ПННІ ОУ-ДІСТЕМЕЛІК АМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ

· ммкіндігі шектеулі тлаларды оыту мен трбиелеуді аидаларын, дістері мен мазмнын растыру;

· ммкіндігі шектеулі тлалара білім берудегі педагогикалы жйелерді зерттеу;

· дамудаы кемшіліктерді алдын алу мен жоюдаы педагогикалы ралдарды анытау, жасатау жне жзеге асыру.

Практикалы міндеттері:

· арнаулы білім беру мекемелеріні барлы типіндегі педагогикалы процесті йымдастыру сратарын ру;

· арнаулы білім берудегі педагогикалы технологияларды жасатау;

· білім беру жне коррекциялы-дамыта оыту бадарламаларын ру;

· ммкіндігі шектеулі тлалара ксіптік білім беру, оларды леуметтік-ебекке бейімдеу бадарламаларын ру;

· алдыы атарлы педагогикалы іс-тжірибелерді орытындылау.

Дефектология ылымыжалпы педагогиканы рамдас блімі ретінде жалпы педагогикалы тсініктерге сйеніп, арнайы педагогиканы спецификасын анытайтын жеке терминологияларды олданады.

азіргі білім беру жйесіндегі нормативтік-ыты жаттарда мысалы, «Ммкіндігі шектеулі тлалара арнайы білім беру жйесі туралы Заны жобасында» арнаулы білім беру саласында олданылатын кейбір терминдерге тсінік беріледі.

Арнаулы білім беру жйесі -ммкіндігі шектеулі тлаларды арнайы білім алуы шін жадай жасаудаы мектепке дейінгі, жалпы жне ксіптік білім беру.

Ммкіндігі шектеулі тла - жалпы білім беру бадарламасын игеруде иындытара жолыатын, дамуында физикалы немесе психикалы кемшілігі бар тла.

Кемшілік – психологиялы-медициналы-педагогикалы комиссияны жне ересектерге атысты медициналы-сараптау комиссиясыны орытындысы бекіткен физикалы немесе психикалы кемшілік.

Физикалы кемшілік – адам азасындаы заа созылан немесе инфекциялы ауруларды салдарынан болан уаытша немесе траты трдегі дамудаы кемшілік.

Психикалы кемшілік – адам психикасыны дамуында аныталатын уаытша немесе траты трдегі сйлеуді, эмоциялы-ерік сфераны кемшілігі, (аутизм) оытуда иындытар туызатын миды заымдануынан болан аыл-ой дамуындаы кемшілік, психикалы дамуды кешеуілдеуі.

Крделі кемшілік– физикалы немесе психикалы кемшіліктерді бірлігі.

Арнаулы (тзету) білім беру мекемелері –ммкіндігі шектеулі тлалара арналан білім беру мекемелері.

Арнаулы білім беру жадайлары - ммкіндігі шектеулі тлалара жалпы білім беру мен ксіптік білім берудегі арнаулы оыту мен трбие жадайлары.

Компенсация – саталан аналиазаторларды кмегімен дамудаы кемшіліктерді алыпа келтіру.

Коррекция – дамудаы аныталан кемшіліктерді тзетуге баытталан арнайы педагогикалы кмек трлері немесе леуметтік ортадаы тзете-дамыта оыту процесі.

Емдік педагогика – арнайы педагогикадаы кзарастар жйесін медициналы трыда арастыру.

Реабилитация – бзылан функцияларды медициналы, леуметтік, білім беру трысынан алыпа келтіру процесі.

Абилитация – ерте жастаы балаларды дамуындаы функцияларды алыпа келтіру.

Скрининг – ммкіндігі шектеулі тлаларды анытау масатымен жргізілетін жаппай стандартты трдегі тексеру.

Мониторинг – білім саласындаы белгіленген процесті ала ойылан масат-міндеттерге сйкестігін баылау дісі.

Педагогикалы зерттеу мен кмектісубъектісі-ерекше білімді ажет ететін ммкіндігі шектеулі тла.

Арнайы педагогикалы кмек – арнаулы мамандарды басшылыымен йымдастырылан педагогикалы жадайлар, ерекше білімді ажетсінетін балаларды жеке дамуын амтамасыз етудегі оыту мен трбиелеуді ерекше мазмны, формалары, дістері.

Халыаралы ылыми оамдаы абылданан терминдерге байланысты «аномальды бала», «аномальды даму» терминіні дрыс, наты трі дефектологиялы сздіктерде «ерекше білімді ажет ететін тла» терминіне ауыстырылып, «ммкіндігі шектеулі тла» терминімен атар олданылады. Ммкіндігі шектеулі тлаларды категориясын топтастыру былайша сипатталады:

· есту абілеті бзылан тлалар: саыраулар, нашар еститіндер, кеш саыраулыа шыраандар.

· кру абілеті бзылан тлалар: соырлар, нашар кретіндер.

· сйлеу тілі бзыландар

· тірек-имыл аппаратыны ызметі бзылан тлалар

· психикалы дамуы тежелген балалар.

· интеллектісі бзылан тлалар (аыл-ой дамуы кешеуілдегендер)

· эмоциялы-ерік сферасы бзылан тлалар(аутизм)

· тртібі бзылан тлалар (девиантты тртіп)

· дамуында крделі кемшілігі бар балалар.

азіргі кезде дамудаы кемшіліктерді топтастыруды белгіленген наты принциптері жо. Арнайы психологиялы-педагогикалы дебиеттерде кеінен таралан (М.В.Власова мен М.С.Певзнер, В.В.Лебединский, О.Н.Усанова, В.Л.Лапшин мен Б.П.Пузанов) зерттеулерінде сынылан топтастыруларды арастырып крейік.

М.В.Власова мен М.С.Певзнерді ебектерінде ммкіндігі шектеулі тлаларды тобы былайша сипатталады:

1. Сенсорлы кемшілігі аныталан балалар (есту абілеті, кру абілеті, сйлеу абілеті, тірек-имыл аппараты жне сенсорлы моторикасы бзылан);

2. Психикалы дамуы тежелген балалар;

3. Астениялы немесе реактивтік жадайдаы, конфликт жадайындаы балалар;

4. Психопатиялы (эмоциялы-ерік асиеттері бзылан) кйдегі балалар;

5. Аыл-ой дамуы кешеуілдеген (дебиль, имбециль, идиот дегейіндегі олигофрен) балалар;

6. Психикалы аурулурды алашы белгілері аныталан (шизофрения, эпилепсия, истерия) балалар.

В.В.Лебединский зерттеулерінде дамудаы кемшілік психикалы дизонтогенез проблемасы негізінде топтастырылады:

1. Жалпы траты бзылу ( мысалы, олигофрения);

2. Дамуды тежелуі (танымды рекет пен эмоциялы-ерік асиеттеріні баяулауы);

3. Организмні заымдануы (тымуалайтын аурулар, рыты даму кезіндегі, туылу кезіндегі, туаннан кейінгі инфекция, интоксикация, орталы нерв жйесіні соы алуы);

4. Дамудаы кемшіліктер (анализаторлы жйелерді – кру, есту, сйлеу, тірек-имыл аппаратыны бзылуы);

5. Белгілі психикалы функцияларды дамуындаы жеделдеу (ерте балалар аутизмі);

6. Дамуды дисгармониялыы, туа пайда болан немесе ерте балалы шата пайда болан траты психикалы даму (психопатия).

О.Н.Усанова дамудаы кемшілікті топтастыруды былайша крсетеді:

1. Органикалы заымдануа байланысты аныталатын дамуында кемшілігі бар балалар;

2. Функционалды жетіспеушілікті серінен болатын дамудаы кемшіліктер;

3. Психикалы депривация жадайындаы балалар.

В.Л. Лапшин, Б.П.Пузановты сынуы бойынша дамудаы кемшілікті топтастыру былайша сипатталады:

1. Сенсорлы абілеті бзылан тлалар:

- кру абілеті бзылан балалар;

- есту абілеті бзылан балалар.

2. Интеллектісі бзылан тлалар (аыл-ой дамуы кешеуілдеген, психикалы дамуы тежелген балалар);

3. Сйлеу абілеті бзылан балалар;

4. Тірек-имыл аппараты бзылан тлалар;

5. Крделі кемшілігі бар тлалар.

дебиеттер:

1. Головчиц Л.А., Сулейменова Р.А. Международная конференцияв г. Алматы "Специальное образование и социальная поддержка детей и подростков с ограниченными возможностями. Взаимодействие государственных и общественных структур". // «Дефектология» №1,2001, с.76-78.

2. Проект Закона Республики Казахстан "О социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями", Алматы, 2000.

3. Забрамная С.Д. Ваш ребенок учится во вспомогательной школе. - М., 1993.

4. Замский X. С. Умственно отсталые дети: история их изучения, воспитания и обучения с древних времен до середины XX века. -М., 1995.

5. Катаева А.А., Стребелева Е.А. Дошкольная олигофренопедагогика. - М.,1998.

№2 Дріс таырыбы: Дефектологияны пндік салаларыны дамуы

Масаты:студенттерге дефектология негіздері ылымыны шыу тарихы, дамуы мен алыптасуы жайында ым беру

Тірек сздер:дефектология, дефектологияны пні, дефектологияны салалары, дефектолог-малім.

Жоспары:

1. Дефектология ылымыны салалары

2. Дефектология ылымыныдістері

Арнаулы білім беру жйесін руда, оны ммкіндіктері мен тиімді жатарына талдау жасауда, арнайы білім беру жйесіні сапасын арттыруда ммкіндігі шектеулі тлаларды саны, арнаулы білім беру мекемелеріні саны туралы мліметтерге шолу жасауды маызы зор.

Статистикалы мліметтерге сйенсек, балалар арасында кездесетін кемшіліктерді ішінде бірінші орынды (40%) білім алуда иындыа жолыатындар, екінші орынды интеллектісі (20%) бзыландар, шінші орынды (20%) сйлеу тілі бзыландар, алан (20%) топты баса кемшілігі бар балаларды саны райды.

Денсаулыы мен мір сру ммкіндігі шектелген тлаларды 55%-ын ер адамдар раса, ммкіндігі шектеулі тлаларды арасында 8-13 жас аралыындаы балаларды барлыында дамудаы кемшіліктер уаытынан кеш аныталан. Денсаулы сатау туралы ылыми орталыты мліметі бойынша мектеп жасына дейінгі балаларды 10%-ын сау балалар райды. Функционалды кемшіліктерді таралуы 70%-ды, айталанбалы ауруларды саны 50%-ды, физиологиялы жетіспеушілік 60%-ды, дене салмаыны жетіспеушілігі 20%-ды райтындыы аныталан.

Арнайы педагогиканы пндік салаларын мыналары мына кестеде былайша беріледі:

- сурдопедагогика - есту абілеті бзылан тлалара білім берудегі ылыми білімдерді жйесін анытайтын арнайы педагогиканы бір саласы;

- тифлопедагогика - кру абілеті бзылан тлалара білім берудегі ылыми білімдерді жйесін анытайтын арнайы педагогиканы бір саласы;

- логопедия- сйлеу тіліні кемшіліктері туралы ылым, сйлеу тіліндегі кемшіліктерді анытауды дістері мен алдын алу шаралары арылы арнайы оыту жне трбиелеумен айналысатын арнайы педагогиканы бір саласы;

- олигофренопедагогика-аыл-ой дамуы кешеуілдеген балаларды оыту мен трбиелеу мселесімен айналысатын арнайы педагогиканы бір саласы;

- тірек-имыл аппараты бзылан тлаларды оыту жне трбиелеумен айналысатын арнайы педагогиканы бір саласы;

- эмоциялы-ерік сферасы бзылан тлаларды оыту жне трбиелеумен айналысатын арнайы педагогиканы бір саласы;

- коррекциялы педагогика - білімді игеруде иындытара кездесетін, леуметтік бейімделуі иын тлаларды оыту мен трбиелеумен айналысатын арнайы педагогиканы бір саласы.

Аталан пндік салаларды барлыы баланы жас ерекшелік кезедеріне арай сараланады. Арнайы педагогикада тарихи даму кезедеріндегі згерістерге байланысты мектеп жасындаы балаларды арнайы оыту мен трбиелеуді мазмнын ке трде зерттелген. Ал, мектепке дейінгі жастаы балаларды оыту мен трбиелеу мселесі лі де болса зерттелу жне даму дегейінде болып отыр. Отанды арнайы педагогика шін жаа бетбрыстар (0-ден 3 жаса дейінгі) орталы нерв жйесі органикалы трді заымданан ерте жастаы балаларды ерте диагностикалау, олара ерте кмек крсету жмыстарына баытталуда.

Дефектология ылымындаыммкіндігі шектеулі жасспірімдер мен ересектерді леуметтік-психологиялы олдау мен арнаулы білім беру жйесі лі де даму стінде. Дефектология ылымымен оны пндік салалары аралас ылым салаларымен: философия, тарих, жалпы педагогика, леуметтік педагогика, арнайы психология, медицина, леуметтану, лингвистика, психолингвистика, жаратылыстану ылымдарымен тыыз байланысты.

Дефектология ылымындаыылыми зерттеу дістеріні атарын баылау, эксперимент, гімелесу, анкета, тест дістері райды. Сонымен атар, психологиялы-педагогикалы жаттарды зерттеу, бала рекетін зерттеу дістері жатады.

Арнаулы білім беру жйесіні теориясы мен практикасын орытындылау шін эксперименттік зерттеу дістері маызды болып табылады. Мндай педагогикалы эксперимент жмысы бірнеше кезедерге блінеді:

- зерттеу мселесін ру, масатын, зерттеу объектісі мен пнін, зерттеуді болжамы мен міндеттерін анытау;

-зерттеу дістемелерін, орытындыларды жйелеу дістерін ру;

-тадалан эксперименттік тапсырмаларды кмегімен анытаушы экспериментті жргізу;

- санды трдегі орытындылар мен анытаушы эксперимент барысындаы мліметтерді сапалы орытындыларын анытау;

- анытаушы эксперимент орытындыларын есепке алып, аныталан арнайы дістемелер бойынша алыптастырушы эксперимент жргізу;

- баылау экспериментіндегі зерттеу жмыстарыны тиімділігіне тексеру жргізу;

- зерттеу орытындыларын млімдеу, инновациялы технологияларды практикаа енгізу.

ылыми танымны негіздеріне байланысты арнайы педагогикадаы зерттеу дістері теориялы таным дістері мен эмпирикалы дістерге блінеді.

-теориялы таным дістері: профессиограммалы сипаттау, модельдеу, аксиоматизация.

-эмпирикалы дістер – баылау, гімелесу, эксперимент (лабораториялы, шынайы, алыптастырушы жне анытаушы, психодиагностикалы дістер (стандартты трдегі тесттер, болжамды тесттер, анкета, социометрия, интервью).

Дефектология ылымында эмпирикалы дістер жиі олданылады. Эмпирикалы дістерге сипаттама жасаса:

Баылау дісі – педагогикалы былыстарды, оушыларды жйелі трде зерттеуде олданылатын масата баытталан, ке таралан эмпирикалы діс. Баылау орытындылары хаттамаа тігіледі.

гімелесу – вербальды (сздік) арым-атынас жасау негізінде апараттарды игеру дісі. Педагогика мен психология саласында баылау дісімен тікелей байланысты олданылатын діс. Мысалы, баланы ойын рекетін баылауда экспериментатор оны ойынына баылау жасайды, сонан со баланы сйікті ойындары, ойыншытары туралы бірінші баламен, содан со ата-анасымен, трбиешілермен гіме жргізеді.

Эксперимент – арнайыпедагогикада кп таралан діс. Ол лабораториялы (арнаулы ралдарды кмегімен) жне шынайы (алыпты жадайда) эксперимент болып блінеді. Экспериментті кп тараан трлері - анытаушы жне алыптастырушы эксперимент кезінде тзете-дамыта оыту жадайындаы баланы арым-атынаса тсу, даму дегейі, ауызша жне жазбаша сйлеу тілі, эмоциясы зерттеледі. Эксперимент жеке жне топты трде жргізілуі ммкін.

Арнаулы білім беру жйесіндегі зекті мселелерді шешуде пндік салалар, оларды зіндік ерекшеліктеріне байланысты аныталан арнаулы білім беру мекемелеріні трлері белгіленген. Арнаулы білім берудегі дістерді олданып, оыту мен трбиелеу ісін йымдастыратын мекемелерді трлері, оларды ызметін регламенттуші нормативтік жаттар бар. ажетті жаттар азастан Республикасыны рбір облысында орналасан арнаулы мекемелерді ызметін реттеп отырады.

дебиеттер:

1. Головчиц Л.А., Сулейменова Р.А. Международная конференцияв г. Алматы "Специальное образование и социальная поддержка детей и подростков с ограниченными возможностями. Взаимодействие государственных и общественных структур". // «Дефектология» №1,2001, с.76-78.

2. Проект Закона Республики Казахстан "О социальной и медико-педагогической коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями", Алматы, 2000.

3. Забрамная С.Д. Ваш ребенок учится во вспомогательной школе. - М., 1993.

4. Замский X. С. Умственно отсталые дети: история их изучения, воспитания и обучения с древних времен до середины XX века. -М., 1995.

5. Катаева А.А., Стребелева Е.А. Дошкольная олигофренопедагогика. - М.,1998.

№3 Дріс таырыбы: Дефектологияны философиялы негіздері

Масаты:студенттерге дефектологияны философиялы негіздері жайында малмат беру.

Тірек сздер:дефектология, дефектологияны пні, дефектологияны салалары, дефектолог-малім.

Жоспары:

1. Дефектология ылымыны философиялы негіздері

2. Дефектология ылымыныдамуындаы философиялы баыттар

Дефектология ылымында ммкіндігі шектеулі тлалара деген жоары дниетанымды потенциала ие тжірибелер жинаталан. Дефектология ылымыны пндік салалары арасындаы дифференциация процесі туралы сз озаанда білімді интеграциялау, арнайы педагогиканы жалпы задылытары туралы пікірлер арнайы педагогика ылымындаы ркениетті феномені ретінде ерекше білімді ажет ететін тлалара деген атынасты жалпы теориялы фактілер мен арнаулы білім беру жйесіндегі эмпирикалы фактілер, тсініктер ажет.

Дефектология ылымыны бірттас теориясын ру шін дамуында кемшілігі бар балалар туралы мліметтерді механикалы бірлігі емес, арнайы педагогиканы ішкі бірлігін олдауа баытталан ылыми мліметтерді маыналы жйесі аныталады. Аталан маызды міндеттерді шешуде арнайы педагогиканы мселелерін шешуге трткі болатын, арнайы педагогиканы пндік салалары арасындаы интеграцияны арастыратын философия ылымы маызды орын алады.

Философиялы рефлексия з дегейінде арнайы педагогиканы даму перспективасын, концептуалды мселелерін шешуге баытталан. Дефектология ылымындаы философиялы зерттеулер арнайы-педагогикалы рекеттегі болжамдарды анытау мен талдау, коррекциялы білім беру моделі мен идеяларыны негізін ру, сыни трыда талдау, ммкіндігі шектеулі тлалара білім беру жйесіні даму перспективаларын анытауды кздейді. Философия арнайы педагогика ылымына атысты біріншіден, педагогикалы былыстарды эволюциясын детерминациялайтын адам туралы жалпы тсініктерді жйесін рушы, былыстар мен тсініктерді леуметтік трмысты табиатын анытаушы дниетанымды фундамент ретінде арастырылса, екіншіден, арнайы білім беру процесіні аидаларын олдану тсілдерін зерттеуді діснамалы негізі ретінде арастырылады.

Дефектология ылымындаы философиялы зерттеулерді блімдеріне сйкес келесідегідей негізгі дниетанымды аспектілерді бліп крсетуге болады: онтологиялы, гносеологиялы, аксиологиялы, философиялы-антропологиялы, тарихи-философиялы, леуметтік-философиялы. Арнаулы білім беру жйесіні трмысты бірліктегі алатын орны онтологиялы аспект бойынша аныталады. Оыту мен таным арасындаы байланыстарды анытау шін гносеологиялы аспект ызмет етеді. Арнаулы білім берудегі педагогикалы алышарттар мен нды болжамдарды тсіндіруде аксиологиялы аспект ызмет етеді. Философиялы-антропологиялы аспект кмегімен ммкіндігі шектеулі тлаларды мір сруі, танымды сапалы асиеттері, ішкі жан дниесіні ерекшелігіне ылыми болжамдар жасалады. Тарихи-философиялы аспект негізінде ткен уаытта мір срген философтарды арнайы педагогиканы мселелеріне деген кзарастарын реконструкциялау ызметі аныталады.

Дефектология ылымыны азіргі жадайын тсіну шін былыстарды леуметтік контексте арастыратын леуметтік-философиялы аспект ажет. Себебі, арнаулы білім беру мазмны ерекше леуметтік статусты анытай отырып, оны дамуы ркениетті трансформациялармен тсіндіріледі. заа созылан перспективалар нтижесіндегі леуметтік крсеткіштер мен педагогикалы ызмет трлеріні сапасына туелді екендігін есімізге стау арылы ммкіндігі шектеулі тлаларды жадайын леуметтік атынастар мен арнаулы білім беруді дегейі турасында анытаймыз.

леуметтік-философиялы зерттеулерді зектілігі дамудаы кемшіліктер экологиялы жне леуметтік катаклизмдерде ерекше ылыми мазмндаы байланыстар ратындыымен тсіндіріледі. Сонымен атар, арнаулы білім беру жйесіні маызды леуметтік ызмет трлерін атара отырып, ммкіндігі шектеулі тлаларды сауытыру, мір сруге бейімдеу жмыстарымен мен амтамасыз ететіндігі белгіленген.

діснамалы-философиялы негіздемелерді ерекшелігі мен арнайы педагогикадаы негізгі фактілер жалпы танымды тсілдермен, жадайлармен байланыстылыы аныталан. Арнаулы білім беру жйесіндегі тйінді мселелерді иындыы соншалыты, оны бір ана білімні ралдарымен шешу ммкін емес, сондытан осы мселелерді философиялы негізінде наты ылымдаы білім кзіне талдау жасауды, интерпретациялауды, интеграциялауды амтамасыз ететін пнаралы атынастар маызды сипат алады. Осы жне баса да ылыми болжамдарды орындалуы арнайы педагогиканы теориялы-діснамалы ммкіндіктерін кеейтуге жол ашып, осы тіректегі зерттеулерді мазмнын тередетеді.

Ммкіндігі шектеулі тлаларды емдеу, оыту мселесі ежелден философтарды толандыранымен, аталан мселе эпизодты жне фрагментті кйде алып отырды.

Алашы уаытта аномалия мен ауру трі жалпы философиялы тсініктерден ажыраан жо, керісінше, осыан сйкес адам міріні баса да былыстарымен аралас тсіндіріліп, иысып, осы турасындаы ылыми пікірлер Гераклит Эфесский «ауру адам денсаулыына жайлылы» береді жне адам міріні масаты одан арылу, сондытан да ауру адамды емдеу жолдарын іздестіруге ммкіндік бермейді деген болжам жасаан.

Кемшіліктерді тзету мен емдеудегі наты тжырымдар Платонны «Тимей» диалогында тн ауруыны адам денесіне тиген алашы элементтерді серінен болады, жан ауруы (аылдан айырылу мен мейірімсіздік) жаымсыз трбиені серінен болады деп беріледі. Тірі нрселерді денсаулыы мен слулыы Платонны пікірінше, жан мен тнні бірлігі, оларды зара тепе-тедігі арылы тсіндіріледі де, денедегі кемшіліктерді дрімен емес, мір сру реттілігін алыпа келтіру арылы шешуге болады деген нсау жасалады. Платонны «Государство» диалогында аномальды даму мселесі леуметтік мнге ие категория ретінде, ауру адамдара деген атынас пен арама-айшылытарды туындатады. Спарталытарды рухани дстрлерінде жан ауруына шыраан адам міріні барлы уаытында зіне де, оама да жарамсыз болып табылады деп крсетілсе, екінші жаынан физикалы кемшілігі бар адаммен арым-атынаса тсуді ммкіндігі аныталады. Платонды концепция негізін трбие мазмнында балаларды абілетіне арай саралау идеясыны айын крсеткіші екенін ескерсек, бл концепцияны негізі философиялы диагностиканы мазмнын береді. Аристотельді этикалы оуларында бзылу, атыгездік, аз милылы жне т.б. сияты ауытулар наты арастырылады. Аталан ауытулар кемшілік немесе жетіспеушлік ретінде бааланады. Аристотельді пікірінше, баытты мір сру шін адам аталан жетіспеушіліктерден бойын аула стауы керек. Аристотельді су мен ауаны адам міріне аншалыты ажеттігі, некеге отыру уаытыны есепке алынуы, дниеге бала келу уаытыны ескерілуі, баланы дниеге келудегі адам жасыны оптимальды кезеі, нрестені таматануы мен озалысы, ауруды алдын алу туралы берген нсаулары ерекше мнге ие. Аталан сауытыру жмыстарыны кейбірі, бала дниеге келгенге дейінгі кннен бастап орындалуы керектігі туралы айтылады. Осылайша, аристотельдік философия адам дамуындаы кемшіліктерді алдын алу туралы ойлардан бастау алады.

Антикалы философтар Плутарх, Сенека ебектерінде нарыс жне ауру балалардан арылу дстрі туралы пікірлер келтіріліп, ортаасырлы еуропалы философиядаы аномальды адам дамуы христианды сенім мен догманы иысуында арастырылады. Мысалы, Августин Ав­релийді «ауру» тсінігі кнаарлы шін жазалаумен байланысты тсіндіріледі. Емдеу жмыстары бл ретте денедегі соыларды алыпа келтіруде олданыланымен, жанны тазаруынан кейін алыпа келу деген ым оны басып отырады. Осы ретте азіргі уаыттаы арнаулы психологиялы-педагогикалы кмек крсетуді маызды блігі болып табылатын психокоррекцияны идеяларына тн образды круімізге болады. Дамудаы кемшіліктерді тзетуде психологиялы баыттаы кмек трлерін олданбай, кемшілікті жою ммкін еместігі таы бір мрте длелденіп, дамуында кемшілігі бар тлаларды емдеу мен оытудаы тжірибелерді дамуы мен Жаа дуір кезеінде дамудаы кемшіліктерді философиялы талдаулары сйкестендіру, талдау жасау баыты аныталады.

Соырлар туралы ойларды француз аартушысы Д.Дидро, Пюизода туаннан соыр математик Н. Саундерсонні мірбаянына сйене отырып, адам бойындаы сезімталды ерекшеліктерді, интеллектуалды идеялар мен адамгершілік тсініктерді адамны дене рылысымен, сезім органдарымен тікелей байланысты екендігі аныталан.

Медицина мен дефектология ылымыны эмпирикалы базасыны кееюі дизонтогенез туралы теориялы тсініктерді мнін, себептері мен формаларын бекітуді мазмны дамудаы кемшіліктерді философиялы классификациясын, оларды тенденциясын руды ажеттілігі туындатады. И. Кант зіні антропологиялы тжырымдамасында аыл-ойды тмендігі мен жан ауруыны классификациясын жасап, аыл-ойды бзылуы жанны ауруы емес, жанны болмауы деп крсетеді. Негізгі философтармен салыстыранда И.Кант адам міріндегі міндеттерді бірі айырымдылы крсету деп есептеп, осы тіректегі ебегін кедейлерге, мгедектер мен аурулара мемлекет тарапынан айырымдылы крсетуге арнайды.

Г.Ф.Гегельді субъективті рухты зерттеу жйесі объективті арама-айшылытар кезінде туындайтындыымен сипатталады. Бл контекс жйесінде психикадаы патологиялы былыстар мселесі арастырылып, психикалы ауруларды емдеуді трлі тсілдеріне талдау жасалады.

Дамудаы кемшіліктерді, патологиялы дамуды, оларды этиологиясындаы леуметтік-экономикалы факторларды ролін Ф.Энгельс материализм позициясынан арастырып, адамны кедейлік мірі крделі аурулара шалдыуына, ндірістегі баытсыз жадайларды туындауына себеп болады деп тсіндіреді.

Дефектология ылымыны алыптасуында мгедектерге кмек крсетуді жеткіліксіздігіне байланысты А.Шопенгауэрді адам мінезіні згермейтіндігі, оны тзетуді ммкін еместігіне болжам жасаан пікірі арылы, коррекциялы-педагогикалы кмек крсетуге деген жаымсыз жадайларды орын аландыын байауымыза болады. Бл пікір тірегінде Ф.Ницше тзету дістерін табии жадайлара арсы тру болып табылады, сондытан да оны ешандай да пайдасы жо деген пікір айтады. Ф.Ницше идеялары сонымен атар, дамудаы кемшіліктерді компенсациялауды ммкіндіктері шін ауруды жеу жолдарын арастыруа трткі болды.

ХХ асырдаы леуметтік ткерістер жадайында ммкіндігі шектеулі тлаларды кбеюі дниетанымды кзарастар жйесі негізінде оларды білім алуы мен даму ммкіндіктерін арастыруа бетбрыс жасады. Аталан мселені арастыруды азіргі батыс философиясындаы негізгі ш баыт: экзистенциализм, психоанализ жне постмодернизм здеріні арауына алады.

Экзистенциализм философиясындаы (К.Ясперс, А.Камю, Ж.П.Сартр жне т.б.) ойлар патологиялы былыстарды трмысты дегейде арастырып, оны шынайы жолмен жеуді жн деп санайды. Бл баытта адам еркіндігі мен бостандыы бірінші орына ойылып, дниеде бар нрселерді иррационалды кші, патологиялы феномендер кеінен арастырылып, оны тануды, білуді ммкіндігі иындады. Адам «трмыстаы негізгі шифрларды» танып, білуге абілеттілікті иын жадайларда, мір мен лімні арасындаы арпалыс кезінде ана крсете алады деп тжырымдайды. Экзистенциалистерді сынан идеялары психотерапиялы тжірибелерді дамуына маызды трде ыпал етті.

Психоанализ теориясы (З.Фрейд, А.Адлер, К.Г.Юнг жне т.б.) невроздарды емдеудегі психоанализдік тжірибелері туралы мліметтер негізінде пайда болып, неврозды симптомдарды пайда болуы мдениеттегі репрессивтік тежелулерді санасызды импульстерімен байланысты, ал оларды емдеу саналы трдегі интенциялар есебінен жзеге асады дегенге болжам жасады. Арнайы педагогикадаы дамуында кемшілігі бар бала дамуы туралы А.Адлерді идеясы леуметтік жетіспеушіліктерді компенсациялануына баытталады.

Постмодернизм теориясы (М.Фуко, Ж.Делёз жне т.б.) алыпты жне патологиялы былыстар, аыл мен санасыздыты арасындаы шектеулерді болмауына сйенеді. Медициналы мтіндерді талдаулары негізінде аталан былыстар туралы апараттарды тану клиникалы тжірибеде патологиялы иррадиация былыстары трмыстаы жне санадаы трлі жадайлар арылы жзеге асады. Постмодернистік идеялар коррекциялы педагогиканы сыни трдегі тенденцияларына негіз болды.

Отанды философияда арнайы педагогикадаы талдаулар жйесіні реттілігі бірттас ылыми пн ретінде арастырыланымен, арнайы педагогикадаы кейбір мселелер философиялы реге ие болуда. Атап айтса, А.Г.Спиркинні «патологиялы субъективтілік» сияты зерттеуі сананы бзылуы ретінде талданды.

Соыр-саырау балаларды оыту теориясы Э.В.Ильенкова, Ф.Т.Михайлова, И.А.Соколянский мен А.И.Мещеряковты соыр-саыруларды оытудаы «біріккен рекет арылы» оытуды пайдаланып жргізген эксперименттеріні жетістігі, Э.В.Ильенкованы адам психикасыны алыптасуы мидаы процестерді кмегімен, адамны мір сру арылы, баланы заттармен белсенді рекетке тсуі арылы алыптасады деген тсініктері маызды болып табылады. Соырсаырауларды оытудаы материалдар Э.В.Ильенкованы, Д.И.Дубровскийді мидаы нейродинамикалы процестер арылы жинаталып, адамны рухани мдениетіні формасы тарихи жолмен алыптасады деп тсіндіріледі. Соыр-саырауларды оытудаы талдаулар Ф.Т.Михайловты пікірінше, адам санасыны алыптасуы арым-атынас пен рекет деп талданады.