Дін- оам жне тланы рухани байлыыны блігі екендігін длелдеіз.

Дінсіз оам болмайтындытан, дінсіз мдениет те болмайды. Дін леуметтік былыс м оамды алыптастыратын йыты ретінде адамзат мірінде аса маызды рл атарады. Кейбір идеологиялар мен саяси аымдар дінні осы рлін пайдаланысы келеді. Бгінгі кні дниежзінде орын алып жатан саяси, леуметтік, мдени м экономикалы уаиаларды негізінде діни факторларды бар екенін айту жасаты болмас. сілі, дін осы салалара баыт-бадар беретін кшті бірі, тіпті е бастысы. оам рылымыны анатомиясында дінні алатын орны ерекше. оамдарды баса оамдардан ажырататын е негізгі асиетті бірі осы дінні зі болып табылады.
Заманауи леуметтану ылымдарынан социология, психология, антропология, мдениеттану, философия, филология, саясаттану, нертану дінді зерттеумен шылданады. Блар дінге леуметтік феномен, оамды уаиа жне оама пішін беретін дірет ретінде арайды. Халы арасында ке таралан храфи сенімдер мен ырым-секемдерді зі аншалыты серлі екені баршаа белгілі. Дінні мдениетті алыптастырушы басты кш екеніне дау жо. сіресе, бгінгі тпелі кезеде азаматтарды зін-зі танып-білуі, орта лтты мраны алыптастыруы жне ХХІ-асырдаы халымызды сіп-ркендеуіні басты ралы дініміз.

Мдениетті кштілігі соншалы, мдениеттер арасындаы атыыста жеіске жеткен мдениетті зі жеіліске шыраан мдениетті белгілі элементтерін сііріп алуа мжбр болады. Нтижеде аралас мдениеттер пайда болады. Ислам діні мдениеттерді арасындаы парытарды абылдаан дін. Нсілдер мен тілдерді, тіпті діндерді ртрлілігін ислам діні таниды. ранда адамдарды тайпалара, тстерге блінгендігі, ркімні діні зіне екені туралы айтылан жне ран мны Жаратушыны шешімі ретінде крсеткен. оамдар арасындаы парытар адамдарды бірін-бірі танып-білуі жне арым-атынас орнатуы жаынан жаымды рл атаруы да ммкін. Бл бізді олымыздаы нрсе. Сондытан, ислам дініндегі жйені толеранттылытан да жоары ойан жн. Тариха араанымызда сан жаынан аз мсылмандарды лкен мемлекеттерді басаранын креміз. Яни, мсылмандар баса дін укілдерін де ораумен шылданан. Мсылмандар негізінен бір мемлекетті туыны астында біріккен баса тілдегі жне діндегі халытара, оларды мдениетіне хошкрушілікпен араан.
Адамзат тарихында дінсіз мдениет болмаан. Алашы оамды рылымнан бері арайы уаытта пайда болан мдениеттерді барлыы да діни сенім негізінде алыптасан. Ал, сенім жйесі е жоары дегейдегі имани, флсфи негіздерді амтитын ислам діні осы дінге осылан халытарды мдениетіне орасан зор ыпал жасаан, тбегейлі зіндік алыпа салан...
Дін адамдарды іс-рекеттеріне бірінші дрежеде ыпал жасайтын дірет. Ислам діні мдениетті негізгі салаларымен шылданады да егжей-тегжейде адама тадау еркі береді. Мселен, исламият адамдарды киінуі мселесінде негізгі аидаларды белгілейді, біра дл андай киім лгісін киюге араласпайды. Ислам діні адамдарды халал таамдарды жеуін срайды, біра таматы дайындау жне абылдау салтына араласпайды. Мселен, ытайдаы мсылмандар ааш таяшамен, Еуропадаы мсылмандар асыпен, араб елдеріндегі мсылмандар олымен тама іше алады. Негізгі мселе, халал, яни рсат етілген таза таамдарды жеу.

орыта айтар болса, аза халыны мдениетіні жоарыда крсетілген тарматарыны барлыында да ислам дініні мызымас серін, лесін ешкім жоа шыара алмайды. «Дініміз згерсе згерсін» деген сзді андай масатпен айтыланын тсіну ммкін емес. азір, халымызды дінін ттастай згерту туралы гіме кн тртібінде тран жо, яни аза халыны кн тртібінде жо. Ал, енді халымызды мдениетімен, дінімен, тарихымен атыыста жрген бір-екі адам айтты деп, ислам дінін тастап, баса дінді абылдайын деп жатан бізді халы та жо. Халымызды, мдениетімізді толып жатан ккейкесті проблемалары транда жазушы аамызды ажетсіз гімені ктеруі кілге кмн келтіреді. Сол себепті, ислам дініне арсы айтылан сздерді асаана айтылан демесек те, стсіз м орынсыз айтылан деуге толы хаымыз бар. Бгінгі конференция ткізіліп жатан осы Орталы Мражайды аралаанда аза халыны мдениетіндегі исламиятты шпес орнын тайа таба басандай паш ететін ждігерлерді круге болады. Тек кретін кз болса боланы...

 

Жеке тланы арым-атынас мдениетіні, дептілігіні дамуына зін-зі тануды ыпалын тсіндірііз.

Жаа асыр толыны келген жаалытара сйкес азіргі заманда адамны тлалы дамуына баса назар аударылып, жас жеткіншектерге берілетін білім негіздері оларды жеке даралы абілеттерін жетілдіруге ызмет етеді. р баланы ішкі ммкіндігі мен зіндік арымын дамытуа сер ететін рухани адамгершілік аидалары жеке тланы зін-зі дамытуыны, зін-зі жзеге асыруыны аса ажетті шарты болып табылады.

Елімізді бірінші ханымы Сара Алпысызыны бастамасымен барлы оу орындарында «зін-зі тану» пні енгізілді. Бл пн отанды білім беру ісіндегі рухани-адамгершілік ндылытарды насихаттауа, оушыны жеке тлалы леуетін кеінен ашуа, лем мен адамны зара йлесімді мір сруіне жне болаша рпаты жан-жаты дамуына кмектесетін бірден бір оу бадарламасы болма.

«зін-зі тану» білім беру бадарламасы даналыты шы­ы, ол – адамны зін-зі тануы, баыт пен мірлік табыса жету шін зіні шексіз ммкін­дік­те­рін аша алуы. Осы орайда, жас рпаты рухани мдениетін арт­тырып, кркемдік лемін байытуда, дниетанымын а­лып­тастырып, салауаттылыа тр­биелеуде «зін-зі тану» пніні орны ерекше. «зін-зі тану» бадарламасыны негізгі ма­саты – адамны оршаан ортаны біліп, зіні ішкі жан д­ниесіне іліп, зін-зі бас­ару негізінде адамгершілік-рухани леуетін ктеру. Жеке тл­аны бойына имандылы н­рын ялатуда бл пнні мні ерекше зор. йткені, бл – кіріктірілген бадарлама [3].

Бл пн жеке тланы зін-зі тануына жне рухани баюына сер ете отырып, рбір тланы жасы жаа згеруіне ммкіндік береді. Сонымен а­тар, ол жеке тла ретінде зін-зі тануа жне мір­лік станымын, дниета­ным­ды де­гейін анытайтын н­ды­лытар сапасына ие бо­лу­а ба­ыт-бадар береді. Адамгершілік-рухани трыдан дріс алан балалар мірлік маызды н­дылытар жйесін зерделейді, рухани жне материалды ар­а­атынас м­селесін пайымдай отырып зіндік кзарастарын шыдай тседі.

«зін-зі тану» пнінде білім беру процесін йымдастыруда пайдаланылатын дістемелік тсілдерді бірі «Ойын», «Жаттыу». Бл дістемелік тсіл ашы алада ткізіліп, балаларды емін-еркін рекет етіп, топта жасы кіл кй туызатын, жаадан тіп жатан материалдар бойынша игерген тсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналан діс. Ойын рекеттері мен жаттыулар жргізу арылы баланы жеке тжірибесі негізінде оу материалыны мазмны жзеге асырылады. Балаларды ойын рекеті ашан да оларды арасында белгілі бір зара арым-атынасты пайда болуы жне дамуымен байланысты. Ойында р баланы станымы белсенді болады: ол зі ойнаысы келгенде жне ойына ызыанда ойнайды, ойнауа керек жолдасты белсене іздейді, олармен белгілі арым-атынаста болады. Балалар ойынды здері ойлап табады, йымдасады, здері ойнайтын топ рады, оларды рамын да здері згертеді. Балалар жымды ойнау кезінде топтасады, сйтіп оларды арасында жолдасты атынастар алыптасады. Мндай ойындар мен жаттыулар, ызыы да пиясы мол танымды ойын тапсырмалар арылы балаларды танымды ызыушылытары артады, ізденгіштікке, тапырлы пен алырлыа, шыр ойлай білуге, табандылыа йретеді, рбыларымен жаымды арым-атынас жасау дадыларын мегертеді. Сондай-а ой-рісті кеейтіп, балаларды зерделі тыныуларына ммкіндік береді [5].

Жалпы педагогикалы процесте ойын, оу, трбие жмыстарыны рамы ретінде ке пайдаланылады. Ойын баланы дниетанымын кеейтумен оса, мектеп жасындаы баланы жеке басыны дамуына игі ыпалын тигізетін жетекші рал.

Бала ойын арылы зіні кш-жігерін жаттытырады, оршаан орта мен былыстарды аиат сырын ынып, ебек дадысына йрене бастайды. Ататы педагог А.А. Макаренко бл туралы: «Баланы мірінде ойынны маызы зор. лкендер шін жмысты, ызметті маызы андай болса, балалар шін ойынны маызы да сондай. Бала ойында андай болса, ол ержеткенде жмыса да сондай болады. Сондытан жас блдіршін, болаша айраткерлерді трбие жолы, тлімдік негесі е алдымен ойын трінде жргізіледі», - деген.

Баланы бірінші рекеті - ойын, сондытан да оны мнісі ерекше болма. Ойын -адамны мірге адам басардаы алашы адамы. Халымызды лы данышпан ойшылы Абай нанбаев «Ойын ойнап, н салмай, сер бала болар ма?» деп айтандай, баланы мірінде ойын ерекше орын алады. Жас баланы мірді тануы, ебекке атынасы, психологиялы ерекшеліктері осы ойын стінде алыптасады. ай алымды алмайы здеріні ойын туралы ебектерінде: «Ойын - баланы жетекші рекеті» деген сипаттама береді, йткені ойын баланы аыл-ой жаынан да, дене жаынан да ала жетелеп дамытады, баланы ой-рісін рбітіп бойын сіреді: ойында шындыты крінісі, оны бейнелі сулесі ыла береді. Яни ойынны ай тріне болмасын зер салып, ой жгіртіп арар болса, одан мнді де маыналы істер туындап рбитіні байалады. йткені алдымен нені болсын бастар айнар кзі болатын белгілі, демек ойынды бар нерді бастауы деп білеміз. Ойын стінде бала зін еркін стайды, ал еркіндік дегеніміз барлы дамуды баспалдаы. Ойын кп жоспарлы, крделі педагогикалы процесс боландытан кіші мектеп жасындаы балаларды оытудаы ойынды діс болып табылатын оыту формасы балаларды жан-жаты трбиелеудегі негізгі рал. Сонымен бірге, ойын балаларды психологиялы жадайларын жасартады: кіл аударыштыын, байаыштыын жне мейірімділікке, кішіпейілділікке йретеді [1].

Ойын – бір жаынан баланы бірден уаныша блесе, екінші жаынан ойын рашан болашаа баытталан, йткені ойын барысында келешек міріне ыпал ететін рухани адамгершілік сезім, асиеттер мен дадылар, икем алыптасады. Сонымен бала мірінен маызды орын алатын оытуды бір трі-ойын, жаттыулар екені аны.

Ежелден дана халымыз «Бала – бауыр етім» деп, скеле рпаты кілі рухты, жаны пк, таза боланын армандайтын. Атаны анымен, ананы стімен бойа біткен асиетті дарытатын орта болады. Ол е біріншіден отбасы, екіншіден мектеп негізінде жалпы оам. Сондытан осындай ортаны ру бізді парызымыз, бізді міндетіміз. Біздер 21-асырда, яни адам санасыны шарытап дамыан, ал техниканы барынша жетілген уаытында мір сру ммкіндігін алып отырмыз. Бл бізден осы заманны сранысы мен талабына сай білімді, мдениетті, сонымен атар рухани бай болуды ажет етеді. Сондытан да, осы згермелі заманны трлі згерістерімен те басатын тланы алыптастыру бгінгі тадаы барлы саналы адамдарды міріні, ебегіні басты зекті масаты болуы керек.

Баланы жеке тла ретінде алыптасуы мен дамуы зін-зі тани білген жадайда ана жзеге аспашы. Осы орайда кптеген жылдар бойы аналы жрек жылуын бала міріне ебек ету жолына арнап келе жатан Сара Алпысызыны авторлыымен енгізілген «зін-зі тану» адамгершілік-рухани білім беру бадарламасыны маызы те зор, сырлы лемге толы дние. «зін-зі тану » пні балабаша трбиеленушілері, оушылар мен студенттерді здерін оамны бір блігі ретінде сезіне білуіне жне з лтыны рухани-адамгершілік ндылытары негізінде зіні орнын білу дадыларын алыптастыру масатында жргізіліп отыран трбие сабаы.