III. н темна врентни

Епл Мишшин «Чваш члхи» сввипе

урок ирттермелли план-конспект

Урок теми: «епл Мишшин чвашлх туйм сввисенче палрни»
Урок тс: хайлава тишкермелли урок
Урок тллевсем:
плÿ тллевсем: - поэтн биографине кскен аса илни; - ачасене свсене илемл вуласа нланма, тп шухшне палртма.ю птмлетÿсем тума врентесси;
аталантару тллев: - свсен шухшне тарнрах нланас пултарулха аталантарасси;
Сапрлах тллев: - свсене вулан май ачасен чвашлх тумне вйллатасси.

 

Урок мелсемпе меслечсем: учитель смах, учитель вулав, ачасен вулав, ыйту-хурав, тишкерÿ, кластер, птмлетÿ.
Пуплеве аталантарасси: палртулл вулав, вуланине тишкересси, ачасен калау пуплевне аталантарасси.
Словарь е: Хур – стальной. Трк члхисенче курч, корыч, хурз тесе кала. «Сталь» смах вырс члхине ним члхинчен кн. Чи паха хур - булат, булатная сталь. Унран авал хсем тун. Хур тимртен кил хушшинче, ял хуалхнче, промышленнора кирл япаласене тва. Хват – мощность. ич ют – ич сыпк хынхисем, анчах тшман мар. Хальхи члхере ыравсем час-часах "ич ют" смахпа "тшмана" прпеклете. ич ют — тепле пулсан та пр рури е йхри ын; тшман — ют ру е ют йх ынни.  
Урока кирл хатрсем: вренÿпе вулав кнеки, презентаци

Урок юхм

I. Класа йркелени

1. Сывлх сунни.

2. Дежурнйран кам уккине ыйтса плни.

3. Урок темипе тата тллевпе паллаштарни.

II. Вреннине аса илни.

1. Ыйту-хурав:

Епл Мишшин чн хушамач...

… Кузьмин

Епл Мишши хан тата та уралн?

епл Мишши 1899 улхи чÿк уйхн 4 (16)-мшнче хальхи Чваш Республикин Канаш районне крекен Касаккасси (хал епл) ялнче чухн хресчен емйинче уралн.

Михаил Кузьмина ачаранпах мнле чир аптратн?

Ача чухне пррехинче Мишша мунча кн хын тантшсемпе лаша итерме кайн та шнса пслн. акн хын вл уксахласах утма пулан, каярах на шм туберкулёз аптратма пулан.

Епл Мишши та вренн?

1914 – 1917 улсене епл Шхасанти шкулта, 1917 улхи кркуннеренпе Теччри учителсем хатрлекен семинарире, унтан пр вхт хушши Киеври художество училищинче вренет.

 

2. Кластер

Св

Хрл ар салак епл Мишши нер

Юрист Революционер

III. н темна врентни

1. Учитель смах

епл Мишши чваш халх культурине клессишн птм вйне хун. н, иркл пурн твас ре тван члхе пит пыск плтершл пулнине курн вл.

2. Произведенипе лени

1) Учитель вулав

Чвaш члхи*

Лбов юлташа хисеплесе*

Тнчене тасатр ирк вут-кавар,

ут тнче уталч, иртр авалхи.

Тттм тп пулч, мшкл иртсе кайр –

Тин ирке тухрн, тп чваш члхи!

 

Мие мр витр асаппа тухмарн

Мие ич ютн мшкл пулса…

Çапах паттр юлтн, вйна çухатмарн,

Халь те пулин çивч, квартан таса.

 

Йывр асапран та, тимр снчртан та

Эс парнмаср хтлтн пулсан, –

Пулас пурнçра та çивчпе хватлх

Ют члхесенчен кая пулме сан.

 

Кмлл çршывн кмлл члхиçм!

Иртн хурлхушн çит ырлху:

Хрл хрн хурç, çунтаракан çиçм,

Ври вутл çулм эс пулн ху.

 

Асл Атл урл, Атл шыв май,

Врман витр кай мухтавл яту;

Ксле квви сасл янраттарса кай,

Уйхн-хвелн çун хвату.

 

Атл хумсенн шавланисене те,

Хвна та стерн ват Шупашкара,

Иркл çршывн ыр иркне те

Юр хурса мухтн аснса вара.

 

Сана шанакан, çакна çыракан

Çр айнче вырт тлххн ун чух,

Хй çийнчи çр на пусса ан,

Сан чапна курмасшкн тма пулас çук.

 

Ун çинче чвашн члхи чап пул,

Тпри çинче янр ирклх юрри, –

Вара вильнскер канл-канл вырт,

Канл, çмл пул çийнчи тпри.

 

* «Чаваш члхи» св малтанхи хут «Канаш» хаатра 1920 улхи чÿкн 26-мшнче тухн. Свва хан ырнине хаатра палртман. Св айне: «Шупашкар. епл Мишши», - тесе ал пусн.

* Лбов - Александр Петрович Лбов, 1918-1920 улсенче вхч-вхчпе «Канаш» хаатн явапл редакторнче ленскер.

 

 

2) Словарь .

Хур – стальной. Трк члхисенче курч, корыч, хурз тесе кала. «Сталь» смах вырс члхине ним члхинчен кн. Чи паха хур - булат, булатная сталь. Унран авал хсем тун. Хур тимртен кил хушшинче, ял хуалхнче, промышленнора кирл япаласене тва.

Хват – мощность.

ич ют – ич сыпк хынхисем, анчах тшман мар. Хальхи члхере ыравсем час-часах "ич ют" смахпа "тшмана" прпеклете. ич ют — тепле пулсан та пр рури е йхри ын; тшман — ют ру е ют йх ынни.

3) Ачасен илемл вулав.

4) Ыйту-хурав.

152-мш страницри «Вуланине лайх астватр-и?» блокри ыйтусем ине хуравлани.

5) Тишкерÿ:

А) Сввн стильне тишкерни:

* Св виине палртни:

Тн-че-не´ та-са´-тр и´-рк ву´т-к-ва´р,

у´т тн-че´ у-та´л-ч, и´рт-р а-вал-хи´.

Хорей

* Рифма тсне ктартни

Хресл рифма

* Илемлх мелсемпе лени

Эпитетсем:кмлл ршывн кмлл члхим, хрл хрн хиур, унтаракан им, ври вутл улм, асл Атл…

Спатлантару:тнчене тасатр ирк вут-квар…

Метафора: тнчене тасатр ирк вут-квар, ут тнче уталч…

3. «Лирика тссем. Смахсен ытарл тата кумл плтерш» статьяпа лени.

1) Ачасем черетпе вулани;

2) Тп шухшсене конспектласа ырни.