Жрек ан тамыр жйесі

Орталы жйке жйесі

1. Сопаша ми мен ми кпіріні орталытарын атаыз.

Сопаша миды жуйке орталытары адамны мірін амтамасыз етуде улкен орын алады. Онда; тыныс, ан тамырлар тарылтып- кеійтетін, журек соуын баяулатып сирететін зат шыару, кірпік ау, жтелу, тушкіру, тер шыару, ораныс орталыы болып табылады. Сондай а шайнау, жуту, сілекей шыару, арын жне уйыбез слін шыаруын, усу орталытары бар. Мысалы: эмбрион сатысында жуту орталыы дамымаса жаа туан бала (булбарлы паралич) анасын емгенінен, сутті жута алмайды. Нтижесінде ол ешпен арына бармай, окпеге уйылып, абанып леді. Сопша ми ызметіне ми ыртысыны сері улкен. Ауыза таам аларда, шіріктігін сезіп усу немесе артістерді сахнада тугіліп жыр айта алу (гипноз). Вароли копірінде а зат коп . Серпілістерді откізу. Мунда 5-6-7 жуп ядролар, КЖБ ширытыруа атысатын рефлекс орталыы, сергектікті реттейтейтін орталы, пневмотаксистік апнезистік орталытары бар.

2. Миотатикалы рефлекстер деген не? Рефлекторлы доасыны ерекшелігі жне медицинада олданылуы. Рефлекс дегеніміз – орталы жйке жйесіні сырты немесе ішкі тітіргендіргіштерге беретін крделі жауабы. Рефлексті морфологиялы негізі – рефлекстік доа, яни озуларды рецепторлардан жйке орталыына, онан шеткі азаа (эффектора) жеткізетін жол. Ол 5 блімнен трады. 1. абылдаушы рылым – рецептордан, 2. озуды орталыа жеткізетін афференттік жйкеден, 3. Афференттік, аралы, афференттік нейрондардан тратын орталытан. 4. озуды орталытан эффектора апаратын эфференттік жйкеден, 5. Жауап беруші рылым – эффектордан трады. Рефлекстік доа бтін болан жадайда ана рефлекс ызметін атарады. Яни доаны бтіндігі бзылса рефлекс біржола жоалып кетеді.

3. Спинальды шок деген не, оны белгілеріне сипаттама берііз? Жлынды шок – бл орталы жне сопаша ми жаынан супраспинальды серден айрыланда, жлынны жараатты тітіркену серінен пайда болады. Ара жарааты кезінде сйекті байламды аппарат, жлын жне жлынны тамырлары мен тбірлері заымданады. Осы айтылан рылымдарды осарлана заымдануы жиі кездеседі. Жлын миы ызметіні бзылысыны айтымсыз жарааты кезінде сйек ыысуы ытималдылыы жоары болуын амтамасыз етеді. Бостау кеістігі омырта зегіні ккрек бліміні орналасады, сондытан осы жердегі сйек «футлярыны» заымдануы жлын миы жараатына кп алып келеді. Кбнесе (С5-С7) кеуде – бел ( Т10-L2) омырталарыны блігі жарааттанады.Омырта зегі крановертебральді жне люмбосакральді бос кеістік болып орналасады. Клиниада жлынны толы клдене заымдалуымен крінеді. Жлын ызметі бірнеше тулікпен аптадан кейін біртіндеп алпына келеді. Клиникалы белгілері жараат алу кезінде (жедел ысылу) немесе бірнеше саат ткенсо (ерте ысылу) немесе бірнеше айлар жне жылдан кейін (кеш ысылу) пайда болады. Жлынны жедел ысылу- омыртаны сйектік жне жиегімен немесе оны сынытарымен, дискіні тсуімен шаырылады.Жлынны ерте ысылуы- абыты немесе ми ішілік гематоманы (біртіндеп дамиды) тзілуіні салдарынан болмаса сйек сынытарыны екіншілік ыысуынан (тез дамиды) болады. Жлынны кеш ысылуы – тыртыты-спайкалы рдсті жне екіншілік жлынды ан айналымыны бзылысыны ттижесі.

4. Жлынны ткізгіш функциясыны маызы неде? Миды серін шеткі азалара жне кері арай оларды абылдаыштарыдан озуды миа жлынны а затындаы жоара тмен крсетіп жолдар арылы жеткізіледі. Е негізгі ткізгіш жолдары мен физиологялы маызы;А сезгіш жолдар; нзік буда: жанасу, дене алпы, тербелу сезімдерін ткізгіштері.Дарзальды тапер жолы: ауру, ысты суы сезімдерін откізгіштері.Флеко жолы: теріні ысым, жанасу сезімдерін ткізгіштеріЖлынны жалпылы жолы: кору жне ауру сезімдерін ткізгіштеріБ озалтыш жолдары:Пирамидылы жол: ааа серпіністер ткізіп, ерікті имылды амтамасыз етедіМонаков жолы: аа еттерін атайтырадыТор жлынды жолы: дене алпымен тепе тедікті амтамасыз етеді.

Жрек ан тамыр жйесі

1. Жректі функциясы мен рылысы андай?

2. Жрек етіні физиологиялы асиеттері андай жне оларды ерекшеліктері неге байланысты? Негізгі асиеттері: озышты, озды ткізу, жиырлу, автоматизмдік асиеті бар. Мысал, клбаа жрегін денесінен алып, физ ертіндге салып ойса, жрек зі табии ыраымен кпке дейін жиырыла береді. Жылы андыларда автоматизм болатынын Лангендерв длелдеді: итті денесінен блініп алынан жректі тждік тамырына О₂ мен аныан жылы анды деттегі ысыммен жіберсе, тотап алан жрек айтадан жиырыла бастайды. Жрек автоматиясы пайда боланы туралы миогендік жне нейрогендік теория бар Миогендік: озу жректі атипті ет тіндерінде паида болады, яни автоматизм ет тіндеріні озуына байланысты Нейрогендік: ол жрек етіндегі озыш нейрондарды серінен ркетке тседі.Жылы андыларда миогендік теория дрыс. Себебі, нейрондар 20-саатта толы бзылыды, ал миоциттер бзылмайды.

3. Жректі ткізгіш жйесіні функциясы мен рылымы андай?

миокардта ет талшытарда 2 - трі: жрек еті негізін райтын жиырылуа бейімделген миозидтер, жрек ткізгіш жйесін райтын арнайы емес белсенді тік бейарнамалы миоциттер яни ткізгіш жйесі саркоплазмаа бай, миофибриндері аз, те озыш, эмбр жасушаа сас болып келеді.

ткізгіш жйесі 2 трден трады.

1. Жоары уысты вена мен о лаша арасында - Кис - Флек тйіні.

2. О жрекше мен арынша арасында - Ашофф - Тавар тйіні.

осы екі тйінді бір - бірімен жне СА тйіні сол жрекшемен жабыстыратын жіпше баилан талшытары. АВ тйін тменінде, арыншааралы пердеге жаындаан жерде ГИСС шоыры орналасады. одан о сол аяшалар шыып эндокардт астымен тмен тсіп, жрек шындаы алы етке айналады. Одан иіліп жоары арай емізікше еттерге бта трізді жайылып жеке Пуркинье талшытарына айналады. Сонымен жрек СА тиіннен байланысы, Пуркинье талшытарымен бітеді.

ткізгіш жйесінде СА-а автоматизм тн йткені мнда озу саны кп сондытан ешандай тітіркеніс рекеттерде мембр. потенциал (МП) - П -а айналады. озу саны ркімде ртрлі М піпі - 25 рет адам жрегі 70-72, оян -150, торай жрегі - 600 рет соады. Бл зат алмасу дегейін білдіреді.

4. ЭКГ элементтерін атаыз жне олара толы сипаттама берііз.

5. Электрокардиография, ЭКГ тарматары деген не?

Жрек еті озан кезде кптеген ет талшытары теріс заряда кшеді де, озбай алан ет талшытары брынысынша о зарядын сатап алады сйтіп озан жне озбаан миоциттер арасында электр айырмашылыы пайда болып,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

6. Жректі насосты функциясы немен сипатталады, оны жиырылышты крсеткіштері андай?

Жрек адам бойындаы сорылы яни насосты ызмет атаратын брден бір мше. Жректі насосты ызметіне оны рылысы сай келеді. Ол ттас арылы екі- сол жне о блікке блінген. Сонымен адамны жрегі барлы сторекті жануарлардікі сияты трт камерадан, екі лаша жне екі карыншадан трады. арыншаа араанда лашаны абырасы лдеайда жа,бл лаша жмысыны оншалыты кп болмауына байланысты. Ол жиырыланда ан арыншалара теді жне арынша бкіл тамырларды бойлап ан айдайды. Тікелей сол жа арыншадан шыан ола арылы ан бкіл азаларды оттегі жне оректік заттарды тасымалдайды. Жректі насосты ызметіні реттелуі организмні сырты жне ішкі орта жадайларына байланысты. Жректі ызметіні баяулауына не артуына байланысты организмні ан тамырларына келетін ан млшері згеріп отырады. Жректі насосты ызметі автаномиялы нерв жйесіне атынасында рефлекторлы жолмен згеріп отырады. Парасимпатикалы нервтер арылы келетін импульстер жректі баяулатып лсіретсе , симпатикалы нервтер жрек ызметін кшейтіп жеделдетеді. Нервтік жне гуморальды жолмен реттелуі жрек рекетіні оршаан орта жадайларына те дл бейімделуіне ммкіндік береді. Дене ебегін атаран кезде , блшыеттерден сіірлерден шыатын импульстер жрек ызметін реттеп отыратын нерв жйесіне келеді. Бл симпатиклы нервтер бойымен жрекке келетін импульстер аынын кшейтеді. Сонымен атар андаы адреналинні шамасы артады.

Жректі жиырылышты крсеткіштері. Жректі жиырылышты жмысыны крсеткіштері жректі систолалы жне минутты клемі жатады. Жректі систолал немесе соы клемі дегеніміз- р жиырылу кезінде сйкес тамырлара жректі ыыстырып шыаратын ан клемі. Систолалы клем , жректі лшемне миокард кйіне жне азаа байланысты. р систолалы клемі шамамен 70-80 мл-ді райды. Сйтіп арыншалар жиырылуы кезінде артериялы жйеге анны 120-160 мл клемі келіп тседі. Жректі минутты клемі дегеніміз жректі кпе зегі жне аортаа « минутта ыыстырып шыаратын ан клемі. Жректі орташа минутты клемі 3-5 л райды.

7. Коронарлы ан айналысты ерекшеліктері андай?

Жрек етіне ан келетін тждік артерия оланы сол арыншасынан басталады. Бл артериялара ан негізінде диастола кезінде теді. Систола уаытында жрек еті жиырылып, тждік тамыр ысыландытан ан аысы те тмендейді. Олай боланымен де жректі минутты клеміні 4-6 проценті (200-250 мл) жрек тамырларына тседі. Ал дене имылы десе бл тамырдан минутына тетін ан млшері 3-4 литрге жетуі ммкін. Жрек веналарындаы анны кбі (75-90 процент) о жрекшедегі тждік синуса, аланы кптеген са Тебези тамырлары арылы арыншалара йылады.

Жрек еті баса азалара араанда аннан белгілі уаыт арасында оттегін кп сііреді. Жрек тамыры тарылып оттегі аз ндірілетін болса, атты ауру сезімі пайда болады. Сау адамда оттегі жеткіліксіз болса, тждік артериялар кеейіп, айтсе де миокардты оттегімен амтамасыз етеді. Біра тждік артерияларда атеросклерозды згерістер болса олар онша кеейе алмайды. Сондытан жрек тсында туатын ауру сезімі кбіне арияларда кездеседі

8. Жрек жмысына гуморальды серлер неге негізделеді?

Гормондар, иондар, медиаторлар жне т.б. химиялы заттар аннан миоциттерге тіп, жректі ызметіне тікелей сер етеді. Химиялы заттарды денеден бліп алынан жректі оректік ерітіндісіне осып, кардиограмма жасау арылы оларды серін анытауа болады. Кальций мен адреналин сері симпатикалы жйе серіне сайды: жрек соуын жиілетіп (хронотропты сер), кшін (инотропты сер), тонусын сіреді (тонотропты сер), озу мен оу ткізу асиеттерін де ктереді (батмо, -дромотропты сер).

Хлорлы калий, гистамин, ацетилхолин кезеген жйке сияты жректі барлы асиеттерін тмендетеді: жрек лсіреп, соуы сирейді, озу абілеті тмендеп, озу ткізу арыны баяудайды, кейде бл заттарды серінен диастола кезінде тотап алады. сері кезеген жйке серіне сас заттар ваготропты, ал симпатикалы жйке сері сияты химиялы заттар симпатотропты заттар деп аталады.

Гуморальды заттар жрекке орталытаы кезеген жйке тонусын згертуі арылы сер етуі ммкін.Бл сер оларды жрекке тікелей тигізетін серіне арама-арсы болады. KCl, ацетилхолин кезеген жйке нейрондары тонустарын згертіп, симпатикалы жйке тонусын кшейтеді, сйтіп, жрек ызметін жасартады, ал адреналин, хлорлы кальций кезеген жйке орталыын оздырып, жректі ызметін бседетеді, рі лсіретеді.

Организмде сан илы рекеттерді жйкелік жне гуморальды реттелуі бір-бірімен тыыз байланысты дерістер. Мнда жйке жйесіні атысуымен реттелу жетекші рл атарады, ал ан арылы реттелу оны серін тінге ткізетін туелді рдіс. Оны мынадан байауа болады.

1. Гуморальды сері кшті заттарды дегейі жйке серіне туелді. Мселен, андаы адреналин дегейі жйке жйесіні бйрексті безге тигізетін серіне байланысты; 2.Белгілі бір жйке наты тінге ыпал ету шін алдымен зіні шынан химиялы зат бліп шыарады да сол арылы сер етеді. Жйкені тінге химиялы заттар арылы сер ететінін тыш 1892 ж. азан университетіні профессоры А.Ф.Самойлов болжаан.

9. Гемодинамикаа анытама берііз. ан тамырларыны функционалды блімдеріне сипатталады?

Гемодинамик- ан тамырлары жйеміндегі гидростатикалы ысым айырымы нтижесінде тамырдаы анны жылжуы . Мысалы адамда жрек бір жиырыанда 60-70 мл ан айдап шыарады. Бл тынышты кйінде 4,5-5 л/мин а те. Жректі 1 минутта айдайтын ан млшері жрек- тамыр жйесі ызметіні е басты крсеткіші болып табылады. ара жмыс кезінде ол

20-25 л/мин жетеді. ан тамыр жйесі тйы жне тамырларды зындыы диаметрі ртрлы боландытан едуір кедергі тдыды. Ол кедергі шамасы Пуазеиль заы бойынша аныталады. ан тамырларыны барлы блігінде бір мезгілде тетін ан млшері бірдей болады. анны тамыр бойымен озалу жылдамдыы тамыр блігіні осы арадаы барлы уыс клеміне кері пропорционал келеді . анны адам оласында ораша жылд. 50см/сек, капилярда 0,5 см/сек,ал уыс венасында 20 см/сек. Жректі соуына байланысты ола мен ірі артериялардан ан здік-здік теді. Артерия аьырасыны созымталдыы арасында, арты ан іріліп алады да , капиляра здіксіз аып келіп отырады. ан тамырды функционалды блімдеріне: анды жректен адып шыып организмге тасымалдайтын ызыл тамырлар-артериялар

анды организмден жрекке алып келетін- веналар , оларды зара байланстырып организмдегі жасушалы дегейде здіксіз жретін зат алмасу процесін амтамасыз ететін микроайналым арнасыны ан тамырлары ызыл тамырша- артериола, ылтамыр-капиляр, жне кк тамырша -венула жатады. Артерия жйесіне - кпе артерясы,ола,жне артериолаа дейінгі артерия тарматары жатады.

Вена антамырлары- мшелер мен лпалардан кмірышыл газына аныан анды жрекке тасымалдайды. Денеден жиналатын вена аны алдымен са веналарды зара осылуынан,ірі вена антамырларын тзеді. Е соында бкіл денеден жиналатын вена антамырлары жоары жне тменгі уыс венасына яды

Венула- кктамырша, гемокапилярларды бір-бірімен зара бірігулерімен тзілетін, орташа арнасы 30-50 мкм те жіішке ан тамыры.

Капиллярлар – олар денені барлы мшелерін торлайды. Онда ан те баяу озалады. андаы орек заттар ылтамырларды абырасымен лпалара теді. орыта келгенде , адам азасында ан- артериялар, веналар, капиллярлар бойымен аады .

10. Артериялы пульсті шыу табиатына, зерттеулеріне жне асиеттеріне сипаттама берііз.

Жректі ыраты соуына байланысты оладаы ан ысымны жоарылап-тмендеуі артерия тамырларын лпілдетіп трады.Мны артерия пульсі деп атаймыз. Систола кезінде жректен шыан ан оланы кеітеді,ал диастола кезінде оладаы серпімді талшытарды серпінісі ішіндегі анды ысып ола ттігін брыны алпына келтіреді де, анды сыып оладан рі артерияа ыыстырып жылжытады.Жректен шыан анны ыпалынан пайда болан осы ола абырасыны толыны пульстік толын деп аталады. Ол артерия тамырларыны бойымен лезде шетке тарап

Кетеді. Пульстік толын секундына 9-12метр жылдамдыпен тарайды,ал оладаы ан аысыны сызыты шапшадаы секундына 30-50см ,пульстік толын шеттегі тамырлара оланы аны кеейткен ан блігінен брып келіп жетеді .Артерия тамырын саусапен стап басан кезде осы пульстік толын сезіледі.Пульс кбінесе атты тінні (сйекті) стінде теріге жаыныра орналасан артерияларда байалады.Мысалы ,адамда самай,білезік, білек,йы артерияларын бас барматан баса трт саусапен басып анытайды.Пульсті белгілі аспаппен сфигмографпен жазып алуа болады. Тамырды соуын крсететін исы сызы-сфигмограмма анакротты ктерілу жне катакротты тмендеу сызытарынан трады.Катакротты тмендеу кезінде ойыс (инцизура)кездеседі.Одан кейін дикротты тіс пайда болады(айта ктеріледі).Анакрота ан ысымыны систолалы ктерілуіне ,ал катакрота оны диастолалы тмендеуіне сйкес келеді.Ал дикротты тіс диастола мезгілінде оланы айшы апашаларыны алдымен арыншаа арай созылып ауытуынан,кейін брыны алпына келіп ,бастапы орнына тсуіне байланысты анны біресе арыншаа ауытып ,содан со айтадан олаа туінен пайда болатын осымша толын .

Артериялы пульс жректі атаратын ызмет крсеткішіні бірі.Пульсті кптеген асиеттері арылы анайналымын да сипаттауа болады .

11. ан тамырлар тонусыны миогендік жне гуморальды ретелулері деген не?

ан тамырлар тонусыны миогендік реттелуі ан тамырлар абыраларында ы тегіс блшыет клеткаларыны спонтанды активтілігіне байланысты болып келеді

Азадаы физиологиялы демалыс жадайында ан плазмасында ангиотензин концентрациясы тікелей абілетті дегейге жетеді. Тамыр тонусыны сері оны секрециясын ынталандыру шін жеткілікті болып табылады.Натрий мен суды органына кідіріссіз септігін тигізетін- альдостерон, жне су-тз балансыны айтарлытай жиырылыш ызметін сер етуі ммкін ан тамырлары- тегіс блшыеттер. вазопрессин , бл пептидтер тобына жатады, перифериялы жне орталы ретінде де рекеті бар.

Бкіл организмні жылы тамырларды тонусын реттейтін жергілікті химиялы факторлар зара іс-имыл наты органны мдделерін миогенді нтижесі зара іс-имыл орталы жйкелік жне гуморальдік модельдеуі сер етеді.

Гуморальды реттелу-биологиялы активті заттар жне метаболизмні німдері арылы орындалады

Оларды прессорлы сері жне депрессорлы сері бар.

Бл реттелу осы заттар арылы жзеге асырылады-

Адреналин

Норадреналин в

Вазопрессин

Серотонин

Ренин , ангиотензиноген, ангиотензин I, ангиотензин II.

метаболизм німдері, хининдер

Ацетилхолин

Гистамин

12. ан мен тіндер арасындаы алмасу процестерін сипаттаыз.

Бл тірі азада тетін барлы химиялы реакцияларды жиыны. Зат алмасу нтижесінде азаа ажет заттар тзіледі жне энергия блінеді. Аза мен сырты орта арасында рашан зат жне энергия алмасуы здіксіз жріп отырады. Крделі оректік заттар ас орыту мшелерінде орытылып рылысы жай заттара айналан со ащы ішектен ана жне лимфаа теді. ан жне лимфа аыны арылы лпалара жеткізіледі. р мшені жасушалары зіне тн жне сіп-нуіне ажетті арапайым заттарды тзеді. оректік заттарды ыдырауынан пайда болан энергияны жасушалар р-трлі физиологиялы рдістер шін жмсайды. Арты тскен заттарды зіне ор етіп жинайды (мысалы, гликоген, май). Ал жасушаларды тіршілік етуі нтижесінде тзілген керексіз заттар кпе, тері ішек арылы сырта шыарылып отырады…

13. ан тамырлардаы анны аысына гравитацияны сері андай?

14. анны деполануы (ора жиналуы) деген не?

15. Микроциркуляторлы арна деген не жне ондаы анны жылжуы андай?

Тыныс алу жйесі

1. Тыныс алу андай кезедерден трады, сырты тыныс алуа сипаттама берііз.

Тынысалу деп ауадан оттегін сііріп, кмір ышыл газын шыаруын амтамасыз ететін зара байланысты кптеген рдістердіайтады. Оттегіні атысуымен организмде тотыу рдісі теді.

Организм ауадан здіксіз оттегін алып, дацы кмір ышыл газын сырта шыарып трса ана мір сре алады.

Тыныс алу негізінен бес кезенен трады:

1. Сырты тыныс алу –ауадаы газдарда кпеге келіп, кпеден айтадан атмосфераа шыарып тру.

2. кпе кпіршіктеріндегі газдар мен ан рамындаы газдарды алмасуы.

3. Газдарды кпеден тінге, тіннен кпеге ан аынымен тасымалдануы.

4. Тін мен ан арасында газ алмасуы.

5. Ішкі тыныс алу- жасуша рамындаы органикалы заттарды тотыуы. Бл –химиялы рдіс. Тынысалуды алашы 4 кезеін физиология соысын биохимия зерттейді.

Сырты тыныс –дем алу жне дем шыару механизмі. Сырты тынысалу, яни газдарды ауадан кпеге туі, кпеден айта атмосфераа шыарылуы екі кезенен: демалу-инспирация жне демшыарудан экспирация трады. Инспирация мен экспирация тірі организмде зара жымдасып йлесім тапан, мірі бойы бірінен со бір кезеекпен келіп алмасып отырады. Ауаны кпеге тартып алып, ондаы газ алмасуына атысан ауаны тыса шыару шін кпе біресе лайып , біресе тартылып труа тиіс. кпе сыртындаы ауамен атыспайтын ккірек ысында орналасан. Сыртынан кпе висцеральды жне париетальды екі абыпен оршалан висцеральды плевра кпе тінімен біте байланысан. кпе тбіріне жеткен жерде париетальды плевраа айналады да ккірек ысын ішкі жаынан астарлап кмкереді, ондаы тіндермен біте иылысады.

Адам демді ішке тартан кезде инспирация еттері жиырылады да, ккірек ысын кеейтеді: ккет жиырылады, оны кмбезі жазылып 1,5 см тмендейді. кпе альвеолалары серпімді тіндерге бай, осыан байлансыты олар жазылып лаяды да, ккірек ысын кернеп, тгелдей жайлап алады. Осы стте альвеолаларда ысым азаядыда сырттан тартылан ауа кпеге арай ойысады. Одан рі инспирация еттері босап абыралар мен тс деттегі орындарына тседі, іле-шала ккет кмбезі томпайып, жоары арай ктеріледі де ккірек ысы тарылады, кпені аумаы кішірейеді. Ккірек ысыны тарылуы экспирация еттері, яни ішкі абыра аралы еттерді жиырылуына байлансыты.

аттыра, яни тере дем алан стте,осымша тыныс алу еттері бл рдісті кшейе тседі. Ал демді шыару тура, иаш, клдене жолаты рса еттеріні жиырылуына байланысты.

2. Сырты тынысты зерттеу тсілдеріне сипаттама берііз.

3. кпені сыйымдылытары мен клемдері деген не? Оларды бір-біріне араатынасы мен млшерлері андай?

кпені тіршілік сыйымдылыы дегеніміз –тере дем алып, іле-шала тере дем шыаран кезде сырта шыатын ауаны клемі. ТС ересек адамда 3500-5500 мл. ТС адамны жасына, жынысына, бойына, дене еттеріні кшіне байланысты болады. ТС арт адамда аз, оны абыра шеміршектері атайып, кпесіні серпімді абілеті тмендейді, сондытан демді ішке тартанда кеуде ысы онша кеімейді, кпесі керегенше жазылмайды. Ер адама араанда йелді ккірек ысы тарлау, ал жола еттері шира, кштірек келедіде,дем алан кезде ккірек аттыра керіледі, ТС жоары болады.

ТС –ын, оны рамындаы ауа трлерін клемін спирометрмен лшеп немесе спирографпен жазып, оларды млшерін спирограмма арылы табуа болады.

Кш салып тере дем шыаран стте 1000-1500 мл ауа сырта шыпай кпеде алып ояды. Мндай ауа алды ауа деп аталады. алды ауа мен резервтік демшыару ауасы алыпты дем алып, дем шыаран кезде рдайым кпеде алып отырады. Мндай екі трлі ауаны осындысы функциялы алды ауа деп аталады.

Ал алыпты дем алан кезде функциялы алды ауа алыпты тыныс ауасымен араласып, рдайы аздап жаарып отырады. Демді мейлінше ішке тартан кездегі кпені толтыран ауаны жалпы млшері кпені жалпы сыйымдылыы деп аталады. ЖС кпені тіршілік сыйымдылыы мен алды ауадан трады. детте А кпені жалпы сыйымдылыыны 20-30% -не те. арт адам кпесіні серпімді абілеті тмендеп шеміршегі атайандытан кпені тіршілік сыйымдылыы азайып кетеді, ал алды ауаны клемі, керісінше, кбейе тседі.

Тынысты минутты клемі.

Бір минут ішінде кпе арылы тетін ауаны клемі тынысты минутты клемі деп аталады. ТМК бір минут ішінде кпеге келіп тсетін оттегімен сырта шыарылатын кмір ышылы млшеріні ара-атынасына байланысты. ТМК детте орташа есеппен 6-9 л болса, ал ауыр, ара жмыс істеген адамда 100-120 л –ге жетеді, тіпті одан да асады. ТМК алыпты жадайда шыарылан ауаны Дуглас абына жинап, газ санашасынан ткізу арылы лшенеді немесе алыпты тыныс ауасыны клемін минутты тыныс жиілігіне кбейту арылы аныталады. ТМК осы аталан екі крсеткіш млшеріне арай згеріп отырады.

4. Физиологиялы лі кеістік деген не? Оны рамына кеістіктер кіреді?

Ауа жолын жайлаан ауа, газ алмасу рдісіне атыспайды, сондытан бл жол «лі» кеістік деп, ал ондаы ауа «лі» кеістік деп аталады. «лі» кеістік анатомиялы жне физиологиялы болып екіге блінеді. Анатомиялы «лі» кеістікті аумаы ан тамырларымен амтамасыз етілмеген немесе ауасы алмаспаан альвеолаларды санына байланысты. Физиологиялы «лі» кеістік альвеолалы желдетіліс млшері жне кпедегі анны клемдік жылдамдыына байланысты. Альвеолалы желденіс () дегейі мен ан айналысыны кіші шебері арылы тетін ан клеміні (Q) дайы згеріп отыруына байланысты физиологиялы лі кеістік бірдей кеейіп, бірдей тарылып отырады. Бл туелділікті альвеолалы желдетіліс () крсеткішін ан айналу жылдамдыы крсеткішіне блу арылы (: Q) анытауа болады.

алыпты демалу рдісі аяталан стте физиологиялы «лі» кеістік : Q=

-0,8-ге жаындайды. Бл альвеолалы желдетіліс крсеткішін ан айналымыны кіші шебері арылы бір минутта тетін ан клемінен едуір тмен екенін, яни «лі» кеістікті лайаанын крсетеді.

Егер : Q=1-ден жоары болса, альвеолалы желдетіліс ан перфузиясынан (айналысынан) кп жоары, яни кпеде газ алмасуы дегейіні тмен екенін, басаша айтанда «лі» кеістік аумаыны кеейгенін крсетеді.

5. кпелерді вентиляциясы (ТАМК), альвеолярлы вентиляция, кпелерді максимальды вентиляциясы деген ымдарды арасындаы айырмашылытар неге негізделеді?

Вентиляция деген азаша желдетіліс тсінбей алмадар!

Бір минут ішінде кпе арылы тетін ауаны клемі тынысты минутты клемі деп аталады. Тынысты минутты клем бір минут ішінде кпеге келіп тсетін оттегімен сырта шыарылатын кмір ышылы млшеріні ара-атынасына яни зат алмасу арынына байланысты. Тынысты минутты клем детте орта есеппен 6-9 л болса, ал ауыр, ара жмыс істеген адамда 100-120 л-ге жетеді, тіпті одан да асады. Тынысты минутты клем (ТМК) алыпты жадайда шыарылан ауаны Дуглас абына жинап, газ санашасынан ткізу арылы лшенеді немесе алыпты тыныс ауасыны (ТА) клемін минутты тыныс жиілігіне (МТЖ) кбейту арылы аныталады. (ТМК=ТА+МТЖ). МТЖ ересек адамда 14-20. ТМК осы аталан екі крсеткіш млшеріне арай згеріп отырады. ТМК кпені желдетіліс млшерін, яни кпе желдетілісін крсетеді. Біра кпені жалпы желдетіліс млшеріне альвеолалы желдетіліс млшері те болмайды (кем келеді), йткені кпе кпіршігіне сырттан келген ауаны тек 70%-ы ана енеді, аланы «лі» кеістікті желдетілінісін ксетеді. Альвеолалы желдетіліс кпедегі ауаны минут сайын жаарып отыру млшеріні, кпедегі газ алмасу арыныны крсеткіші. алыпты тыныс алу кезінде альвеолалы желдетіліс біркелкі болады.

6. Кмір ышыл газыны анмен транспортталуын толыымен сипаттаыз.

7. Тіндердегі оттегі мен кмір ышыл газдарыны бір-бірімен алмасуы алай іске асырылады? Гипоксемия, гипоксия, гиперкапния деген не?

Тыныс алу орталыыны ызметі: андаы газдар молшеріне, CO2 мен О2 атынасына байланысты озгеріп отырады анда О2 молшері азайса гипоксия немесе CO2 артса гиперкапния болады, тыныс алу жиілейді. Муны гиперпное дейді. детте ересек адам минутына 16- 20 рет дем алады – ейпное деп аталады. Егер анда CO2 азайса гипокапния болады, тыныс алу сирейді, типті тотап алады- апное. Кеірдекті ысып біраз уаыт дем алмай ойса ( асфексия) гиперкапния мен гипоксемия процестері удейді де адам жиі жиі арі тере дем алады, жне диспное пайда болады.

8. Тыныс алу орталыына, оны орналасуына, мірлік маызы бар блімдеріне сипаттама берііз.

Тыныс жиілігі, тередігі О2 адама ажет молшері жне СО2 дегейіне байланысты озгеріп отырады. Ал буларды жуйке жуйесі реттеп отырады. Тыныс алу еттерін жиырылтатын жуйке нейрондары жлын мен ми урамына кіреді: диафрагмалы жуйке нейрондары жулынны 3-4ші мойын сигментіні алдыны муйізінде, ал абыра аралы еттерді жуйке клеткалары жулынны кокірек сегменттерінде орналасан. Тыныс алуды орталыы Сопаша ми болып табылады. Егер одан томенірек жулын мен туйіскен жерді кессе тыныс тотап алады. Тыныс алу орталыы дорзальды жаында кобіне инспирациялы ал вентральды жаында эксперациялы нейрондар орналасан. Инспирациялы нейрондар орындайтын ызметіне арай озу жне тежеу болып болінеді. Инспирация озанда, экспирация тежеледі. Вароли копіршесіндегі пневмотаксикалы тыныс орталыы осыны адаалап отырады.

9. Гипоталамус пен миды жоары блімдерні тыныс алуды реттеудегі алай іске асырылады?

Тыныс алу гипоталамус арылы да жне миды кей блімдері арылыда реттеледі. Тыныс алуды еттерін жиырылтатын жуйке нейрондарыны жулын мен ми урамына кіреді: диафрагмалы жуйке нейрондары жулынны 3-4ші мойын сигментіні алдыны муйізінде, ал абыра аралы еттерді жуйке клеткалары жулынны кокірек сегменттерінде орналасан.Егер жулын мен миды туйіскен жерін кесіп тастаса тыныс алу тотайды. Адам оз еркімен тынысты жиілетіп, тередете алады, тіпті біраза дейін тотата алады. Мунда тыныс алу реттелуі ми ыртысы арылы реттелетінін корсетіледі. Тынысты омір бойы белгілі бір ырапен озу жне сырты, ішкі ортаны озгерістеріне бейімделуіні механизмі. Тыныс алуды озу жиілетіп реттейтін пневмотаксикалы орталы, гипоталамус, торлы урылым, стриополидарлы жуйе жне лимбиялы жуйемен реттеледі.

10. Тменгі тыныс жолдарыны рецепторларына сипаттама берііз.

Ас орыту жйесі

1. Асазан секрециясын реттеуге атысатын ас орыту жолдарыны негізгі гормондарына сипаттама берііз.

Пилоруста G жасушаларынан гастрин гормоны блініп шыады. Гастрин шыару рдісін белок ыдыраан кезде пайда болатын німдер мен экстративті (ет, ккніс сорпасы) заттар детеді. Гастрин ана сііп, ол арылы арын бездеріне жетіп, олады тітіркендіреді. сері гастринге сайтын 2-ші химиялы зат гистамин. Ол арын слінде тз ышылын молайтады. Гистамин арынны шырышты абыында гистидиннен тзіледі. Оны медиатора жатызамыз. анда гастрин мен гистамин кбейсе арынны сл шыару абілеті арта тседі. арында ішек пен бауырда гистаминді ыдырататын фермент гистаминаза болмайды, сондытан арыннан блініп шыан гистамин алдымен ана сіеді де апа венасына, одан бауыра , осы арада ан тамырларын айналып арын артериясына , одан рі арын бездеріне жетіп олара сер етеді.

Аталан заттар мен атар ішекті шырышты абыында энтерогастрин , бомбезин гормондары бар. олар ан арылы арын бездерін тітркендіріп, сл шыару рдісін детеді.

2. Асазаннан он екі елі ішекке ас алай эвакуацияланады? Осы процесті жыдамдыын андай факторлар амтамасыз етеді?

арынны моторлы іс рекетіні ерекшелігі:

1) арын абырасыны бірыай салалы блшыеті жасушаларыны автоматизмі

2) за уаытты тонусты жиырылу мен босасу

3) кшті жне кіші интенсивті перистальтикалы толандарды болуы.

Осы аталан барлы ерекшеліктерді бірыай ызметіні нтижесінде арындаы таам 12 елі ішекке арай жылжиды. Асты 12 елі ішекке туі антральды блімні пропульсивтік кшті жиырылуына байланысты блек блек сыымдалан трінде жылжиды. Химусты 12 елі ішекке жылжу жылдамдыы арындаы ас кесегіні консистенциясына, осмосты ысымына, таамны хим.рамына жне 12 елі ішекті толу дегейіне байланысты. арыннан 12ішекке е жылдам кмірсулі таам жылжыса, кейінірек наруызды таам жылжиды. Ал майлы таам е за уаыт кідіреді. Ас кесегіні арыннан 12ішекке ауысуында пилорикалы сфинктерді ашылып жабылу механизмі басты рл атарады. Бл мезанизмні ызмет атаруы негізінде метасимпатикалы ЖЖ ызметі жатыр. Ол зара байланысан афференттік , ондырма, эфференттік нейрондарды жиынтыы. Олар жергілікті рефлекстік принцип бойынша жмыс жасайды. Таам арына тскенде пилорикалы сфинктер жабылады. ышыл химусты арынны антральды блігіне жылжып, оны шырышты абатындаы хеморецепторлара сер етуінен сигнализация афференттік , ондырма, тежеуші нейрондара жетіп, эфференттік оздырыш нейрондара келеді, сфинктер блшыетіні жиырылуын реттейді. Оны тежелуі жреді де соны есебінен сфинктер ашылады, химус 12 елі ішекке эвакуацияланады.

3. Асты абылдауды тті тзілуі мен тті шыарылуына андай байланысы бар? андай гуморальды жне таамды заттар аталан процестерді ынталандырады?

т бауыр жасушаларында тзіліп, 12елі ішекке йылып тратын сйы зат. т аш арында т абына ал тама ішкен со 12 елі ішекке йылып трады. т зегіні 12елі ішекке ашылатын жерінде одди сфинктері оршайды. Осы сфинктер ашыланда т 12елі ішекке аады. Аш арына одди сфинктері жиырылып, т абында тті жиналуына себепші болады.

Бауыр гепоциттерінде тті тзілуі жіне 12елі ішекке йылуы жйке жйесі арылы реттеледі. Кезеген жйке т тзілуін кшейтеді, ал симпатикалы жйке тежейді. Таматы кргенде иісін сезгенде жне де тама жайлы гіме боланда т зегінен 12елі ішекке шартты рефлекс трінде т йыла бастайды. Ішек арына тскен сттен бастап , тті 12елі ішекке йылуы шартсыз рефлекске баынады.

т ышылдары мен секретин т тзілуін кшейтеді. т абын жиырып тті 12елі ішекке йылуына панкреозимин де з серін крсетеді. Сонымен бір атарда т йылуын тежейтін одди сфинктерін жиыратын бірнеше гормондар бар, олар: глюкагон, кальцитонин , антихолецистокинин, ВИП.

4. Аш ішек моторикасыны негізгі трлерін атаыз. Оны реттелуі алай жзеге асырылады?

Ішек имылы бірыай салалы ет талшытарыны йлесімді жиырылуына байланысты 5 трге блінеді: маятник трізді, ыраты-бунаты, перистальтика, тонусты, антиперистальтика.

1. Маятник трізді имыл нтижесінде зыннан за орналасан ет талшытары біресе жиырылып, біресе босасиды да ішекті біраз блігі біресе ысарып, біресе зарады.

2. Ыраты-бунаты имылы кезінде саина трізді ет талшытары бірден ішекті бірнеше жерінде жиырылып, сегменттерге бледі. Ішекті бунаа блу ыраты трде айталанып, оны бір жерінен екінші жеріне кшіп отырады.

3. Перистальтика имылын жасауа ішек етіні екі трі де атысады. Ішек блігіні жоары жаында саина трізді клдене еттер жиырылып, ішек уысын тарылтады, тменгі жаында ішекті бойлай орналасан еттер жиырылып, ішек уысын кеітеді. Ондаы химус енді ішек уысыны тарылан жерінен кеиген жеріне арай жылжиды.

4. Кері перистальтика (антиперистальтика) имылы ішектегі химусты кері айтарып, арына арай жылжытады.

5. Тонусты имыл згеріп отырады. Еттер тонусы кшейсе ішек усы тарылады, тмендесе керіснше ішек уысы кеейеді.

Зр-жыныс жйесі

1. Шуматы фильтрация деген не? Шуматы фильтр андай рылымдардан ралан? Шуматы фильтрді ткізгіштігі андай факторлара туелді?

Несеп алдымен шуматы сзгіден теді. Яни ан –бйрек (геморенальды) тосауылы (барьер) арылы ан шумлянский боумен капсуласына сзіледі. Мальпигий шумаынан ан плазмасыны еріген баса да заттары ан ысым серінен капсуланы ішіне теді. Геморенальды тосауыла байланысты эндотелий тесікшелерінен базальды мембранамен капсуланы ішкі абырасынан лкен молекулалы заттар теді. Шуматы сзгіден молекулалы салмаы 70 000 Д жне одан да кп заттар - глобулин, фибриоген, гемоглобин тпейді. Сондытан шуматы сзінді рамында белоктар те аз болады. Шумлянский боумен капсуласынан алынан алашы немесе провизорлы несеп, рамы жаынан ультрасзінді ан плазмасымен бірдей оны рамында ан жасушалары жне лкен молекулалы белоктар болмайды. Аздаан альбумин баса заттардан ант, аминышылдар, тздар болады. Оларды концентрациясы ан плазмасындаыдай. Алашы несеп клемі те кп, тулігіне 150-180л.

Шуматаы сзілу дегейі туелді факторлар:

1. капсуладаы

2. ттікшелердегі

3. бйрек тбегідегі несепті гидростатикалы ысымы

2. Шыарылу табалдырыы деген андай ым? Глюкозаны шыарылу табалдырыы нешеге те?

Бйректі сырта шыару табалдырыы деп толы айта сііріле алмаудан соы несепте пайда болатын, алашы несеп жне ан рамындаы зат концентрациясын айтады.

Глюкозаны шыару табалдырыы 150-180мг\л немесе 8-9ммоль\л.

3. Генле ілмегі бойымен жылжу барысында ттікшелік сйытыты осмолярлыы алай згереді?

Генле ілмешігіні тмендеу иініндегі эпителий ерекшелігі тек суды ана ткізіп, натрийді жібермейді, йткені мнда ион тасушы ферменттер болмайды: сукцинатдегидрогеназа жо. Ал рлеу иіні эпителийі натрий иондарын айта сііреді , яни натрийді ттікшелердегі несепті интертициальды сйытыа ткізіп, ондаы осмос ысымын жоарылатады. Генле ілмешігіні рлеу дне тмендеу иіндеріні эпителий ткізгіштігіні ерекшеліктеріне байланысты, яни тмендеу иінінде суды айта сіуі кшейеді де натриді сіуі тоталандытан несеп бірте-бірте оюланып концентрацияланады. Суды интертицияа туінен осмос ысымыны те жоары болуынан несепті е кп осмосты концентрациясы рлеу тмендеу иінінде брылатын жерінде байалады, яни генле ілмешігі е жоары аймаында несепті осмосты концентрациясы те кп 290-310 ммоль\л болса, тмендеу иініні брылатын жерінде 2000ммоль\л ктеріледі. Бл те жоары гипертониялы несеп. Кейін алан гипертониялы несеп ілмешекті рлеу бліміне тседі де , одан ары натрийді концентрациясы тмендейді. йткені бл блім эпителийі натрий ионын белсенді трде айта сііреді. Сондытан несеп айтадан изотоникалы н\се гипотоникалы болады. Оны млшері едуір кемиді жне дистантты иірім ттігі несеп жинайтын ттікке тседі.

4. Ттікшелік секреция деген андай ым? Секрецияланатын заттара мысал келтірііз.

Несеп слінісі (секрециясы) белсенді деріс. Ол ферменттер кмегімен жне АФ жмсалуымен Н+, NН3, холин, парааминогиппур ышылы, дрілік заттар аннан несепке теді. Міндетті (облигатты) слініс проксимальды ттікшелерде, ал факультативті слініс дистальды ттікшелерде жреді.

Эндокриндік жйе

1. Ерлер мен йелдерді жынысты гормондарныа сипаттама берііз.

Жыныс бездері – гонадалар, аралас ІСБ. Зат алмасу , кбею жыныс белгілерін ажыратуынан бастап, рыты пайда болып, дамып, тууына дейінгі кптеген рдістерді реттейтін жыныс гормондарын шыарады.

Аталы жыныс гормондары : андроген, тестостерон, андростерон.

йелдерді жынысты гормондары: эстроген, прогестерон.

Жыныс гормондарыны серлері:

1) Денеде зат алмасуды, анаболизмдік рдістерін кшейтеді, яни крделі органикалы рдістерді тзілуін кшейтеді, белок, соны ішінде ферменттерді жасалуын жоарылатады. Осыан байланысты дене салмаы артады, себебі біратар тіндерді жрек, сйек, аа блшыеттері, бауыр, бйрек салмаы артады.

2) Екінші жыныс белгілеріні дамуына, пайда болуына кмектеседі. Олар тиісті жынысты сипаттайды - жыныс мшелеріні сіп дамуы, тк пен май абаттарыны пайда болуы, аа дамуы т.б.

3) Жйке жйесі мен жоары жйке ызметіне сер етеді, рпа жаырту жйесіні барлы бліктері ызметіні белсенділігін амтамасыз етеді. Жынысты кіл кйді дамуы негізінен жыныс гормондарыны андаы дегейімен аныталады. Бойды суі, денені алыптасуы, тртіппен зін зі стауы жыныс бездеріне байланысты.

2. аланша маы бездері мен ПТГ гормондарына сипаттама берііз.

аланша маы безі аланша безіні арт жаында жптап орналасан. Саны 2-6, салмаы 20-50мг. Оны гормоны: паратгормон. Паратгормон сйекте саталан кальциді ана шыарады, сондытан ана осы гормонды осымша енгізу н\се аланша серік безіні шамадан тыс арты блінуі гиперкальциемияа келеді. Соан сйкес сйектен кері сіуді баса німдері босатылады (магний, фосфат, цитрат) . паратгормон аталан сері негізінен сйек тінін бзатын ферменттері бар. Паратгормоннны бл серлері бірігіп, кальций мен фосфорды сйектен шыуына , тіпті ондаы белокты рамны алыпты жадайдан бзылуына келеді. Гормон едуір арты блінсе , сйекте бос кеістік пайда болады, яни остеопороз дамиды.

аланша маы безіні секреция ызметіні тмендеуін гипопаратиреоз, жоарлауын гиперпаратиреоз дейді. Туа пайда болан аланша маы безіні тапшылыынан балаларда андаы кальцийді дегейі тмендеп, сйек, тіс суі баяулап, тырнатары мен шаштары морт сыныш келеді.

Паратиреоидэктомия - аланша серік бездерін алып тастаанда , мыс иттерге тжірибе жасаанда, алашы кндері тбеті тмендеп, атты шлдеу сезімі пайда болады. Операциядан кейін 1-3 кн ткен со , уелі кейбір жеке блшыеттер тартылып, одан со жалпы денені барлы блшыеттеріні за уаыт тартылуыны дайындыы басталады. Оны паратиреоидты тетания д.а.

3. йы безіні негізгі гомондары – инсулин мен глюкагона сипаттама берііз.

йы безі Аралас безге жатады. Сырты слініс ызметіне асорыту слін ндіру жатады, ішкі слініс ызметін Лангерганс аралшытары атарады. Онда инсулин мен глюкагон тзіледі.

Инсулинні физиологиялы сері:

1) бауырды гликоген тзу ызметін кшейтеді, блшыеттерде орыны жиналуын арттырады: сондытан инсулинді «сара сарбаз» дейді.

2) Жасушаларды антты пайдалануына сер етеді.

3) кмірсуларды майа айналуына сер етеді;

4) Гликонеогенезді, май мен белоктан кмірсуларды пайда болуын тежейді. Инсулин гормоны жетіспегенде ант диабеті ауруы туындайды. Инсулин диабетпен ауыран адамны бзылан зат алмасуын жнге келтіреді. Біра таматы рамына , асиетіне , андаы антты млшеріне арай ауру оны кнделікті абылдап отыру керек. Инсулин тек тері астына жіберіледі, себеб оны табиаты белок боландытан, ішкенде асорыту ферменттері оны ыдыратып жібереді.

Глюкагон андаы антты млшерін кбейтіп, бауырда гликогенні ыдырауын кшейтеді. Оны сері гипергликемиялы адреналинге сас, ал инсулинге арама-арсы. Бл гормонны физиологиялы маызы лі онша аныталан жо, біра анда трлі серге байланысты инсулин кбейгенде глюкогонны да млшері артып гипогликемияа жол берілмейді.

4. аланша безіні гормондарына сипаттама берііз (рамында йоды бар жне кальций дегейін реттейтін).