірісіні кпсалалы рылымы, жоары ылыми-техникалы леует алыптасты. Дамыан отын-энергетикалы, кен-металлургиялы жне клік-коммуникациялы кешендер іске осылды. ндірістік уаттарды пайдаланылмаан резервтері жеткілікті болды. Жекелеген салаларда ндіріс пен басаруды жоары-дегейдегі шоырлануына ол жеткізілді. Мны зі лемдік экономикада бсекеге абілетті лтты корпорацияларды ру шін жасы негіз. азастанда ТМД елдерні арасында бірінші болып зейнетаы реформасы, банк салымдарын кепілдендіру жйесі, біратар сырты міндеттемелерді мерзімінен брын теу, лтты валютаны нсыздануы салдарынан баамды залалдарды банктер мен зейнетаы орларыны салымшыларына мемлекеттік тем жасау, валюталы табыстарды экспортерлерге сатудан бас тарту шаралары ола алынды[12,-402б.]. Индустриалды-инновациялы даму стратегиясын іске асыруды алашы нтижелері: «30 корпоративтік кшбасшы» Бадарламасы азастан экономикасын жаа сипатта ала бастырудаы басты адамдарды бірі болып табылды. йткені, ол — ішкі жалпы німні, негізгі капитала осылатын инвестициялар мен экспортты рылымын згертуге жадай жасайтын экономиканы жаырту мен ртараптандыруды басты ралы. Бадарлама екі баыттан трады. Оны біріншісі, мемлекетті олдау шаралары арылы — бизнесті ірі инвестициялы жобаларды жзеге асыруа деген бастамашылыы, екінші баытта — мемлекет бизнесті тарта отырып бсекеге абілетті, сырта шыаруа бадарланан тауарлар мен ызметтерді анытайды. азастанды тауарларды халыаралы нарыа шыуын амтамасыз ететін ндірістер бойынша жобаларды жзеге асырады. 2008 жылдан бастап бірінші баыта атысты іс-шаралар жоспары белсенді жзеге асырылуда. Болашаы жо дегендерді жобадан алып тастау шін серпінді жобалара талдау жасалынып, оларды ккейкестілігі айындалды. Осындай жмыстарды нтижесінде жалпы ны 54 миллиард, АШ долларын райтын 45 серпінді жобаны базалы тізімі алыптастырылды. Оларды ішінде 36 миллиард долларды райтын 28 ндірістік жне 18 миллиард долларды райтын 17 инфрарылымды жобалар бар. лемдік аржы дадарысына байланысты орын алан барлы иыншылытара арамастан, 2008 жыл азастан индустриясы шін табысты болды. Жыл ішінде жалпы ны 194 миллиард тегеден асатын 126 инвестициялы жоба пайдалануа беріліп, 10237 азастандыты жаа жмыс орындарымен амтамасыз етті[13,-198б.]. 2009 жылы барлы 14 облыста жне Алматы аласында жалпы клемі 114 миллиард тегені райтын 16 индустриялы жоба іске осылды. 2050 жыла арай азастанда отанды тауарлар бсекеге абілетті болуы масатында 2012 жылды 1 атарынан бастап азастанны, Ресей мен Беларусьті атысуымен Бірттас экономикалы кеістік ру кезеі басталды. Басты масат жаа технологиямен жабдыталан ндірісті дамыту арылы трындарды жоары леуетті жмыстармен амтамасыз ету. лт кшбасшысыны тапсырмасы бойынша демелі индустриялы-инновациялы дамуды мемлекеттік бадарламасын нерксіптік уаттарды импорттауа жне технологиялар алмасуа баыттау шін бірлескен халыаралы компаниялар мен тиімді серіктестіктер ру мен дамытуды кіші бадарламасын жасау ола алынуда. Инновациялы кластерлер — Назарбаев Университеті жне Инновациялы технологиялар паркін дамыту жаласын табуда[14]. азастан экономикасында бсекеге абілеттілік е алдымен, жртшылыты оан трбиелеуден басталу ажеттігіні маыздылыымен, ткен онжылдытар тарихынан саба алып отырмыз. Бл рдіс тікелей жеке адамны ндылытарына тікелей байланысты болып табылады. Жеке адамны леуетіні ктерілу-дегейінен мемлекет-дегейі айындалады. Ендеше эконмиканы «А» тобындаы менеджерлер тобыны халыпен біте айнаса жасайтын жмысы шаш етектен. Мн беруден маына пайда болатыны трізді, бсекелік мазмны оамдаы рбір адамны жмыса абілетті леутін дер кезінде пайдалана алудан басталады. Сонда ана лемдік жаандану аясында ел леуеті жоары дрежеге ктеріледі.