Дріс таырыбы:Дефектология ылымындаы зерттеу рекетіні ерекшеліктері

Масаты:студенттерді дефектология ылымындаы зерттеулерді ерекшеліктері туралы ым беру.

Тірек сздер:компенсация, коррекция, реабилитация, бейімдеу.

Жоспары:

1. Интеграция тарихына экскурс

2. Ресейдегі интеграцияны тарихы

3.Интеграциялы оытуды моделі. Интеграция жне дифференциация

4. Жалпы білім беретін мектептердегі арнаулы сыныптар

Ерекше білімді ажет ететін тлалар оамындаы интеграция оларды ытары мен шынайы ммкіндіктерін жзеге асыруды орытындысын айындаушы процесс трінде арастырылып, оларды леуметтік мірді барлы трі мен формаларына (білім алуа) атысып, ммкіндікті шектелуін компенсациялауа жадай туызады.

Білім беру жйесіндегі интеграция минималды трдегі ммкіндікті шектелуін, ерекше ажеттіліктері бар тлаларды арнаулы (тзетім) мекемелерде немесе жалпы негіздегі білім беру орындарындаы (мектепке дейінгі білім беру мекемелері, мектептер, т.б.) білім алуын арастырады.

Интеграция «алыпа келу, алыпа тсу» тжырымдамасына негізделіп, ммкіндігі шектеулі тлаларды мір сру абілеті мен ммкіндігі здеріні мір сріп отыран оамны нормалары мен талаптарына жаындастыруды арастырады.

Ммкіндігі шектеулі бала шін мыналар ажет:

1.Ммкіндігі шектеулі тлалар жалпы ажеттіліктерге сай, соны ішінде оамны дамуына лес оса алады.

2.Ммкіндігі шектеулі балаларды здеріне ажетті алыпты дамуа жаын максималды даму дегейін анытауа болады.

3.Бала шін е маызды орын зіні туан йі, яни ммкіндігі шектеулі тлаларды з отбасында трбиеленгені дрыс.

4.Балаларды барлыы толы білім алады, демек дамуда андай да болмасын кемшілік боланымен ммкіндігі шектеулі тллара білім керек.

«алыпа келтіру» аидасы азіргі уаытта наты трдегі халыаралы ыты орау актілеріне: Бала ыы туралы Декларацияда, Ммкіндігі шектеулі балаларды интеллектісіні дамуы туралы, Мгедектерді ыы туралы Декларацияда бекітілген.

ркениетті адам дамуыны тарихында оамны ммкіндігі шектеулі тлалармен арым-атынас жасау формасы, сйлеу мнері леуметтік дегейде дами отырып, соан сйкес даму ммкіндігі шектеулі тлаларды дамытуды моделі жасаталды.

Л.С.Выготский даму ммкіндігі шектеулі рбір тланы оамнан тыс алмауын ала тартып, арнаулы мектептерді бала ммкіндігін дамыта отырып, оны оама араласу, бейімделу абілеттерін дамыту ажеттігі туралы тсіндірген. Арнаулы мектептерде бала ммкіндігіні шектелуі уаыт ткен сайын з алдына ошауланып дамитынын анытаан. Арнаулы мектеп ммкіндігі шектеулі баланы ошауланан лемнен ортаа шыаруды орнына ошаулану дадысыны дамуын, яни сепаратизмді кшейтеді. Сондытан Л.С.Выготский дамуында кемшілігі бар баланы дамытуды міндеті оны интеграциялау арылы оамды ортаа осу, дамуындаы кемшіліктерді компенсациялау болып табылады деп есептеді. Осы айтылан ылыми пікірмен толы келісе отырып, арнаулы білімні жалпы білім беру мен жалпы трбиені мазмнына туелді екендігін ала тартады. Интеграциялы оытуды идеясын е алаш рет сынушыларды бірі Л.С.Выготский болды. Оны идеясы негізінде Батыс Еуропа мен АШ мектептеріні, одан кейін Ресей мектептеріне интеграциялы оыту идеясы таратыла бастайды.

Интеграция леуметтік-педагогикалы феномен ретінде бірнеше жзжылды уаытты амтиды. Арнаулы білім беру мазмныны тарихында даму ммкіндігі шектеулі балаларды алыпты балалармен атар білім алу ммкіндігі ол тлаларды ыы мен еркіндігі аныталан уаыттан басталандыы туралы айтылады. Арнайы педагогика тарихы даму ммкіндігі шектеулі балаларды алыпты балалармен атар дамитыны, оларды ерекше ажеттіліктермен танылатындыы жнінде кптеген апараттар бере алады. Тжірибе крсеткендей, жалпы білім беретін малімдеріні оытуды арнаулы дістері мен тсілдерін игермегендігін крсетеді. Бл кезе псевдоинтеграция кезеімен сипатталып, лем бойынша кптеген мемлекеттерді білім беру мазмны туралы тарихында баяндалады. азіргі уаытта псевдоинтеграция Азия, Африка, Латын Америкасында саталып отыр

Псевдоинтеграция процесімен атар ерекше ажеттіліктері бар тлалара білім берудегі сегрегация процесі кеінен тарады. XX асырда сегрегациялы білім беру мекемелеріні ызметі тотатылып, 1980-ші жылдарды ортасына арай ммкіндігі шектеулі тлалара арналан арнаулы мектептерді сегіз типі белгіленді.

ХХ асырды 60-жылдарыны басында леуметтік-саяси жне экономикалы даму жолы интеграциялы оытуа бетбрыс жасайды. Оны пайда болуына себеп болан факторлар даму ммкіндігі шектеулі тлаларды ыын ораудаы халыаралы актілерді ажеттілігімен тсіндіріледі.

Аталан елдерді рбіреуі интеграцияа з алдына жеке даму жолымен жетті деуге болады. мысалы, 1975 жылы АШ-таы «Аномальды балалара білім беру Заыны», «Интеграция туралы Заны» абылдануына оамдаы заа созылан нсілдікке блінуге арсы демократиялы кресті тотатылу задылыы себеп болды. Субъективті факторларды атарына сол кездегі АШ президенті Дж.Кеннедиді арындасы интеллектіні бзылуы белгісімен зардап шеккендігін жатызуа болады. Осыдан-а ммкіндігі шектеулі тлалар дамуындаы проблема леуметтік проблема ана емес, жеке отбасылы проблема боландыын тсіне аламыз.

Интеграциялы білім беру процесіне скандинавиялы мемлекеттерді з алдына ол жеткізгендігін айтуымыза болады.

1961 жылдан 1980 жыла дейін Данияда жне т.б. сакандинавиялы елдерде педагогтар, ата-аналар, барлы халы арасында интеграцияа жету жолындаы ауымды леуметтік-педагогикалы жмыс ола алынды. Бл басарушы билік органдарыны инициатива мен регламенттеуші билік орындарын руа негіз болып, АШ-та интеграциялы оытуды арапайымнан крделіге арай дамуын анытаушы, социал-демократиялы озалыс трінде дамыды. 20 жыл уаыт ткен со интеграция феноменін жірибе жзінде жне адамгершілік трыда барлы ел тсінгеннен кейін 1980 жылды атарында ммкіндігі шектеулі тлаларды алыпты тлалар атарына осуды аидаларын енгізу, білім беру Заыны реформасы абылданады.

Италияда интеграция проблемасыны тарихы з алдына арастырылады. Италиядаы интеграциялану жадайы 1960-70-ші жылдар аралыындаы оамды «Демократиялы психиатрия» озалысын басаран священник Ф.Базаглияны кезінде пайда болды. Бл озалысты масаты психиатриялы емдеу орталытарында прогрессивті жетістіктерді згерісіне ол жеткізу бола отырып, психикасы бзылан адамдарды згелерден ошауламауды сынды. Бл озалысты басшылары психикасы бзылан адамдарды пайда болуына тікелей сер етуші оам мен мектеп, сондытан мндай адамдара ажетті кмек крсету шін оам мен мектеп згеруі тиіс деген пікір айтты. Италиядаы 1962 жылы «Демократиялы психиатрия» озалысыны ыпалымен басталан мектептегі білім беруді реформасы баса бастамашыл оамдаы мектептегі білім беру жйесін интеграциялауа ыпал етті.

ХХ асырды аяына арай кптеген мемлекеттерде (АШ, лыбритания, Швеция, Германия, Италия, Скандинавия елдері) ммкіндігі шектеулі балаларды арнаулы (тзету) мектептеріне баыттау жмысы е осыан дейінгі жасалан рекеттерді ешандай нтижесі болмаандытан соы ммкіндік ретінде абылданды. Бл елдердегі білім беру тжірибесінде ммкіндігі шектеулі балаларды интеграциялы оыту проблемасы жалпы мектепте алыпты балалармен атар оыту трінде арастырылып отыр. Сонымен атар, олара арнаулы мекемелер тарапынан мектеп бадарламасын игеруді жеілдетуге арналан осымша олдау жмыстары крсетіледі.

Шетелдегі 30 жылды тжірибені орытындысыны талдауы интеграциялау проблемасыны жетістігі шін мынадай жадайларды ажеттілігін анытап отыр. Олар:

- тланы ыын ораудаы кепілдікке ие демократиялы оамды ру;

- жалпы білім беретін мектептерде ерекше ажеттіліктері бар балалар шін арнаулы білім беру жадайын аржыландыру;

- интеграциялау процесін тадауды еріктілігін анытау;

- ммкіндігі шектеулі тлаларды интеграциялау арылы оама араласуа бейімдеге оамны дайындыына болжам жасау.

Соы жылдары АШ, Канада, лыбритания елдерінде «интеграция» тсінігі леуметтік саясатты жзеге асырудаы білім беруді амтитын 1994 жылы Саламанка аласындаы абылданан ЮНЕСКО Декларациясымен ауыстырылып жр.

Мндаы «білім алуа осылу» тсінігіні з алдына жеке ажеттіліктерді анааттандыратын оыту формасы бар.

а) барлы бала баратын мектепте оу;

б) з рдастарымен бір сыныпта отыру;

в) жеке, ажеттілікті ерекшелігіне сай оу жоспарларын игеру.

Ресейдегі интеграция проблемалары ХХ асырды 1990-шы жылдарынан бастап лемдік апаратты білім беру кесістігіне енгеннен кейін ана алыптаса бастады. азіргі уаытта Ресейдегі арнаулы білім беру жйесі шін жалпы абылданан халыаралы нормалар мен ммкіндігі шектеуді тлаларды мір сруін амтамасыз етудегі лемдік жйені моделі лі де болса алыптасу жолында. Ресейдегі интеграциялы оытуды міндеті оны мемлекеттік дегейдегі дамуын жзеге асыру болып отыр. Оан себеп болып отыран факторларды атарын мыналар райды:

- білім беру жйесіндегі экономикалы дегейдегі олдауды тмендігі;

- жалпы білім беру мазмнынджаы кадрларды, адамгершілік рухани ндылытарды, мазмнды трдегі йымдастыру жмыстарыны жтадыы.

Жабы трдегі арнаулы (тзету) мекемелеріні ызметі интеграция процесіні арынды дамуына анда да болмасын кедергі жасап, оны оамды жне адамгершілік негіздеріні шарытауына ммкіндік бермей отыр. азіргі уаытты зінда жалпы білім беретін мектептерде андай да болмасын дамуында ааулыы бар балалар саны артып отыр. Мны туелді трдегі интеграция (псевдоинтеграция) деп тсіндіріп, оны себептері мыналар деп білеміз:

-арнаулы (тзету) білім беру мекемелерді шектеулілігі;

- оларды бала отбасынан шалай жерлерде орналасуы;

- ата-аналарды баланы арнаулы (тзету) білім беру мекемелеріне оытуа рсат бермеуі;

- жалпы білім беретін мектептердегі инфрарылымдарды рудаы білім басармаларыны еріктілігі.

азіргі уаытта интеграциялы оыту пробемасы зіні тиімді жне тиімсіз жатарына байланысты дискуссияа салынып талылану стінде. Ерекше білімді ажет ететін балаларды оамнан ошауланбауы рине уантарлы жадай, біра жалпы білім беру мекемелерінде арнаулы интгерациялы оытуды ммкіндігі шектеулі жалпы білім беру мекемелері ммкіндігі шектеулі балаларды абылдауа дайын ба, мектеп малімдері арнаулы психологиялы-педагогикалы кмек крсетуге дайын ба, трлі топтара блінген балалара психологиялы кмек крсету мселесі шешілген бе, жалпы білім беретін мектептерде ммкіндігі шектеулі балаларды жадайы о жаынан шешіле мен, деген жне т.б.сратарды шешуде наты трдегі ізденіс пен оны шешімін табудаы орта пікірлер ажет болып отыр. Бл жадайда интеграциялы оытуа ата-аналарды тарапынан да келісімні болуы есепке алынады. Соы жылдары Ресейді Мскеу, Санкт-Петербург жне баса да ірі алаларында сенсорлы жне физикалы дамуында кемшілігі бар балаларды жалпы білім беретін мектептерде практикалы трде психологиялы-педагогикалы оытуды жйесі рыла бастады. Интеграциялы оытуды наты трде арастыру шін мына трдегі сратар тірегінде арастырамыз.

Кімді оыту керек? Бл сра арылыммкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беретін мектептерде интеграциялы оытуды жаымды жатарын арастыра аламыз.

Неге оыту керек?Бл сауал арылы арнаулы білім беру жйесіндегі интеграциялы оытуды жадайлары арастырылады.

ашан оыту керек?Осы сауал бойыншаинтеграциялы оытуды бастау мерзімі (мектеп жасына дейін, кіші мектеп жасынан бастап, жоары сыныптан бастап) натыланады.

Кімдер оытады?Мндай сауал арылыммкіндігі шектеулі балалармен жмыс жасайтын жалпы білім беретін мектеп малімдеріні ксіби дегейдегі дайындыы, арнаулы педагогтар мен психологтарды атаратын ызметі андай болатындыы аныталады.

азіргі уаытта Ресейде интеграцияны интернальды жне экстернальды формалары дамуда. Интерналды интеграция – арнаулы білім беру жйесіні ішіндегі интеграция. Мысалы, нашар еститін балалар мен сйлеу тілінде кемшілігі бар балалармен бір маман жмыс жасай алады. Ресейлік тжірибеде экстерналды интеграция арнаулы білім беру мен жалпы білім беруді зара бірлігі арылы рылады.

Ресейдегі арнаулы педагогика ылымыны тжірибесінде (Н.Д.Шматко жне т.б.) сенсорлы кемшіліктері бар балалар (саырау жне нашар кретін балалар) жалпы білім беретін мектеп жадайында білім алатындыы длелденіп келеді.

Саырау балаларды жалпы білім беретін мектептерде интеграциялы оыту ресейлік білім беру жйесі шін жаашылды болып табылады. Себебі, осы уаыта дейін саырау жне нашар еститін балаларды жалдпы мектептерге абылау жйесі сирек кездесетін. Мны барлыы елдегі леуметтік-экономикалы жне мдени жадайларды талабынан туындап отырандыымен тсіндіріледі. азіргі уаытта интеграция процесі алыпты зады былыса айналып, білім беру кеістігінде зіні даму дегейін кеейтіп отыр.

Саырау жне нашар еститін балаларды ата-аналары з балаларыны жалпы білім беретін мектептерде білім алуына тадау жасауды себептері мыналар:

- есту абілеті бзылан балалара арнаулы білім беру мазмны туралы апаратты жеткіліксіздігі;

- есту абілеті бзылан баланы жалпы білім беретін мектепте білім алуы ата-аналарды тадауына айналуы;

- есту абілеті бзылан баланы мектепке дайындыын баалауды объективтілігі;

- мектеп-интарнат типіндегі арнаулы білім беру мекемелеріне балаларын здерінен тыс жерге жіберуге рсат етпеуі.

Ата-аналарды андай да болмасын келісіміне арсылы жасауа болмайды, біра есту абілеті бзылан балаларды интеграциялы оытуды тиімділігін ерте диагностикалау, уаытында крсетілген тзету жмыстарыны нтижесінде жзеге асыруа болатындыы туралы апарат беру ажет (И.М.Гилевич, Л. И.Тигранова).

Жалпы білім беретін мектептегі есту абілеті бзылан балаларды интеграциялы оыту барысында дефектологиялы кабинеттерде, сурдологиялы орталытарда, арнаулы мектеп жанындаы кеес беру блімшелерінде сурдопедагогикалы кмек трлері крсетілуі тиіс.

Кру абілеті бзылан балаларды жалпы білім беретін мектептерде интеграциялы оыту балаларды дайындыы мен жалпы білім беру мекемелеріні дайындыы тмен боландытан сирек кездесетін жадай. Одан баса ерекше білім беруді ажет ететін балаларды интеграциялы оыту экономикалы, йымдастыру жне педагогикалы мселелер психологиялы жайлылы жадайларын талап етеді.

Еліміздегі арнаулы сыныптар, жалпы білім беретін мектептердегі интеграциялы оыту кп таралан модельдер мына топтаы балалар шін рылан:

- иинтеллектісі бзылан балалар;

- тзете-дамыта оыту сыныптарында білім алатын психикалы дамуы кешеуілдеген балалар;

- компенсацияланан сыныптарда білім алатын (денсаулыы те лсіз, инфекциялы аурулармен кп ауыратын) мектеп дезадаптациясы тобындаы балалар.

Арнаулы мектепке дейінгі йымдар болмаан кезде жалпы білім беретін балабашаларда немесе арнаулы мектептерде топтар рылады.

Жалпы білім беретін мектептегі білім беруде айрыша арастырылатын проблема баланы оу лгеріміні тмендігі, ебекке бейімделу абілетіні тмендігі болып отыр. Балаларды кпшілігі андай да бір себептермен бастауыш сыныпты зінде бадарлама материалдарын белгілі млшерде игере алмайды. Мндай жадай лемдік білім беру жйесіне тн. Баланы физиологиялы жне психикалы ммкіндігі леуметтік талаптар мен нормаларды, ты згерістерді ережелеріне сйкес згеріске тсе алмайды. Апаратты кптігі сонша, жаа скеле рпаты білімді игеру барысында денсаулыына, табиаттаы экологиялы тепе-тедікті згерістеріне байланысты иындытар туындап отырады. Басаша айтса, бала ркениетті дамуымен атар ілесе алмайды. Отанды жне шетелдік дебиеттерде білім берудегі дстрлі трдегі баылау, диагностикалау, орытындылау жмыстарында сыныпты-сабаты жйе, баалау трінде йымдастыруды ажеттілігі крсетілген.

Ресейде арнаулы білім беру жйесіні мазмнын жеілдетілген трде руда баланы жас ерекшелігі, даму дегейі есепке алынады.

Ммкіндігі шектеулі балалар катгориясына білім беру ісімен айналысатын педагогиканы саласы тзету (коррекцялы) педагогика айналысады.

Психикалы дамуы тежелген балалара арналан тзету кластары 1960-шы жылдарды соында америкалы психологтар мен педагогтарды сынысымен ашылды. Мндай кластара «оытуды иындыпен игеретін балалар» терминіне байланысты оыту кезіндегі физикалы жне психикалы кемшіліктеріне байланысты иындытар байалатын балалар іріктеп алынды.

Кеес Одаында 1960-шы жылдары бл балаларды «уаытша психикалы дамиуы тежелген балалар» деп атап, оу лгеріміндегі артта алушылыты нервтік-психикалы аймаындаы кемшіліктер, денсаулыыны лсіздігімен тсіндіріп келді.

Психикалы дамуы тежелген балаларда кездесетін оу материалын игерудегі траты иыншылытар зейінні, эмоциялы-ерікті реттілігіндегі, есте сатауды, ойлауды, зіне-зі баылау жасауды, жалпы танымды белсенділікті тмендігімен тсіндіріледі. Олара тн асиеттерді атарын жмыса деген абілеттілікті тмендігі, оршаан орта туралы білім орыны аздыы, оу-танымды белсенділікті алыптастырушы компоненттерді жетіспеушілігі райды.

1970-ші жылдарды басында білім беру саласындаы басталан міндетті жалпы орта білім беруге кшу ісі педагогика ылымыны оу бадарламасын игерудегі иындытара жолыатын балалара зейін аударуды талап етті. орытындысында, 1981 жылы басталан ылыми-зерттеу жмыстары мен экспериментті йымдастыру шараларыны негізінде елімізде психикалы дамуы тежелген балалара арналан (азіргі уаыттаы VII трдегі арнаулы (тзетім) мекемелері) арнаулы (тзету) мекемелеріні жйесі рыла бастады. Одан баса, жалпы білім беретін мектептерде психикалы дамуы тежелген балалара арналан арнаулы тзету сыныптары ашыла бастады. Нтижесінде мндай арнаулы сыныптарды кбеюінен психикалы дамуы тежелген балалара арналан VII трдегі арнаулы (тзету) мекемелері рылды.

Психикалы дамуы тежелген балаларды атарына аыл-ой дамуындаы кемшіліктер, есту, кру, сйлеуді дамуындаы кемшіліктер, тірек-имылды бзылуы аныталан балалар мен аутизм формасындаы балаларды да жататынын естен шыармауымыз керек.

алыпты оушылармен VII трдегі мектептердегі тзету сынып оушыларын салыстыранда арнаулы білім беру стандартында оу бадарламасын игерту уаытыны затыында айырмашылытар крсетілген.

Тзету сыныптарындаы психикалы дамуы тежелген оушылармен жргізілген жмысты нтижесі уаытында крсетілген тзету кмектеріні нтижесінде психикалы дамуы тежелген балаларды жартысына жуыы бастауыш сыныпты аятааннан кейін жалпы білім беретін мектептерде IX сыныпа дейін білімін жаластыра алатынын крсетіп отыр. алан екінші жартысы психикалы дамуды тежелуі мен тірек-имыл аппаратыны жмысы бзылан кезде з білімдерін тзету сыныптарында жаластара алатындыы аныталан. Тоыз жылды білімді игергеннен кейін оушылар техникумдарда, кешкі мектептерде, ксіптік-техникалы училищелерде білім алып, кей жадайларда жмыса орналасады.

азіргі уаытта мектепке абылданан оушыларды атарында 28%-ы созылмалы аурулармен ауырутын балалар, 45%-ы физикалы жне психикалы дамуында кемшілігі бар балалар кездеседі. Осы балалара арналан педагогикалы (компенсациялы оыту) олдау крсету сыныптарына оу материалын иындыпен игеретін, леуметтік бейімделуі тмен оушылар абылданады.

Тзету сыныптарына жіберілетін оушыларды анытау, оларды тексеру психологиялы-медициналы-педагогикалы кеес беру жмыстары арылы йымдастырылады. Жалпы мектеп оушылары аранысндаы психикалы дамуы тежелген балаларды кіріктіріп оытуды нтижесі оу лгерімі тмен оушыларды санын тбегейлі азайтып жібермейтіні аны, соны зінде де мектеп дезадаптациясыны тобындаы ошыларды да кездестіреміз. Осы трыда ылыми эксперимент жмысын жргізген профессор Г.Ф.Кумарина ол балаларды денсаулыы мен леуметік даму жадайына байланысты алыпты даму аномальды даму арасында болатындыын длелдеді. Осыан байланысты Ресейде 1991 жылы Білім Министрлігі сынан Білім беру Заына сйкес жалпы білім беретін мектептерде риск тобындаы балалара арналан 15 оушыдан ралатын компенсаторлы оыту сыныптары ашылды. Педагогикалы олдау жне кмек крсету сыныптарына абылдау жмыстары мектепті оу ісі жніндегі орынбасары, мектеп дрігері, психолог, малім-дефектолог, логопед немесе олигофренопедагогтардан рылан педагогикалы сараптау комиссиясыны шешімімен аныталады.

Компенсациялы оыту сыныптарындаы білім беру жмыстарыны орытындысы сыныптаы оушылар рамыны р трлілігіне байланысты олармен жргізілетін жмыстарды да трлендірілуі, наты жне объективті трдегі дифференциалды диагностикалау жмыстарыны ажеттілігі аныталды. Компенсациялы оыту сыныптарына арналан оу жоспарларына арнаулы емдік-сауытыру жне тзете-дамыта оыту сабатары (ыраты би, дене шынытыру, логопедті сабаы, психологты кмегі) осылып, муызка, сурет салу сабатарыны затыы белгіленіп, тіл дамыту сабатары мен ебекке баулу сабатарында театрландырылан кріністер ою, дидактикалы материалдарды пайдалану жмыстары ола алынды. Кнні екінші жартысындаы балаларды сабаа дайындау, баланы жмыс жасау кезіндегі абілетін есепке алу жмыстары ола алына бастады.