Пестицидтер жне оларды классификациясы
Пестицидтер (дат. pesfo -жпалы ауру, cido-лтіремін) - сімдік зиянкестері мен ауруларына , арамшптерге, мата, жн, теріден жасалан бйым зиянкестеріне , жануарлар экопаразиттеріне, адам мен жануарлара ауру тарататын организмдерге арсы олданылатын химиялы заттар.
Химиялы табиаты жне патогендік асиетіне байланысты пестицидтерді бірнеше: гигиеналы, химиялык., нерксіптік классификациясы бар.
Пестицидтер улылы дрежелеріні ртрлі болуымен ерекшеленеді. Улылыын баалау шін тжірибеге алынан жануарларды 50% летін дозаны, яни орташа лтіру дозасын (ЛД50) пайдаланады. ЛД50 млшеріне байланысты пестицидтерді: кушті сер ететін улы заттар, улылыы жоары, улылыы орташа,жне улылыы тмен деп бледі.
Тратылыына байланысты пестицидтерді: те траты (ыдырау уаыты 2 жылдан кп); тра ты (0,5-1 жыл); салыстырмалы траты (1-6 ай); тратылыы аз (1 ай) деп бледі. Кбіне хлорорганикалы, фосфорорганикалы жне сынапорганикалы пестицидтер жиі олданылады. сер ету обьектісіне (арамшптер, зиянды жндіктер, жылы анды жануарлар) жне химиялы табиатына байланысты пестицидтер мынадай топтара блінеді:
- акарецидтер - кенелермен кресу шін;
- альгицидтер - балдырлар мен баса да су сімдіктерін
рту шін;
- антисептиктер - бейметалл материалдарды
микроорганизмдерден орау шін;
- бактерицидтер - сімдіктерді бактериалды ауруларымен
жне бактериялармен кресу шін;
- зооцидтер - кемірушілермен крес шін;
- инсектицидтер - зиянды жндіктермен кресу шін;
- лимацидтер - ртрлі моллюскалармен кресу шін;
- нематоцидтер - жмыр рттармен кресу шін;
- фунгицидтер - топыратаы саыраулатармен кресу
шін.
Сондай-а пестицидтерге сімдіктерді жапыратарын жою шін пайдаланатын - дефолианттар, сімдікті арты глдерін рту шін - дефлоранттар, сімдікті дамуы мен суі реттейтін - химиялы заттар, арамшптерді жою шін _ гербицидтер, жндіктер, кемірушілер жне баса да жануарларды ркіту шін олданылатын химиялы заттар - репелленттер, жою шін алдымен жндіктерді еліктіретін - аттрактанттар, жндіктерді жынысты стерилдеу шін олданатын - стерилизаторларды жатызады.
Пестицидтерді пайдалану ауыл шаруашылыы мен орма шаруашылыыны німдерін арттыранымен топыраа, оршаан ортаа зиянды. Пестицидтерді ішінде - дихлордифенилтрихлорэтан (ДДТ) кп олданылады. Кезінде дние жзінде жыл сайын осы пестицидті 100 мы тонна млшері шыарылып отыран. Соы жылдары АШ, ТМД елдерінде, Венгрияда, Швеияда, Нидерландыда жне т.б. елдерде ДДТ-ны шыарылуы тотатылан. Себебі ауыл шаруашылыына тигізетін пайдасынан экологиялы трыдан зияндылыы асып тскен. Жартылай ыдырау мерзімі 50 жылдан арты боландытан, оршаан орта обьектілерінде жинаталан ДДТ оректік тізбек арылы адамдар мен жануарларды денесіне ткен. Осы жадайды салдарынан сіресе балалар лімі, трындарды арасында баса да ауру трлері кбейген. ДДТ- ны биосферада кп тараланы соншалыты, Антарктидадаы пингвиндерді бауырынан да табылан.
Сондытан оршаан ортаны пестиидтермен ластануын азайту шін сімдіктерді орауды биологиялы дістерін кеінен олдану керек.
Табиатты орауды басты механизмдеріні бірі гигиеналы жне санитарлы-техникалы (немесе экологиялы) нормативтер негізінде санитарлы баылауды жргізу жне ауа атмосферасы, су, топыра сапасын нормалау болып табылады.
Нормалау - Бл ластануды адамдарды трмыс-тіршілігі мен денсаулыына серіні ауіпсіз дегейлерін сипаттайтын жне оршаан орта обьектілерінде оларды санды крсеткіштерін анытау болып табылады.
Адам организмінде айтымсыз згерістер болдырмау шін медик-гигиенистер жаымсыз факторларды организм тіршілігі шін шекті млшерлі дегейін белгілейді. оршаан ортаны нормалайтын факторына байланысты: Шекті млшерлі дегей (ШМД) - организмге сері (жеке фактор зі немесе баса факторлармен бірге), организмге немесе онын рпаында биологиялы згерістерге, ртрлі аурулар мен психологиялы згерістерге (интеллектуалды жне эмоционалды абілетіні тмендеуі, аыл-ой жмысыны абілеті) алып келмейтін жаымсыз факторды жоары мні. Жаымсыз факторлар химиялы топтара жататын болса, Мндай жадайда шекті млшерлі дегей - шекті млшерлі концентрация (ШМК) деп аталады.
Шекті млшерлі тгінді (ШМТ) - су сапасыны нормасын амтамасыз ету шін белгілі бір уаыт ішінде су обьектіне тгілетін апа сулардаы рсат етілген е жоары заттар салмаы.