Азастанда нарыты атынастара кшу кезіндегі леуметтік-экономикалы иындытар жне одан ту жолдары.

азастан туелсіздік аланнан кейін нарыты экономикаа кшу жолына тсті. Осы баытта 1992 жылы атарда бааны ырытандыруа, мемлекеттік меншікті оны иелігінен алып жекешелендіруге кірісті. азастанда нарыты экономикаа кшуді алашы кезде ш кезеі белгіленді. Бірінші кезе - 1991-1992 жылдар, екінші кезе - 1993-1995 жылдар аралыы болып, осы мерзімде жргізілетін іс бадарламасы Жоары Кеесті сессиясында малданып, Президентті Жарлыымен бекіді. Ал шінші кезе - 1996-1998 жылдарды амтуа тиіс болды. Осыан байланысты кптеген жаа задар, реформаны жзеге асыруа ажет баса да жаттар абылданды. Нарыты экономикаа кшу мселелерімен айналысатын жаа мемлекеттік басару органдары рылды. Олар: Млік жніндегі, Монополияа арсы саясат жніндегі комитеттер, Салы инспекциясы, Кеден жне т.б. Сондай-а нарыты экономикаа тн инфрарылымны кейбір трлері: биржалар, коммерциялы банктер, сауда йлері, жеке меншіктік ксіпорындар мен шаруашылытар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік оамдар, холдингтік компаниялар мірге келді. Сйтіп, нарыты экономикаа арай, меншікті трін згертуде, аралас экономика руда біршама жмыстар атарылды. Алайда, нарыты экономикаа кшуде бірсыпыра ателіктерге жол берілді. Біріншіден, реформаны бастауда мемлекетті масаты да, мдделері де, олара жетер жолы да, діс-тсілдері де толы аныталмады. Екіншіден, барлы елдерге бірдей сай келетін экономикалы реформаны моделі болмайды. р елді зіне тн, оны лтты бітіміне, тарихына, дстріне, натылы саяси, леуметтік,экономикалы алыптасан жадайына сйкес з моделі, з жолы болу керек. Оны лемдік тжірибе де крсеткен. “Жапонды”, “Немістік” таы басадай р елді з даму жолы боланы белгілі. азастан кп елде жасы нтиже бермеген, Халыаралы Валюталы оры сынан “есегіретіп емдеу” деп аталатын жолына тсті, Ресейді соынан ерді. шіншіден, экономикалы реформа бірінен кейін бірі жне зіндік ретімен жасалуы арылы жзеге асуа тиіс. Ал азастанда ажетті за жйесі жасалып бітпей, жеке меншікке негізделген ксіпорындарды лесі сіп, бсеке ортасы алыптаспай трып, е уелі бааны ырытандырудан бастау ате болды, йткені бааны ырытандыру кімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны сіріп отыру болып шыты. Тртіншіден, абылданан задар кп жадайда жзеге аспай алды, себебі ол задарды жзеге асатын механизмдері жасалмаан-ды. Бесіншіден, инфляцияны ауыздытамаса ешбір істе береке болмайтыны белгілі. Біра осыан арамастан мемлекеттегі аржы, несие, аша жйесі ретке келмеді. лтты банк аша жйесін, аша айналымын, оны ішкі жне сырты озалысын ата баылауа алуды орнына, аша-несие ресурстарын бей-берекет жмсап, аса жоары процентпен сатып, пайда табумен уестенді. Алтыншыдан, ылмыс, жеморлы, зады бзушылы кбейді. Оан жаппай тртіпсіздік, жауапкерсіздік осылды. Міне, блар реформаны жргізуде, экономиканы дамытуда здеріні зиянын тигізді. Жетіншіден, мемлекет басшылары экономикалы дадарыс кезінде мір сріп, жмыс істеп крмегендіктен, оны ой-ырын, бге-шігесін, одан шыу жолдарын білмеді. Экономикалы дадарысты дрыстап баалай алмады. Елді дадарыстан тез арада шыару саясаты жргізілді, біра ол ешандай нтиже бермеді. Сондытан мемлекет дадарыстан шыуды жолдарын арастыра бастады. Оны е бастысы – бааны ырытандыруды белгілі бір жйеге келтіру еді. азастанда ырытандыру 1992 ж. мнайды, мнайдан шыатын німдерді, баса да энергия кздеріні баасы лемдік бааа дейін жоарылауы керек деген ранмен жргізілді. Осыны нтижесінде р ксіпкер, р ксіпорын е жоары таза пайда алысы келді. Сйтіп баа шарытап сті, елді экономикасы бааны шарытап су кесірінен тмен тсіп кетті.Бааны ырытандырудан кейінгі екінші атарылан іс – жекешелендіру. Мемлекеттік меншікті жекешелендірусіз нарыа наты кшу ммкін емес еді. Бл адам нары субъектілерін ру трысынан ана емес, сонымен бірге халыты бойында меншік иесі психологиясын алыптастыру трысынан да маызды. Сондытан да республикада ауымды жекешелендіру жргізілді. Бгінде оны ткізуді 4 кезеін даралап айтуа болады. Алашы шеуі мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді ерекшелігімен байланысты болса, тртінші кезе мемлекеттік меншікті басаруды жетілдіруге екпін тсуімен сипатталады.