Азастан Республикасыны мемлекеттік жастар саясаты» туралы 2004 жылы заы. «НрОтан» Жастар анатыны ызметі.

азастан Республикасыны мемлекеттік жастар саясаты

саласындаы занамасы

1. азастан Республикасыны мемлекеттiк жастар саясаты саласындаы занамасы азастан Республикасыны Конституциясына негiзделедi жне осы За мен азастан Республикасыны зге де нормативтiк ыты актiлерiнен трады.

 

2. Егер азастан Республикасы ратификациялаан халыаралы шартта осы Зада амтыланнан згеше аидалар белгiленсе, онда халыаралы шартты аидалары олданылады.

 

Мемлекеттік жастар саясатыны масаты, міндеттері жне

аидаттары

 

1. азастан Республикасындаы мемлекеттiк жастар саясатыны масаты жастарды толыанды рухани, мдени, білім алып, ксіптік жне тни дамуы, стті леуметтенуі шін жадайлар жасау жне оларды леуетін елді одан рі дамытуа баыттау болып табылады.

 

2. азастан Республикасындаы мемлекеттiк жастар саясатыны мiндеттерi:

 

1) олжетімді жне сапалы білім беруді амтамасыз ету;

 

2) саламатты мір салтын алыптастыру;

 

3) жастарды ыты мдениетін жоарылату;

 

4) жастарды жмыса орналастыру шін жадайлар жасау;

 

5) жастара жне жас отбасылар шін олжетімді трын й жйесін дамыту;

 

6) жастарды ытары мен зады мдделерін орау;

 

7) жастарды ылыми жне шыармашылы леуетін ашу;

 

8) мемлекеттік жастар саясатын ылыми-зерттеу трысынан амтамасыз ету жне оны нормативтік ыты базасын жетілдіру;

 

9) халыаралы байланыстарды жне жастар ксіпкерлігін дамыту болып табылады.

 

3. азастан Республикасыны мемлекеттік жастар саясаты:

 

1) азастанды патриотизм;

 

2) тарихи, мдени, адамгершілік жне рухани ндылытарды басымдыы;

 

3) азаматты, жауапкершілік, ебекорлы;

 

4) тааттылы, этносаралы жне конфессияаралы келісім;

 

5) кішіге амор болуа, аа буынды рметтеуге сайып келетін рпатар сабатастыы;

 

6) отбасылы ндылытарды басымдыы;

 

7) жастарды мемлекеттік олдау алуа ытарыны задылыы мен тедігі;

 

8) жастарды тн саулыын сатау жне орау;

 

9) жастарды дамытуа баытталан бадарламаларды іске асыруа жастар йымдарын жаппай тарту;

 

10) мемлекеттік жастар саясатын алыптастырудаы жне іске асырудаы ылыми, кешенді жне дйекті тсіл;

 

11) ведомствоаралы зара іс-имыл жасау жне барлы мдделі тараптарды ресурстарын тарту аидаттарына негізделеді.

 

азастан Республикасындаы мемлекеттік жастар саясатыны негізгі баыттары:

 

1. Мынадай:

 

1) білім жне ылым;

 

2) денсаулы сатау, дене шынытыру жне спорт;

 

3) жастар мен жас отбасылар ебегі, оларды жмыспен амту жне леуметтік амтамасыз ету;

 

4) мдениет жне апарат, конфессияаралы келісім жне этносаралы тааттылыты алыптастыру;

 

5) азастанды патриотизм сезімін ныайту жне белсенді азаматты станымды алыптастыру;

 

6) жастар арасында экологиялы мдениетті алыптастыру, ыты мдениетті жоарылату;

 

7) халыаралы ынтыматастыты, жастар ксіпкерлігін, талантты жастарды дамыту салаларындаы мемлекеттік олдау шаралары азастан Республикасындаы мемлекеттік жастар саясатыны негізгі баыттары болып табылады.

 

Н.. Назарбаев ебектерінде аза хандыы мен аза халыны алыптасуы туралы кзарастарыны алыптасуы.

аза хандыы туралы бізге жеткен наты жазба деректерді бірі Мхаммед Хайдар Дулатиды «Тарих-и-Рашиди» атты ебегі. Жалпы бл ебек Моолстан хандыы тарихына арналан. Алайда сол кездегі саяси жадайа байланысты аза хандыы туралы да кп млімет келтірілген. Абулазы, адырали Жалайыри з ебектерінде аза хандыы, оны билеушілері туралы мліметтер алдырды. Сонымен атар аза хандыы кезеіне байланысты шыыс деректеріні маызы зор. аза хандыы — шаруашылыты дамуы, ндіргіш кштерді суі, феодалды атынастарды алыптасуы нтижесінде ерте заманнан бері Орта Азияны лан-байта ірін мекендеген кшпенді тайпаларды бірыай этникалы топ — аза халыны негізінде бірігуі арылы XY-асырды орта шенінде рылды. аза хандыыны рылуына 1457-жылдан кейін Керей мен Жнібек слтандарды білхайыр хан стемдігіне арсы крескен аза тайпаларын бастап шыыс Дешті-ыпшатан батыс Жетісу жеріндегі Шу мен Талас іріне оныс аударуы мрынды болды. Ол кезде Жетісуді билеген Моолстан ханы Есенба (1434—1462-жылдары билік еткен) оныс аударан азатарды білхайыра арсы пайдалану шін арсы алып, оныс берді. Осы оиа жнінде тарихшы Мхаммед Хайдар Дулати «Тарих-и-Рашиди» атты ебегінде былай дейді: «Ол кезде Дешті ыпшаты білхайыр хан биледі. Ол Жошы улетінен шыан слтандара кн крсетпеді. Нтижесінде Жнібек хан мен Керей Моолстана кшіп барды. Есенба хан оларды ша жая арсы алып, Моолстанны батыс шегіндегі Шу мен озыбас айматарын берді. Олар барып орналасан со, білхайыр хан дние салды да, збек лысыны шаыраы шайалды. Ірі-ірі шиеленістер басталды. Оны лкен блігі Керей хан, Жнібек хана кшіп кетті. Сйтіп, оларды маына жиналандарды саны 200 мыа жетті. Оларды збектер - «азатар» деп атады. аза слтандары 870 жылдары (1465—1466) билей бастады...». Алашында аза хандыыны территориясы батыс Жетісу жері, Шу зені мен Талас зеніні алабы еді. Ежелден осы алапты мекендеген тайпалар Дешті- ыпшатан оныс аударан аза тайпаларымен етене араласып кетті. білхайыр хандыындаы аласапыран соыс салдарынан кйзелген аза тайпалары бл араа келіп ес жинап, етек жауып, экономикалы трмысы тзеле бастады. Мны крген Дешті-ыпша шпенділері білхайыр хан ол астынан шыып, бгеуін бзан судай аылып, аза хандыына еліп жатты. Алайда жаадан рылан аза хандыыны экономикалы негізі лсіз еді жне бірсыпыра аза тайпалары білхайыр хандыыны, Моолстанны, Ноай Ордасыны жне Батыс Сібір хандыыны ол астында трт хандыа блшектеніп отыран болатын. Ал білхайыр хан болса зіне арсы шыып, Жетісуа оныс аударан азатарды з алдына ханды рып отырандыына жне оан кптеген тайпаларды аылып барып жатанына азуын басып, ылышын айрап отырды. Жаа крылан аза хандыы рамына, яни батыс Жетісу іріне он шаты жыл айналасында екі жз мыдай саны бар кшпелі тайпаларды жиналуы ке ріс-онысты керек етті. Сонымен атар кшпелі елді отырышы-егіншілігі кркейген аудандармен, сіресе олнері мен саудасы дамыан экономикалы орталы - Сырдария жаалауыдаы алалармен сауда-сатты арым-атынаса олайлы жадай жасау маызды мселеге айналды. Бл арым-атынасть оалуына тек кшпелі ел ана емес отырышы айматардаы халытар да мдделі болды. Осы жоарыдаы жадайларды талабына сай, аза хандыыны алдында лкен тарихи міндеттер трды. 1. Мал жайылымдарын пайдалануды Дешті-ыпша даласында брыннан алыптасан дстрлі тртібін алпына келтіру (бл тртіп білхайыр хандыындаы аласапыран кезінде бзылан еді). 2. Шыыс пен батыс сауда керуен жолы стіне орнаан Сырдария жаасындаы Сыана, Соза, Отырар, Яса (Тркістан) т. б. алаларды аза хандыына арату. Себебі Сырдария бойындаы бай алалар бдан брыны мемлекеттік бірлестіктерді — А Орданы, білхайыр хандыыны саяси-кімшілік жне сауда-экономикалы орталытары еді. Сырдария бойындаы алаларды зіні экономикалы жне скери тірегіне айналдыру Дешті-ыпша даласын билеуді басты шарты болып келген. Сондытан бл алаларды саяси-экономикалы жне соыс-стратегиялы маызы зор еді. 3. аза тайпаларыны басын осып, азаты этникалы территориясын біріктіру. Сырдария бойындаы алалар мен Дешті-ыпша даласы шін кресте аза хандыыны басты бсекелесі жне ата жауы білхайыр хан болды. аза хандыы білхайыра арсы кресу шін е алдымен Моолстан мемлекетімен тату кршілік, одаты байланыс орнатты. Бл ода жоар тайшысы Амасанжыны Моолстана жне білхайыр ханны аза хандыына арсы шабуылдарынан біріге отырып орануа ммкіндік берді. 1468-жылы ыста білхайыр хан аза хандыын иратпа болып, Жетісуа жорыа аттанды, біра сапары стсіз болып, осы жоры кезінде аза тапты. білхайыр хан лгеннен со збек лысыны шаыраы шайалды, ішкі шиеленістер кшейді. білхайырды аза болуы аза хандыыны ныаюына жне оны клеміні кееюіне лкен жадай тудырды. збек лысыны лкен блігі Керей мен Жнібек хана кшіп кетті. аза хандары білхайыр ханны мрагерлеріне арсы кресте оларды ішкі-сырты айшылытарын толы пайдаланды. білхайыр ханмен билікке таласып келген Жошы рпатары - Ахмет хан мен Махмд хан, батыс Сібірді билеушісі Иба хан жне Ноай мырзалармен одатаса отырып крес жргізді. білхайыр ханны мрагері Шайх Хайдар осы кресте аза тапты. білхайыр ханны мрагерлерімен кресте аза хандары білхайыр хан 40 жыл билеген Шыыс Дешті - ыпша даласын жне ондаы кшпелі тайпаларды бірте-бірте зіне осып алды. XY-асырды 70-жылдарында азатар Сырдария бойымен оан жалас аратау іріні бірсыпыра территориясын басып алды. Сйтіп аза хандыыны территориясы лдеайда кеейді, оан тс-тсынан аза тайпалары келіп осылып жатты. Алайда Сырдария жаасындаы алалар шін білхайырды немересі Мхаммед Шайбани ханмен крес отыз жылдан астам уаыта созылды. Сонымен атар бл алаларды Тркістан аймаын билеген мір Темір улетінен шыан мір Мхаммед Мзит Тархан мен Моолстан ханы Жніс хан да олдарына тсіруге дмелі болды. Сыр бойы калалары шін аза хандары те ажырлы айрат жмсады. білхайыр ханны немересі Мхаммед Шайбани Тркістан аймаына келіп, Мхаммед Мзит Тарханды паналады. Мхаммед Мзит Тархан Мхаммед Шайбаниды олдап, аза хандыына арсы аттандырма болды. Біра Мхаммед Шайбани оны бл мітін атамады, керісінше оны олынан Тркістан аймаын тартып алды. 1470 жылы ыста аза ханы Керей ол бастап Тркістана шабуыл жасады. аза ханы з Жнібекті лкен баласы Махмд слтан Соза аласын баындырды, екінші баласы Еренжі Сауранды иемденді. Сауран тбінде азатардан соы жеген Мхаммед Шайбани Бхараа ашты. Сйтіп, Сырдария жаасындаы — Соза жне Сауран алалары аза хандыыны рамына кірді.