Басаруды классикалы мектебіні масатына, осан лесіне сипаттама берііз

«Классикалы» ( ылыми менеджерлеу мектебі) кез келген йымды басаруа жарайтын басару принциптерін зірлеуге мтылды.

Бл мектеп е алдымен Ф.Тейлорды есімімен байланыстырылып аталады (ХХ .басында). Оны негізгі теориялы ережелері «Управление фабрикой» (1903 ж.); «Принципы научного управления» (1911 г.); «Покпзания перед специальной комиссией конгресса» (1912 г.) ебектерінде баяндалан.

Ол ебек німділігін арттыру ожайына да, жмысшыа да мол нім келеді деп йаран. Бл шін оны да, басаларды да санасын ояту, яни оларды психикаларына ткерс жасау ажет.

Ф.Тейлор тжырымдамасыны негізгі ережелерін былайша бліп крсетуге болады:

Тжірибеде алыптасан ескі жмыс тсілдерін алмастыра алатын ылыми фундаментті жасау, оны рбір элементін ылыми трыдан зерттеу;

ылыми критерийлерді негізінде жмысшыларды іріктеп, оларды жаттытыру жне йрету;

Ебекті йымдастыруды ылыми трыдан зірленген жйесін іс жзіне енгізуде кімшілік пен жмысшыларды ынтыматастыы;

кімшілік пен жмысшылара жауапкершілікті те бліп беру.

«Классикалы» мектепті зерттеуді негізін Анри-Файоль (1841-1925 ж.ж.) алады.

Оны пікірі бойынша, кімшілік зіне мына функцияларды рма:

ндірістік,

коммерциялы,

аржылы,

кредиттік,

есептік-бухгалтерлік,

кімшілік.

А.Файоль кез келген кімшілік ызметте, оны пікірі бойынша олдануа жараайтын принциптерді зірледі. Оан жататындар: ебекті блу, билік, ( бедел рі жауапкершілік), тртіп, бірттас басшылы, сыйаы, тедік, бастама (инициатива), корпаративтік рух.

Ол сонымен атар маызды принциптерді бліп крсетті: басшылы пен бйрыты (міршілдікті) бірттастыы.

Бл арада Г.Эмерсонны «Двенадцать принципов производительности труда» ебегінде ксіпорынды басаруды мына принциптерін арастырып, алыптастырды:

рбір басшы мен оны р трлі дегейдегі баыныштылары ол жеткізуге мтылатын наты белгіленген масаттар,

алдаы кезені масаттарын оса ескеретін рбір жаа процесті талдауды манасы айын тсілімдемесі;

 

білікті кеес –арнайы білімдерді ажеттілігі.Шынайы білікті кеес тек алалалы ана бола алады;

тртіп;

ызметкерге дрыс арым-атынас жасау;

жылдам, сенімді, дл жне траты есебі;

диспетчерлеу –оперативтік басару;

нормалапр жне кесте;

жасы нтижелер арылы ол жететін жадайларды нормалау;

жмысты орындауды барлы ережелдерін дл бекітуді амтамасыз ететін жазбаша стандартты нсаулар;

рбір ызметкерді ктермелеуге баытталан німділік шін сыйаы.

«Форд моторс» компаниясыны негізін алаан америкалы ксіпкер Генри Форд (1863-1947 ж.ж.) «Мои достижения, моя жизнь» ебегінде з ндірісіні негізгі принциптерін алыптастырды:

Іскерлікте кімшілік аз болсын, кімшілікте іскерлік мол болсын.

Дайын німдерді алып-сату наты іспен ш айнаса сорпасы осылмайды, ол «за жолымен жобаа келмейтін рлыты детті трі» ретінде болады.

Барлы адам те деп санайтын аидадан арты адамзата зиянды рі аыла сыймайтын ым жо шыар, сір.

Біреуді ісіне ол су-ылмыс, йткені ол баса бір адамны стінен арам жолмен пайда табумен бірдей рі ара кшті стемдігін орнатады.

Кпті пайдасына арналан жмысты араан басыны амынан жоары ой. Пайдасы болмаса ешандай жаманшыл жо.

«Адамды арым-атынастар» мектебі

Басару теориясындаы жаа баытты негізін алаан америткалы алым –Элтон мэйо (1880-1949 ж.ж.) Ол жмысшыларды тобымен бірлесіп 13 жылдай жргізген тжірибені нтижесінде мынадай орытындыа келді: жмысшыларды ебек жадайы менкімшілікті рекетіне ана байланысты емес , ол, сондай-а, жмысшылар ортасыны (фомальды емес шаын топтар деп аталатын) психологиялы жне леуметтік климатына да туелді болады.

Ф.Херцберг, Рл.Ликарт, Дуглас Макгрегор, Фоллет Мэри Паркер жне т.б. осы мектепті крнекті кілдері.

Бл баытты негізгі ережесі –бейформалды шаын таптара атысты анытау жне басару іс-тжірибесінде топтарды психологиялы жне леуметтік ерекшеліктерін анытап, пайдалануа ммкіндік беретін дістерді ажеттілігіне сендіру.

Жауапкершілікті жктеу біршама дегейде йымдаы уждемемен байланысты. Осы позиция трысынан Д.Макгрегорды кзарасы кеінен тараан. Оны сендіруі бойынша, басаруды йымдастырыуды екі негізгі тсілдемесі бар.

Біріншісі- Х теориясы нормаланан процедурулар мен операцияларды пайдаланатын мжбрлеу жне ктермелеу (« амшы жне жылы-жмса»), дістерін олдануа негізделген.

Екінші- У теориясы ызметкерлерді ынталандыруа, септігін тигізетін оларды белсенділікпен бастамалар ктеруіне ммкіндік беретін жадай тудыруа айырыша кіл бледі.

Жалпы ортындысында « адамды арым-атынастар» мектебі адам факторыны есебіне жне жымда тиісті психологиялы климат тудыруа баса назар аударады.