Азатарды дниежзілік рылтайы (1992 ж.):аза диаспорасыны тарихы мен тадыры.

1992 жылы азатарды 1-нші Дниежзілік рылтайы Алматыда ткізілді.рылтайа алыс жне жаын шет мемлекеттерден, соны ішінде Тркия, Алмания, Франция, Норвегия, Моолия, ытай, Аустрия жне баса 33 елдерден 800-ден астам кіл атысты.рылтай кн тртібіндегі (Дниежзі азатарыны ауымдастыын ру, оны жарысын абылдау, басшы органдарын сайлау мселелерді) талылады.азастан Республикасыны Президенті Нрслтан Назарбаевты Дниежзі азатары ауымдастыыны траасы етіп сайлау туралы сыныс бірауыздан абылданды. азастан жазушылар одаы басармасыны бірінші хатшысы алдарбек Найманбаев трааны бірінші орынбасары болып сайланды. Дниежзі азатары ауымдастыыны басшылыын рылтайа атысушылар мына рамда толы олдады:

Нрслтан Назарбаев — Трала траасы.

алдарбек Найманбаев — Трааны бірінші орынбасары.

Длелхан Жаналтай (Тркия), Мырзатай Жолдасбеков, Алтынбек Срсенбаев — Трала мшелері.

рылтай табасыны авторы - суретші Бейсен СерікбайДниежзі азатарыны ауымдастыы – халыаралы оамды йым. 1992 жылы ыркйекте ткен Дниежзі азатарыны рылтайында рылды. ауымдасты президиумыны траасы — азастан Республикасыны Президенті Нрслтан Назарбаев, трааны 1-орынбасары — жазушы алдарбек Найманбаев. ауымдастыты негізгі масаты — республикадан тысары, шетелдерде жрген аза диаспорасымен жан-жаты байланыс орнату, мдени жне білім беру мселелері жнінен жрдемдесу. Сондай-а, ауымдасты тарихи отанына кшіп келген оралмандара леуметтік аморлы жасап, айырымдылы шараларын йымдастырады. Шетелдердегі азатарды мдени орталытарымен тыыз байланыс орнатып, бірлескен бадарламаларды жзеге асырып келеді. ауымдастыты Маыстау, Атырау, Атбе, Отстік азастан, Шыыс азастан, Алматы облыстарында блімшелері бар. йым аза диаспорасыны жадайын тиісті дегейде зерттеп, азастанны билік орындарына наты сыныстар тсіреді. Сондай жмыстар нтижесінде 1996 жылы азастанда “Шетелдік отандастарды олдауды мемлекеттік бадарламасы” абылданды. Дниежзі азатарыны ауымдастыы — Республикалы мртебесі бар халыаралы кіметтік емес йым. Ол 1992 жылы 29 ыркйекте Алматы аласында тыш рет ткен Дниежзі азатарыны рылтайында рылды. рылтайа лемні 33 елінен 800-ден астам делегат атысты. ауымдасты президиумыны траасы — азастан Республикасыны Президенті Нрслтан Назарбаев, трааны бірінші орынбасары — жазушы алдарбек Найманбаев болып бекітілді. ділет министрлігіні алаш рет 1992 жылы 2 арашада, одан со 1997 жылы 16 суірде айта тіркеуінен ткен. ауымдастыты негізгі міндеті — шетелдерде тратын азатармен мдени-рухани, оу-білім жне іскерлік бизнес саласында байланыс жасау. ауымдасты дниеге келген уаыттан бері з Жарысында белгіленіп бекітілген міндеттер аясында жмыс істейді. Ешандай саяси масат кздемейді. зге мемлекеттерді ішкі ісіне араласпайды. Кнделікті жмысында азастан Республикасыны шетелдермен мдени-рухани, оу-білім жне экономикалы салада жасалан келісімшарттарды, баса да халыаралы жаттар мен актілерді басшылыа алады. Сыртта жрген андастарымызды кнделікті тыныс-тіршілігіні барлы салаларына атысты ірілі-саты мселелерді брімен траты шылданып келеді. аза диаспорасы шеберіні лаюы нтижесінде алыс-жаын шетелдердегі аайынмен сан-салалы байланыстарды жетілдіру жолдарын з ызметіні негізгі зегі деп біледі. Сондай-а республикадан тысары, шетелдерде жрген аза диаспорасымен жан-жаты байланыс орнату, мдени жне білім беру мселелері жнінен жрдемдесу де ауымдасты ызметіні бір саласы болып есептеледі. Тарихи отанына кшіп келген оралмандара леуметтік аморлы жасап, айырымдылы шараларын йымдастырады. Шетелдердегі азатарды мдени орталытарымен тыыз байланыс орнатып, бірлескен бадарламаларды жзеге асырып келеді.ауымдастыты Маыстау, Атырау, Атбе, Отстік азастан, Шыыс азастан, Алматы облыстарында блімшелері бар. йым аза диаспорасыны жадайын тиісті дегейде зерттеп, азастанны билік орындарына наты сыныстар тсіреді. Сондай жмыстар нтижесінде 1996 жылы азастанда “Шетелдік отандастарды олдауды мемлекеттік бадарламасы” абылданды. Атарылып жатан шараларды негізінен мдени-рухани жне экономикалы салалара топтастыруа болады. Ал оларды жзеге асыру барысында олданылатын жмыс дістері р алуан, оан ккейтесті мселелер бойынша ылыми-теориялы, ылыми-практикалы конференциялар, халыаралы симпозиумдар, «дгелек стол» мжілістері таырыпты кештер, деби кештер, соы жылдары дстрге енген шетелдерде жыл сайын ткізіліп келе жатан кіші рылтайлар, нер, олнер, кітап крмелері, мерейтойлы басосулар, нер жне спорт фестивальдері сияты сан-салалы шараларды жатызуа болады.ауымдасты з Жарысы бойынша азастан Республикасыны жне шетелдерді мемлекеттік мекемелерімен, оамды йымдарымен, мдени-ылыми орталытарымен байланыс жасауа ылы.1992 жыл. 29 ыркйекте Алматыдаы Абай атындаы академиялы опера жне балет театрында Дниежзі азатарыны тыш рылтайы жмысын бастады. рылтайа Тркия, Германия, Франция, Швеция, Норвегия, Моолия, Ресей, ырызстан, Тркіменстан, збекстан (барлыы 33 елден), сондай-а азастан облыстарынан 800-ден астам кісі атысты. рылтайды йымдастырушыларды бірі .Найманбаев болды.рылтайды басты масаты Дниежзі азатарыны ауымдастыын ру, оны басшы органдарын сайлау болатын. Дниежзі азатары ауымдастыыны басшылыы мына рамда: Р Президенті Н..Назарбаев – Трала траасы, .Найманбаев – трааны бірінші орынбасары, Длелхан Жаналтай, Мырзатай Жолдасбеков,Алтынбек Срсенбаев – трала мшелері болып сайланды.Кешкілік Республика сарайында рылтайды салтанатты мжілісі тті. Мжілісте Елбасы Н. Назарбаев халымызды тарихы мен тадыры туралы тебірене толанан баяндама жасады.

Азастанны саяси жйесінде жаа рылымны алыптасуы. Президенттік билік-туелсіз азастанны саяси жйесіндегі жаа рылым.

азастан мемлекеті нысаны мен табиатын анытауда ХХ асырды 90-шы жылдарында елімізді саяси басшылыы мен интеллектуалды кштері алдында аса крделі міндеттер трды.Сол тарихи да тадырлы уаытта дербес мемлекетті ру ісіндегі ттенше жауапкершілікті зіне алан Н. Назарбаев былай деп толанады: «азіргі сарапшылар белгілі бір саяси режим жайында баа бергенде, оны мойнындаы міндеттерді ескермей, баа беруге тырысады. Ол мемлекетті алыптастыру, бір экономикалы жйеден екінші бір экономикалы жйеге кшу, демократиялану процесін дамыту, леуметтік жне лтаралы орнытылыты сатау жне ныайту, сырты саяси баыттар желісін тарту… лтты жаару, мемле­кеттікті алпына келтіру рдайым оп-оай жзеге аса бермейді» Туелсіз азастан мемлекетіні алыптасу кезеі брыны КСРО аумаында саяси, леуметтік экономикалы мдделер мен атынастарды ерекше шиеленісуі дерісімен абаттаса жрді. леумет­тік топтарды мдделері мен ажеттерін брыны саяси режим анааттандыра алмады. Оны ішіндегі е ткір, шетін трандары – азаматтарды саяси, экономикалы жне леуметтік ытарын кеейту, сз бостандыы, лттар мен этностарды тіл, мдениет саласындаы сраныстарын ммкін­дігін­ше анааттандыру, азаматтарды ауіпсіз­дігін ныайтып, азаматты татулы пен оамды тр­тіпті ныайту еді. азастанны болаша мемле­кеттік дамуы туралы берік, сындарлы тжырымдама лі алыптаспаан еді.Ол кездегі еліміз алдында тран е крделі проблема мемлекетті алыптастыру еді. Мемлекет – саяси жйені ауматы, зады, жария, егемен, легитимді, ыты, жоары дегейде инсти­тут­танан, жалпыа бірдей мбебап йымы. Ол оамны саяси жйесіні бір блігі бола отырып, масатты, жария, ашы, зады, ел мен халыты еге­мендігіні бірден бір кзі, субектісі жне егесі ретін­де ызмет істейді. Мемлекет саяси жйені бір блігі, ал ол сонымен бірге, оны барлы кіші жйе­­лері мен салаларын амтитын, біріктіретін, задар аясында оларды бкіл ызмет-тіршілігін реттейтін, олар шін бірттас, ажырамас жне блінбес йым болып табылады. ылыми дебиетте мемлекетті не­гізгі аса маызды, сзсіз, оамды атынастар табиаты мен мдделеріне жауап беретін жне тиімді мемлекет ру мддесіне сйкес келетін белгілеріне отанды жне шетелдік зерттеушілер длел­деуі бойынша мыналар жатады: аумаыны; азаматтыы бойынша біріккен халыны; белгілі ішкі жне сырты функциялары аныталан, бларда саралап, ауымы мен міндеттерін анытаан, оамды атынастарды барлы саласын реттеуге абі­летті, ажетті адами, материалды жне аржылы ресурстара ие тарматалан басару аппаратыны болуы; халыаралы ауымдасты мойындаан шекарасы; елді егемендігін, ттастыын, оранысын, азаматтарыны ауіпсіздігін амтамасыз ететін лтты армиясыны, ы орау органдарыны (сот, прокуратура, милиция, арнайы ауіп­сіздік ызметтері жне т.б.) болуы. азастанда жиырма жылда осы аталан белгілер мен асиеттерге сай келетін егемен, леуетті, лем мойындаан жне санасатын мемлекет алыптасты. Ал елде алыптасан мемлекеттік рылысты табиаты, демократияны дегейі оны саяси жйесі ызме­тінен крінеді. Саяси жйе сзді ке маынасында – белгілі бір оамдаы билік атынастарыны іс жзінде аныталынып, абылданып, орындалуыны траты формасы. Ол – елдегі бкіл саяси мір, саяси атынастарды жне саяси институттарды жиынтыы. Бл жерде транзиттік, тпелі оамдардаы аса крделі міндеттерді шешуге, крделі оамды атынастарды реттеуге ызмет ететін жаа саяси жйені алыптастыру кр­делі мселе екенін еске стаан жн. ХХ асырды тосаныншы жылдарыны басында жаандану, апаратты оам, халыаралы байланыстарды кшеюі жадайында саяси жйе мен оны институттарыны функциялары баран сайын крделеніп, тарматалып, олар амтитын былыстар мен атынастарды ауымы кеейіп, оларды зара сабатастыы, зара байланыстары крделенген уаыт болатын. Осы жаа лемге, оны крделі саяси-экономикалы, идеологиялы атынастарыны дербес субъектісі ретін­де мтылып отыран азастан, алдымен, зін-зі мемлекет ретінде анытап, мемлекеттік-конституциялы рылысын тбегейлі бекемдеу міндеті тр­аны айдай аиат еді. Бгінде, жиырма жылды дербес дамуды биігінен еліміз бл жауапкершіліктен абыроймен шыты деуге негіз бар. лемдегі, сіресе, демокра­тиялы елдердегі саяси жйелерді зерттеген, теориялы ой-толамдарын лем саясаттанушылары мойындаан Толкотт Парсонс, Дэвид Истон, Габриель Алмонд, Карл Дойч, Дж. Бингем Пауэлл жне таы баса батысты оымыстыларды саяси жйе жне оларды негізгі институттары функциялары туралы іліміне сйенсек, азастанны саяси жйесі институттарыны конституциялы ріс аясындаы ызметіні де те крделі, сан тарапты екендігіне толы кз жеткізуге болады. Аталмыш оымыстыларды, сондай-а, ел алымдарыны мемлекет рылысы, саяси жйе табиаты мен ызметіне атысты ылыми зерттеу­леріне сйене отырып, азіргі кезеде елімізді саяси жйесіні ызметіне тн мынадай негізгі функцияларды атап крсетуге болады:

– Конституцияа жне баса да занамаа сйкес оамды азіргі заманны табиаты мен талаптарына сйкес ылыми басару;

– оамны алдындаы масат пен міндеттерді анытау жне соан сйкес бкіл оамды жне оны ресурстарын жмылдыру;

– оам мшелерін леуметтендіру;

– артикуляция –яни, оамдаы ртрлі таптарды, топтарды мдделерін анытау, бейнелеу жне оларды саяси жйе институттары ызметінде еске алуына жетісу жне таы басалары.

53.р Президентіні Н..Назарбаевты азастан халына тыш жолдауы «азастан-2030»: баыттары мен масаттары (1997 ж.)

азастан-2030 Стратегиясы– ел дамуыны 2030 жыла дейінгі кезеге арналан стратегиялы бадарламасы. 1997 жылы 1 азанда абылданан. Президент Н..Назарбаевты азастан халына жолдаан арнауында баяндалан. Стратегияда кзделген масат – лтты бірлікке, леуметтік ділеттілікке, бкіл жртшылыты экономикалы л-ауатын жасартуа ол жеткізу шін туелсіз, глденген жне саяси траты азастан мемлекетін орнату. Осы масата орай мынандай за мерзімді негізгі баыттар бліп крсетілді:

лтты ауіпсіздік: ауматы ттастыты толы сатай отырып, елімізді туелсіз мемлекет ретінде дамуы. Мемлекетті траты трде дамуын амтамасыз ететін барлы ажеттіліктер шеберіндегі бастапы шарт – лтты ауіпсіздік жне мемлекеттілікті саталуы. лтты ауіпсіздікті амтамасыз етуді негізгі крсеткіші ретінде демократиялы, индустриясы дамыан басты мемлекеттермен байланыстарды кшейту, халыаралы институттар мен форумдарды кмегі мен жрдемін пайдалану ажеттігі атап крсетілді. Мны зі халыаралы оамдасты тарапынан азастана олдау жасауды жасы жола ойылуын, бай табии орларды тиімді пайдаланылуын амтамасыз етеді, азастан азаматтарыны з еліне деген сйіспеншілік сезімін арттырады. ауіпсіздікті амтамасыз ету жмысындаы сзсіз басым баыт сырты саяси ызметке, азастанны з кршілерімен жне дние жзіні жетекші елдерімен зара тиімді атынастар алыптастыруа саяды.

Ішкі саясатты орнытылыы жне оамны шоырлануы: бірлік – оам мен мемлекетті одан рі дамуыны кепілі. Бл салада барша азаматтар шін те ммкіндікті жне барлы этникалы топтар шін те ыты болуына кепілдік беру, ауаттылар мен кедейлер арасындаы айырманы азайту, леум. мселелерді шешу, саяси орнытылы пен оамны шоырлануын за мерзімге амтамасыз ететін дулетті азастан мемлекетін орнату міндеті ойылды.

Шетелдік инвестициялар мен ішкі жина аражатты дегейі жоары болатын ашы нарыты экономика негізінде экономикалы рлеу. Негізгі аидалары: мемлекетті белсенді рлін сатай отырып, оны экономикаа араласуын шектеу, макроэкономиканы орнытыру, экономикалы рлеуді амтамасыз ету, экономиканы наты секторын сауытыру, кшті леум. саясат жргізу, ата азыналы жне монетарлы шектеулер жадайында бааны ырытандыру, ашы экономика мен еркін сауда атынасын орнату, энергетикалы жне табии орды ндіруді одан рі жаластыру, шетелдік инвестицияларды орау.

азастандытарды денсаулыы, білім алуы жне игілігі: азаматтарды трмыс жадайы мен дегейін ктеру, экологиялы ортаны жасарту. Сыраттарды алдын алу жне салауатты трмыс салтына ынталандыру, азаматтарды салауатты трмыс салтын стауа, дрыс таматану, гигиена мен тазалы ережелерін сатауа баулу, нашаорлы пен наша бизнесіне арсы кресу, маскнемдік пен темекі шегуді ысарту, ана мен баланы денсаулыын сатау, оршаан орта мен экологияны таза стау мселелерін амтиды.

Энергетикалы орлар: траты экономикалы рлеу шін мнай мен газ ндіруді жне оларды шетке шыаруды клемін жедел лайту жолымен энергетикалаы орды тиімді пайдалану. Бл стратегия: тадаулы халыаралы технологияларды, коммерциялы пия жне оматы капиталды тарту, орды тез де тымды пайдаланылуы шін басты халыаралы мнай компанияларымен за мерзімді серіктестік орнату, мнай мен газ экспорты шін бырлар желісіні жйесін жасау, отын орын пайдалану ызметінде дниежзілік оамдастытаы ірі елдерді азастана жне оны лемдік отын берушілік рліне ынтасын ояту баытын стау, ішкі энергетикалы инфрарылымды жасау, зін-зі амтамасыз ету жне бсекеде туелсіз болу мселелерін шешу мселелерін амтиды.

Инфрарылым (клік жне байланыс): лтты ауіпсіздікті, саяси тратылыты ныайту, экономикалы рлеуді кшейту. Отанды клік-коммуникациялы кешенні лемдік рыноктаы бесекелестік абілетін амтамасыз ету жне азастан арылы тетін сауда аынын лайту міндеті ойылан.

Ксіпой мемлекет: іске шын берілген жне елді негізгі масаттарына ол жеткізуде халы кілдері болуа лайы мемлекеттік ызметкерлерді осы заманы абілетті рамын жасатау. Бл саладаы міндет осы замана сай тиімді мемлекеттік ызмет пен нарыты экономикаа отайлы басару рылымын ру, басты масаттарды іске асыруа абілетті кіметті жасатау, лтты мдделерді сашысы болатын мемлекет орнату.

Президентті жолдауында бкіл кш-жігерді осы баыттара жмылдыруды, ммкіндіктерді шоырландыруды жне йлестіруді келелі идеялары айын тжырымдалан, басару жйесіндегі реформаларды жзеге асыруды дістері мен тсілдерін тбірімен айта арау ажеттілігі атап крсетілген. Бл ыса жне за мерзімді негізгі баыттарды іске асыру барысында, е алдымен, елімізді барлы азаматтарыны бостандыына кепілдік беруге, халыты л-ауатын жасартуа жне ертегі кнге деген сенімін ныайтуа баытталан бірден-бір бадарламалы-стратегиялы ресми жат болып табылады.азастан осы стратегиялы міндеттерді орындай отырып, 2030 жыла арай дамыан елдерді дегейіне жетуге, дние жзіні е дамыан жиырма еліні атарына осылуды кздейді. Реформалар стратегиясында экон. жне саяси рамдаы ырытандыруды зара ажырамайтын байланыста болатындыы ескерілген. Бсекелестік абілеті ашы та риясыз жадайда алыптасан оам орнату одан рі демократияландыру арылы теді, ол, тптеп келгенде, сайлауды діл ткізуге, саяси партияларды, парламентті рлін, кіметті ммкіндігін кшейтуге, сот жйесін реформалауа, БА-а еркіндік беруге, йелдерді оамдаы рлін кшейтуге саяды.