Дріс таырыбы:Дефектологияны азіргі ылыми баыттары мен зекті проблемалары

Масаты:студенттерді дефектологияны азіргі ылыми баыттары мен зекті проблемаларымен таныстыру, цм беру.

Тірек сздер:компенсация, коррекция, реабилитация, бейімдеу.

Жоспары:

1. Дефектология ылымыны діснамалы негіздері.

2. Дефектология ылымыны теориялы негіздері.

3. Дефектология ылымыны дамуындаы Л.С.Выготскийді теориялы концепциялары, оны мні.

 

Кез-келген ылым зіні діснамалы базасын рушы негізгі аидалара сйенеді.

Дефектология ылымы психиканы адам рекетіні е жоары материясы болып табылатын миды ызметіне баындыра отырып, диалектикалы материализм принципіне байланысты материя бірінші, сана екінші деген философиялы кзарас негізіне сйенеді.

Дефектология ылымынынегізгі діснамалы принциптері мыналар:

Детерменизм принципібылыстарды жалпы себептік байланыстарын анытайды. Бала психикасыны дамуы биологиялы жне леуметтік факторлара туелді. Биологиялы себептерге орталы нерв жйесіні органикалы бзылуынан болатын дамудаы кемшіліктерді немесе функционалды жетіспеушілікті жатызамыз. леуметтік себептерге сбилік шатаы, ерте балалы шатаы микролеуметік жадайларды жасалмауы жатады.

Сананы, тланы жне рекетті бірлігі принципі адам тласы туа бітпейді, керісінше сананы алыптасып, белгілі бір саналы рекет жасауа дайын болан кезде алыптасады. Сана да зі жеке трып арастырылмайды, ол тланы рылымына кіріп, рекет кезінде алыптасады, деген станыма негіз болады.

Дефектология педагогикалы процесті йымдастырылан рекет жадайларында дамуы кешеуілдеген немесе иын балалар тласын алыптастыру процесі ретінде арастырады.

Даму принципі адам санасы згермелі, сондытан ол р уаытта згерістерге бейім трады. Баланы дамуы туралы білім, оны зекті жне потенциалды даму дегейіні анализі психологиялы-педагогикалы болжам жасауа, бала дамуындаы білім берушілік баыттарды анытауда маызды деген пікірге болжам жасауымыза ыпал етеді.

Дефектология ылымыны теориясы мен практикасыны дамуына лкен лес осан оымыстылар: Л.С.Волкова, М.В.Ипполитова, Р.И.Лалаева, Л.П. Носкова, В.Г.Петрова, Л.И.Солнцева, Е.А.Стребелева, У.В.Ульенкова, Т.Б. Филичева, Г.В.Чиркина, С.Г Шевченко, т.б. арнайы педагогиканы теориялы негіздері трлі ылым салаларынан тратын білім растыруда мына ебектерді атары ерекше орын алады:

-философиялы жне леуметік мдени тжырымдамалар, олар бір жаынан арнайы педагогиканы діснамалы базасын рса, екінші жаынан арнайы педагогиканы з алдына ылым саласы ретінде даму перспективасын анытайды;

- адамны жоары нерв рекеті туралы трлі мліметтер И.П.Павлов, И.М.Сеченов ебектерінде крсетілген;

- нейрофизиология мен нейропсихология салалары туралы білім, атап айтса А.Р.Лурияны миды 3 блогы теориясы, бас миы абыы локализациясыны бзылуы туралы теориялары;

- балалар психиатриясы салаларындаы ылыми мліметтер (В.В.Ковалев, К.С.Лебединская, М.С.Певзнер, Г.Е.Сухарева);

- Л.С.Выготскийді жне оны шкірттеріні ылыми концепциялары;

- психикалы дизонтогенез теориясы (В.В.Лебединский, В.И.Лубовский);

- жалпы жне аномальды дамуды спецификалы задылытары туралы тжырымдама (Л.С.Выготский, В.И.Лубовский, В.В.Лебединский);

-Р.М.Боскис, Т.А.Власова, Г.М.Дульнева, Р.Е.Левина, Н.Г.Морозова, Ж.И.Шиф жне басаларды ебектеріндегі педагогикалы тжырымдамалар.

Л.С.Выготский дефектологияны эмпирикалы сипаттамалы позициясынан ылыми негіздеріне кшуін амтамасыз етудегі теориялы-діснамалы базаны рды. Оны ылыми тжырымдамалары ткен асырды 1920-30-шы жылдарында рылан тжырымдамалары зіні зектілігін жоалтпай осы кезеге дейін жеткен. Арнайы педагогика ылымы шін те маызды Л.С.Выготскийді тжырымдамалары мыналар:

· психиканы мдени-тарихы маызы мен жоары психикалы функцияларды алыптасу концепциясы;

· алыпты даму мен патологиядаы психикалы дамуды задылытары концепциясы;

· дамудаы білім беруді ролін анытау концепциясы.

Арнайы білім беруді теориясы мен практикасындаы ерекше мнге ие болып табылатын оымыстыны идеяларына кез-келген кемшілікті жйелі трдегі рылуы мен дамудаы кемшіліктер кезіндегі компенсаторлы ммкіндіктер, аномальды бала тласыны алыптасуында жымды формадаы рекеттерді маызы (оу рекеті, ойын рекеті, ебек рекеті) орын алады.

Психиканы мдени-тарихи маызы мен жоары психикалы функцияларды алыптасу концепциясына сйкес тланы алыптасуы оамды-тарихи тжірибелер негізінде игеріледі. Л.С.Выготскийді пікірінше, сырты ортадаы практикалы рекеттер бірте-бірте психикалы функциялара ауысып, саналы трдегі шартты сипатты бейнелейді.

Сонымен атар, Л.С.Выготский психиканы даму дегейін екіге бліп крсетеді: шынайы биологиялы сипаттаы даму дегейі жне леуметтік сипаттаы даму дегейі. Бл дегейлер сйлеуді дамуымен, баланы белгілік-символды рекеттерімен байланысты, орытындыланып, психиканы сапалы трдегі айта рылуын, жоары психикалы функцияларды алыптасуын амтамасыз етеді.

Жоары психикалы функциялар сапалы трде адамдарды мір сру жадайындаы арым-атынас кезінде, трлі рекеттерді игеру барысында, сйлеуді игеруде алыптасады.

Адамны жоары психикалы функцияларын анытаушы белгілерді атарына баланы ойын барысында, продуктивті рекет кезінде олданатын белгілік ралдарды, ріптерді, сандарды жатызамыз. Тіл де белгілерді жйесін райды. Белгілер мен символдар заттар мен былыстарды шынайы атынастарын бейнелеуші адам рекеті барысындаы модельдеуде (сызба, формулалар, чертеждер) зара бірігеді.

Жоары психикалы функциялара ерікті зейінді, ерікті есте сатауды, логикалы есте сатауды, сздік-логикалы ойлауды, абылдау арылы талдауды, маыналы сйлеуді, шыармашылы ойлауды, жазбаша сйлеуді жатызуа болады. Сонымен, адамны жоары психикалы функциялары туа пайда болмайды. Олар адамны леуметтенуіні маызды німі болып табылса, екінші жаынан адамны социума енуін амтамасыз етіп, оамдаы толыанды мір сруін амтамасыз етуші рал.

Психиканы мдени-тарихы маызы мен жоары психикалы функцияларды алыптасу концепциясы теориясынан шыатын орытынды адамны дамуы биологиялы жне леуметтік факторларды бірігуі арылы аныталады. Соны ішінде леуметтік фактор маызды. Баланы алыпты дамуы шін оны организмі биологиялы жаынан орталы жйке жйесіні дамуы алыпты болуы керек. Дегенмен дені сау бала, леуметтік депривация жадайында алатын болса, (ата-анасыны арауынсыз алу, апараттар мен рекеттерді жетіспеушілігі) бала дамуы кешеуілдейді. Психиканы толы дамуы шін адам баса адамдармен арым-атынаса, рекетке тсуін амтамасыз ететін педагогикалы-леуметтік жадайларды орны ерекше.

Психиканы дамуындаы задылытар концепциясына сйене отырып, алыпты даму мен патологиядаы жалпы жне спецификалы задылытарды анытауымыза болады.

Психиканы дамуындаы жалпы задылытар мыналар:

Интеграция (кіріктіру) психикалы процестерді траты жне згермелі функционалды жйелерге бірігуі. Адамны жоары психикалы функциялары интегративтік сипата ие.

Мысалы, Л.С.Выготскийді пікірінше, белгілі бір кезеге дейін ойлау мен сйлеу параллель дамиды жне олар трлі генетикалы сипата ие. Ойлауды генетикалы тамыры затты-практикалы рекетке байланысты болса, сйлеу арым-атынаса байланысты айындалады. Шамамен екі жаса таман ойлау мен сйлеу зара айасып, сйлеу-ойлау рекеті дамиды, яни сйлеу маыналы кйге ауысып, ойлау алыптасады. Бл былысты ойлау мен сйлеуді интеграциясы деп атаймыз.

Барлы жоары психикалы функциялар сйлеумен байланысты, ол интеграциялану арылы алыптасады (логикалы ойлау сйлеу, есте сатау, ойлауды интеграциясы арылы дамиды).

Психикалы процестерді згермелілігі - психиканы жалпы даму задылытары ретінде аныталады. Осы кезде рбір жоары психикалы функцияларды алыптасуындаы реттілік байала бастайды. рбір психикалы функцияны арынды дамуы кезін сипаттайтын сензитивтік кезедегі психикалы функция зіні ыпалы арылы баса функцияларды да тартып, дамытып отырады. Мысалы, оларды бірнешеуін арастырса, 0-3 жаса дейін психикалы процестерді базасы болып табылатын абылдауды арынды даму кезеі. 1-3 жаса дейін еріксіз зейін арынды дамиды. 2-5 жаса дейін сензитивті кезе сйлеуді дамуы болып табылады.

3-7 жаса дейін крнекі-образды ойлау мен елестетуді арынды даму кезеі. 10 жастан кейін сдік-логикалы ойдауды арынды даму кезеі басталады. Сонымен, алыпты психикалы даму рбір психикалы функция шін белгіленген кезедерді бейнелейтін гетерохрония заына туелді.

Психикалы процестерді згермелілігі кризистік кезедерде (1 жаса дейін, 3 жаса дейін, 7 жаса дейін, жеткіншектік кезе) тпелі сипатта дамиды.

Психиканы берілгіштігі - психикалы процестерді зара байланысты згеретінін бейнелейтін задылы болып табылады. андай да бір психикалы функцияны жоалуы кезінде адамны леуметтік мірге бейімделуіне ммкіндік беретін баса психикалы функцияларды абілеттіліг аныталады.

Жалпы жне психикалы аномальды дамудаы психикаа тн задылытарды Л.С.Выготский былайша сынады:

Бірігу(дивергенция) психиканы дамуындаы екі жатылы: биологиялы жне леуметтік.

Дамуы алыпты бала жас ерекшелік кезеіні рбіреуінде биологиялы жне леуметтік жаынан жаа психикалы функцияларды дегейін игеріп отырады. Аномальды бала, биологиялы жаынан дамыанымен, психикалы функцияларды даму кезедерінде айтарлытай артта алып отырады. Егер балаа уаытында арнайы педагогикалы кмек крсетілмесе, артта алушылы максималды дегейге дейін дамиды. Арнаулы оытумен трбиені ыпалынан биологиялы жне психикалы тізбектегі даму бір-біріне жаындап, біріге бастайды.

Л.С Выготскийді оулары жйелі рылымы жаынан кез-келген кемшілік кезінде есепке алынатын, дефектология ылымы шін маызды болып табылады.

Кез-келген кемшілікті рылымында бірінші жне екінші кемшіліктерді айындауа болады. Бірінші кемшіліктер бас миыны органикалы бзылуынан немесе оларды функцоналды жетіспеушілігінен болса, екінші кемшіліктер бірінші кемшіліктерді серінен пайда болады. Одан баса тла дамуына айтарлытай кері сер етуші шінші, тртінші кемшіліктер пайда болуы ммкін. Баланы жасы кіші болан сайын бірінші кемшілік аны байалады, ал екінші кемшілік бірінші кемшілікті негізінде дамиды. Сонымен, коррекциялы жмыстарды барысында алашы кемшіліктерді анытау арылы екінші кемшілікті алдын алуа болады.

Компенсацияны ммкіндігі саталан функцияларды негізінде йымдастырылады. Бл задылы Л.С.Выготскийді кемшілікті крделі де жйелі рылымын анытау туралы оуларынан келіп шыады. Мысалы, есту анализаторыны кемшілігінен бірінші кемшілік естуді нашарлауы, саыраулы пайда болса, екінші кемшілік сйлеуді кемшілігі аныталады.

Дегенмен, бл кемшіліктерді саталан кру анализаторларыны жмысы арылы компенсациялауа болады. Дамуында кемшілігі бар балалармен жргізілетін барлы коррекциялы жмыстар компенсациялану негізінде саталан фунцкияларды кмегімен жргізіледі. Л.С.Выготскийді аномальды балаларды даму задылытары туралы оулары зіні шкірттеріні де ебектерінен крініс тауып отыр. Л.С.Выготский оуды бала дамуындаы алатын ролі тжырымдамасы негізінде дамыта оыту идеясын сынып, бала ммкіндігіні з бетінше рекетке тсуі потенциалды ммкіндіктері арылы айындалатын «даму зонасыны зектілігін» жне «жаын даму зонасын» анытады. Потенциалды ммкіндіктерді айындалуына ересектерді ыпалы ажет екендігін ескеру негізінде «Жаын даму зонасы» бала ммкіндігі мен абілетін айындауа, соан байланысты оу жоспарларын, оу бадарламаларын растыруда малімге лкен кмек болады.

Жргізілетін барлы коррекциялы жмыстар «жаын даму зонасы» негізінде йымдастырылатындытан, бл принцип дамудаы кемшіліктерді диагностикалау мен тзетуде де маызды.