Азастанны индустриялы-инновациялы дамуыны мемлекеттік бадарламасы жне одан ту жолдары.

 

азіргі кезде инновациялы типті экономикаа дние жзіні кптеген елдері олдануда. Кптеген аса дамыан елдер инновацияны дамытуды ертеректе бастап кеткен. Соны біріне бгінде экономикасы арыштап дамып, лемдік экономикада кш бастап келетін АШ-ты атап туге болады.азастанны да басымды масаттарыны е негізгісі – инновациялы жадайды дамыту арылы лемдік экономикалы жйеге азастанны интеграциялануыны нтижелі жйесін ру. Негізінен индустриалы-инновациялы баыт дадарыстан кейінгі азастанны дамуы моделіні негізі болып табылады.Елбасымыз халыа Жолдауында «азастан – 2050» даму Стратегиясын сынды. «Оны басты масаты – мыты мемлекетті, дамыан экономиканы жне жалпыа орта ебекті негізінде берекелі оам ру, азастанны лемні е дамыан 30 еліні атарында болуы. Жаа баытты экономикалы саясаты – пайда алу, инвестициялар мен бсекеге абілеттіліктен айтарым алу принципіне негізделген тгел амтитын экономикалы прагматизм». Ел экономикасыны арынды суіні ажетті шарты ылыми-техникалы, ндірістік, аржылы жне институционалды саланы зара байланысты алыптасуына ыпал ететін инновациялы жола ту болып табылады. Мнымен бірге басты міндет ылымны дамуын, жаалытарды озалысы, озы ндірістік технологияларды зірлеу жне енгізуге ынталандыруа шаыратын индустриалды-инновациялы саясатты алыптастыру болып табылады. азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты «Жаа кезе – жаа экономика» атты мааласында «Жаа экономика ке трыда — бл жоары технологиялар, ылымды кп ажет ететін, барлы салалар мен сегменттерде инновациялармен каныан экономика. Шикізатты жне индустриялы экономикадан интеллектуалды ресурстара, ылымды кп ажет ететін жне апаратты технологиялара негізделген осынау сапалы баса былыса кшу лемдік шаруашылыты барынша маызды рдістеріні біріне айналды», – деген сздері елімізді бгінгі кніні даму баытын сипаттайды. Сол себепті азастан бсекеге абілетті экономиканы лгісін тадай отырып, негізгі масаты шикiзат баытынан ол зуге ыпал ететiн экономика салаларын ртараптандыру жолымен елдi траты дамуына ол жеткiзу, за мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялы экономикаа ту шiн жадай жасау болып табылатын индустриялы-инновациялы стратегияны іске асыра бастады.лемде инновациялы ызметті олдау тжірибесіні аншалыты кп боланымен де азастан экономикасы шін е олайлысын,тиімдісін елді экономикалы, ылыми-техникалы, табиат-климатты ерекшеліктеріне арай тадаан жн деп есептейміз. Бл шетелдік тжірибені бірден кшіре салу емес, керісінше оларды инновациялы ынталандыру шараларын зерттеп, соан арай инновациялы процестерді жзеге асыру жйесіні азастанды моделін алыптастыруымыз ажет.

Мемлекетті негізгі инновациялы саясаты келесі шараларды амтуы тиіс:

-инновациялы шараларды экономикалы, ыты жне йымдастырушылы негіздерін алау;

-ндіріс тиімділігі мен ішкі нарытаы тауар ндірушілерді німдеріні бсекеге абілеттілігін технологиялы жаалытар енгізу негізінде арттыру;

-ксіпкерлерді инновациялы белсенділігін ктеру жне инновациялы іс-рекеттерді асыруа блінген мемлекеттік аржыларды тиімді олдану;

-отанды инновациялы німді халы аралы нарыта ткізуде олдау жне Республикадаы німні осы трі бойынша экспортты леуетті арттыру.

Жаа инновациялы саясат іске асаннан кейін келесі нтижелерді ктуге болады:

-ндірістік жйедегі ресурстарды олдануды тиімділігін арттыра отырып, бсекелік артышылыты ерекше трімен лтты экономиканы жетілдіруде рылымды згерістер енгізу;

-халыты л-ауатын, мір сру дегейіні жасаруы.

Инновациялы факторларды ндіріске енгізу арылы жалпы ішкі нім клемін тез арынмен дамыту ммкіндігі пайда болады жне бл факторлар ел экономикасыны дамуын экстенсивті баыттан, интенсивті баыта бет бруа жадай жасайды.Мемлекеттік бадарламаны шеберінде 2015 жыла арай елді ІЖ 50 пайызына ол жеткізу міндетіне ол жеткізу кзделген. Ол шін басты ш баытты атап ткен жн. Е алдымен – индустриалдандыру. Ол жаа ндірістік уаттылытарды, нерксіп пен агронерксіпте осылан ны жоары німдерді жасауа баытталан. Екіншісі – демелі индустриалдандыру. Бл дадарыстан кейінгі даму жне Кеден одаына мшелікпен байланысты жаа перспективалар жадайында зімізді бсекелік артышылытарымызды барынша тиімді пайдалану. шінші міндет – инновациялы индустриалдандыру деп аталады.

Елбасы Нрслтан Назарбаев «Нр Отан» партиясыны 12-съезінде ел экономикасыны алдаы бесжылдытаы жедел индустриалды даму кезінде негізге алынатын жеті басым баытын айындап берген болатын:

1. Агронерксіп кешені;

2. рылыс саласы;

3. Мнай деу;

4. Металлургия;

5. Химия нерксібі жне фармацевтика;

6. Энергетика;

7. Клік жне телекоммуникация инфрарылымын дамыту

Инновациялы саясатты іске асуыны белсенділігі негізі аржы мселесіне, олара деген экономикалы ажеттілікті анытайтын нарыты сраныма, бсекелік ортаны дамуына, ылыми-техникалы леуетті дамуы, трындарды менталитеті, оларды білімі мен мдени дегейі жне сырты экономикалы байланыстара туелді. Бларды райсысы инновациялы процесстерге тікелей немесе жанама трде сер етіп отырады.азастанны «EXPO-2017» дниежзілік крмесін ткізу ыына ие болуы азастанды лем елдеріне танытуды жаа кезеі ана емес, инновациялы дамудаы уатты серпінге негіз болады.«ЭКСПО крмесі – жаанды ауымдаы оиа. Ол маыздылыы жаынан ірі экономикалы форумдармен, туристік тартымдылыы бойынша лемдегі е танымал спортты ойындармен салыстыруа болады. Крме бізді елімізге ірі инвестиция тартуа ммкіндік туызады. Сондай-а ЭКСПО крмесін ткізу арылы азастан «жасыл экономиканы» дамытуа тікелей септігін тигізетін жаа технология мен инновация алады» - деді азастан Президенті Нрслтан Назарбаев Астана аласында ЭКСПО-2017 халыаралы мамандандырылан крмесін йымдастыру жне ткізу мселелері жніндегі Мемлекеттік комиссияны отырысында сйлеген сзінде Республикада индустриалды-инновациялы стратегия негізінде, ірлерді ішінде бсекелестік абілеті жоары жне экспорта бейімделген секторларды анытау арылы, жалпы ірлерді дамуына институционалды олдау крсету бгін мемлекетті негізгі масаты болып отыр.Жалпы айтанда, ел экономикасын рге сйрейтін елімізде леуметтік-экономикалы жаыртуды басты баытыны бірі - индустриялды-инновациялы даму халыты леуметтік жадайын жасартуа о ыпалын тигізетіндігі аиат.

Азастанда жргізілген леуметтік реформалар: халыты ебекпен амту, зейнетаыны мен жрдемаыны арттыру, кедейшілікті есеру жне т.б.

Жалпы аланда, бл кезеді азастандаы экономикалы реформаларды негізгі блігіні аяталу кезеі деп арастыруа болады. Эконимкалы айта руларды жне дамуды бл кезеіні негізгі нтижесі ретінде мына жайларды айтуа болады:

1. Брыны шаруашылы жйе ыдырауыны жне леуметтік – эконмикалы формацияны радикалды трансформациясыны жаымсыз салдарын негізінен жеуі. 90-жылдарды басында азастан респуликасы тап болан ткір проблемаларды басым кпшілігі, лкен немесе аз клемде болса да шешімін тапты; рнокты типтегі экономика алыптасты; ол з кезеінде елдегі аржы – экономикалы ауалды тратандыруа ол жеткізу негізінде рі арай су шін алы шарттар жасады.Осыны негізінде 2000-2003жж ІЖ ні ттас суі — 42,3 пайызды рады, бл жадай азастана экономиканы даму арыны жаынан лемдік лидерлерді бірі болуына ммкіндік берді.

2. азіргі заманы рынокты шаруашылы стандарттарына бара- бар нормативтік – ыты базаны алыптасуыны аяталуы. нды ааздар рыногы, аржы жйесі, ебек рыногы, салы салу, бухгалтерлік есеп, акционерлік атынас жне экономиканы баса да кптеген салаларында дамытылан задар абылданды жне жмыс істеуде.

3. Мемлекетсіздендіру мен жекешелендіру жне экономиканы уатты жекеменшік бизнеспен араласан типін ру сияты процесстерді негізгі блігіні аяталынуы. Жзеге асырылан институтционалды айта руларды негізінде рынокты жне ндірістік инфраструктура компанияларыны ке клемдегі ортасы алыптасты, са жне орта бизнес белсенді трде дамыды. ызмет крсету саласыны тез суімен ел эконмикасы рылымындаы диспронорция реттелді.

4. Мемлекетті аржы саласындаы барлы негізгі баыттарда орныты тратылыа ол жеткізілді; мемлекеттік аржылар облысында, лтты валюта баамында, банктік жйені орнытылыы мен ливидтылыында, Б алтын валюталы резервтерінде, инфляция динамикасында, аша рыногында жне мемлекеттік баалы ааздар рыногындаы пайызды млшерлерінде. аржы тратануы трындарды бос аржыларыны маызды клемін айналыма тсіруге жне экономиканы наты секторын банкілерді клемді трде кредиттеуіні сіруіне ммкіндік берді. 1998 жылдан 2002 жыла дейін трындарды банктердегі салымдары 10 сеге сті.

5. Эконмикада инвестициялы — ндірістік процестерді белсенді рекет етуі. 90 жылдарды соына арай ЖІ динамикасы клемінде, нерксіп ндірісінде, инвесттициялы ызметте, жне біратар баса да маызды крсеткіштерде лкен клемдегі прогресс байалады. Экономиканы барлы салаларында — нерксіпте, ауыл шаруашылыында, транспорт жне байланыста, саудада жне т.б даму процессіні жзеге асырылуы республиканы комплексті жне жйелі даму сипатын длелдейді.

6. Наты рылымды айта рулара жйелі трде бейімделуі. Рынокты институттар жне шаруашылы механизмдерін алыптасыру облысында біратар наты адамдарды жасалынуы нтижесінде азастан экономиканы реформалау арыны бойынша ТМД елдеріні басым кпшіліген басып озып кетті. Атап айтанда азастан ТМД елдері арасында мынадай іс – шараларды алашы болып енгізді: зейнетаы реформасы, банк салымдарын кепілдеу жйесі, Б линиясы бойынша Дниежзілік банктегі арызды мерзімінен брын жабу, лтты орды алыптасыру, лтты валятаны девальвациялануыны салдарынан орын алан банктерді салушлар мен зейнетаы орларыны баамды шыындарыны орын толтыратын мемлекеттік компенсация, авто иелеріні міндетті сатандыру жауапкершілігі т.б. азастан ТМД елдері ішінде инвестиция тарту клемі жаынан сзсіз лидерлік жадайа ктерілді. Мемлекет жне шаруашылы жргізуші субъектілер аржыны басаруда бгінгі заманы оптимизация дістерін белсенді трде олдануда:шетелдік рыноктара нды ааздарды шыару, айта сатандыру т.б іс – шаралар.

Туелсіз азастанны 10 жыл ішінде жргізген экономикалы реформасынан ортындылайтын болса, жалпы нтижелері республика алдында тран крделі міндеттерді табысты атара аландыын длелдейді. Жргізілген клемді айта руларды нтижесінде негізінен шаруашылы жйе реформаланды, либералды ашы рынокты экономика принциптеріне негізделген экономикалы атынастар жйесі алыптасты, рынок стандарттарына жне лтты экономикалы орта ерекшеліктеріне сйкес комплексті басару жйесі рылды жне рі арау даму стінде.