СЙЛЕУ ТІЛІ БЗЫЛАН БАЛАЛАРДЫ ОЫТУ МЕН ТРБИЕЛЕУДІ ПЕДАГОГИКАЛЫ ЖЙЕСІ
1. Сйлеу тілі бзылан балаларды клиникалы-психологиялы мінездемесі
2. Мектеп жасына дейінгі балалара логопедиялы кмек крсету жмыстары
3. V трдегі (тзету) мектепте педагогикалы жмыстарды йымдастыру
4. Жалпы білім беретін мекемелердегі логопедиялы кмек крсету жмыстарыны йымдастырылуы
5. Денсаулы сатау жйесіндегі логопедиялы кмек крсету жмыстарыны йымдастырылуы
Сйлеу тілі бзылан балаларды категориясы р трлі. Сйлеу тіліні кемшіліктері пайда болу уаытына арай бірінші жне екінші кемшіліктер трінде сипатталуы ммкін.
Сйлеу тілі бзылан балаларды атарына коммуникативтік жне танымды функцияларды бзылуымен аныталатын психофизикалы кемшіліктер жатады. Г.В.Чиркина балалар мен жас спірімдер арасындаы тіл кемшіліктерін трлі аспектіде былайша арастырады:
- сйлеу рекетіні психофизикалы жаыны бзылуы (сенсомоторлы дегейі, сзді маынасын тсіну дегейі);
- этиопатогенездік трыда сйлеу тіліндегі кемшіліктерді органикалы жне функционалды себептері;
азіргі уаыттаы сйлеу тіліндегі кемшіліктерді клиникалы-педагогикалы классификациясына сйенсек, былайша тізбектеледі:
1. Ауызша сйлеуді бзылуы:
Сйлеуді фонациялы бейнесіні бзылуы;
- афония, дисфония — дауысты болмауы немесе бзылуы;
- брадилалия — сйлеуді патологиялы баяулауы;
- тахилалия — сйлеуді жылдамдыы;
- ттыу - сйлеу аппараттарындаы блшы еттерді рысуынан сйлеуді бзылуы;
- дислалия - дыбыстарды айтуды бзылуы;
-ринолалия – сйлеу аппаратыны анатомо-физиологиялы рылысыны бзылуы;
- дизартрия - сйлеу аппаратындаы органикалы кемшіліктерді серінен дыбыстарды айтуды бзылуы.
Сйлеуді рылымды-семантикалы жаыны бзылуы:
- алалия — бас миыны сйлеу зоналарындаы абыты блімдерді органикалы заымдануынан сйлеуді болмауы немесе дамымауы;
- афазия —бас миыны белгілі бір ауматарыны заымдануынан сйлеу тіліні жартылай немесе толытай жойылып кетуі;
2. Жазбаша сйлеуді бзылуына мынадай кемшіліктер жатады:
- дислексия (алексия) — оуды жекелей немесе толытай бзылуы;
- дисграфия (аграфия) — жазуды жекелей немесе толытай бзылуы. Психологиялы-педагогикалы классификация лингвистикалы жне психологиялы критерийлерге байланысты аныталады.
арым-атынас ралдарыны бзылуы:
- сйлеу кезіндегі фонемаларды абылдаудаы жетіспеушілік, ана тілін мегеруді маыналы жаыны бзылуы, фонемаларды абылдау барысында байалатын кемшілік;
- жалпы сйлеуді бзылуы (ЖСБ 1-4 дегейде аныталады), оларды сйлеу тіліндегі крделі кемшіліктер біріктіреді.
Сйлеу рекеті кезіндегі арым-атынас ралдарын олдануды бзылуынан арым-атынаса тсуді кемшілігі байалады.
- ттыу.
Аталан тіл кемшіліктері бар балалар категориясымен жмыс жасайтын мамандар баланы орталы нерв жйесіні дамуы мен психологиялы ерекшеліктерін жасы білуі тиіс. Мндай ерекшеліктерді бала эмоциясында байалатын трлі жадайлармен, имылды озалыстаы бала рекетіні белгілерімен, орталы нерв жйесіндегі аныталан ауытулармен, са ол имыл моторикасыны жадайымен тсіндіруімізге болады. Аталан ерекше жадайларды есепке алуда жргізілген логопедиялы жмыстарды орытындысы баланы жалпы білім беру мекемелерінде білім алуына жадай жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалара логопедиялы кмек крсету мекемелеріні тізбегі:
- сйлеу тілі бзылан балалара арналан ясли-балабаша, сйлеу тілі бзылан балалара арналан балабаша; ;
- жалпы типтегі сйлеу тілі бзылан балалара арналан топтар;
- мемлекеттік білім беру мекемелері;
Мектепке дейінгі білім беру йымдарында тіл кемшіліктерін тзету жмыстары аралас трдегі оыту негізінде жргізіледі де, есту мен интеллектіні ерекшеліктеріне арай сараланады.
Мектепке дейінгі білім беру йымдарында логопедиялы жмыстарды йымдастыруды негізгі міндеттері:
- сйлеу тіліндегі кемшіліктерді тзету;
- баланы жалпы мектепте білім алуа дайындау;
- крделі тіл кемшіліктері бар балаларды арнайы мектептерге оуа дайындау.
Типтік жадайлара байланысты аныталан логопедиялы топтардаы арнайы ксіби жмыстарды мазмны Т.Б.Филичева, Г.В.Чиркина бадарламасы бойынша жалпы сйлеу тілі бзылан балалар логопедиялы топтара екі жыла 5 жастан бастап абылданады. Топтаы бала саны 10-15 баланы райды. Жалпы сйлеу тіліні 1-2 дегейі бзылан балалар 3 жыла шаталып 4 жастан бастап абылданады.
Фонемаларды абылдаудаы жетіспеушілік кезінде балаларды бір жыл уаыта ересектер тобына немесе дайынды топтарына абылдайды. ажет болан жадайда (дизартрия) кезінде ПМПК мамандарыны кмегі ажет болады. Мндай кезде балаа коррекциялы-педагогикалы кмек трі екінші рет крсетіледі. Бл кездегі топтаы бала саны 12-14 баланы райды.
Ттыу кезінде арнаулы топтара бала 2-3 жастан бастап 8-10 баладан тратын топтара абылданады. Жмыс бадарламасы С.А.Миронованы бадарламасымен рылады. Жалпы типтегі оу бадарламасы Н.А.Чевелеваны бадарламасымен жргізіледі. Аталан дістемені масаты затты-практикалы рекеттерге баулудаы логопедиялы жмыстарды кмегімен мсіндеу, жапсыру, сурет салу, конструкциялауа баулумен жргізіледі.
Мектепке дейінгі сйлеу тілі бзылан балалара логопедиялы кмек крсету жмыстары дстрлі трде ойын, ебекке баулу, дене трбиесі мен музыка, арапайым математикалы тсініктерді алыптастыру, оршаан ортамен таныстыру, бейнелеу нері, конструкциялау блімдеріне блінеді.
Негізгі блімдер туралы айтса, тіл дамыту блімі сйлеуді рылымды компоненттеріні барлыын амтып, танымды абілеттерді дамыту жмыстарын, коррекциялы-педагогикалы жмыстарды йымдастырады.
Логопедиялы жмыстарды йымдастыруда басшылыа алынатын негізгі бадарламалар (Т.Б.Филичева, Г.В.Чиркина, Г.А.Каше, Н.А.Чевелева, С.А.Миронова жне т.б.)тіл дамыту жмыстарыны мынадай міндеттерін сынады:
- рылымды - тілді барлы рылымды компоненттерін фонетика, лексика, грамматиканы алыптастыру;
- функционалды - арым-атынаса тсу формаларын игерту;
- когнитивтік - тіл мен сйлеуді бірлігін тсіндіру, сйлеудегі себеп-салдарды анытау.
Жалпы сйлеу тіліні бзылуы, фонемаларды абылдауды жетіспеушілігі кезіндегі логопедиялы жмыстарды дістемесі былайша рылады:
- оытуды сйлеу рекетіні барлы трлерімен байланысы;
- тілдік материалдарды ситуациялы-таырыпты дегейде абылдау;
- сйлеуге йретудегі арым-атынас дадыларын алыптастыру.
V трдегі мектептерде сйлеу тілі бзылан балалармен жргізілетін жмыстарды йымдастыруда педагогикалы жмыстар жалпы сйлеу тіліні 2-3 дегейдегі бзылуы аныталан (дизартрия, ринолалия, алалия, афазия, дислексия, дисграфия, ттыу) балалармен жргізіледі.Сыныптарды толымы 12 бала. V трдегі сйлеу тілі бзылан балалара арналан тзету мекемесі екі блімнен трады.
Бірінші блімге жалпы сйлеуді крделі кемшілігі (дизартрия, ринолалия, алалия, афазия, ттыу) бар балалар абылданады. Оушылар арнаулы бадарлама бойынша білім алады. 10 жыл ішінде жалпы білім беретін мектепті 9 жылды білімін игереді.
Екінші блімге крделі трдегі ттыу белгіленген балалар абылданады. Мнда оушылар жалпы білім беретін мектепті бадарламасын нормативтік уаыта сай (жалпы білім беретін мектепті уаытына) игереді.
Сйлеу тіліндегі кемшіліктері тзелген балалар ПМПК мамандарыны орытындысымен кез-келген уаытта жалпы білім беру мекемелеріне ауыстырылады.
Бастауыш білім беру кезінде малім-логопедтерді ызметі йымдастырылады. Арнайы мектепте жмыс жасайтын, яни жалпы білім беру пндерін игертудегі малімдер арнайы курстардан туі керек. Коррекциялы логопедиялы жмыстарды тіл мамандыын игерген «малім-логопед» біліктілігі бар мамандар жзеге асырады. Сонымен атар емдік-сауытыру жмыстары, психологты ызметі, баса арнаулы мамандарды ызмет трлері крсетіледі.
Жалпы білім беру мекемесіндегі логопедиялы пункт жмысыны йымдастырылуы арылы 1 ыркйектен 15 ыркйек аралыында, 15мамыр мен 30мамыр аралыында жалпы сйлеу тілі бзылнадар, фонемаларды абылдауды жетіспеушілігі аныталан балалар абылданады. Логопедиялы пункттердегі баланы саны алалы жерлерде 25 адамнан, ауылды жерлерде 20 адамнан трады. р топтаы сабатар жеке трде 4-5 адамнан жргізіледі. Топты сабатарды затыы - 40 минут, жеке сабатарды затыы - 20 минутты райды. Логопедиялы пункттегі логопедті дайындайтын жаттары: ПМПК мамандарыны орытындысы бойынша толтырылан хаттама, сйлеу картасы мен жеке жмыс жоспары, тіркеу журналы, перспективті жне кнтізбелік жоспар, ата-аналармен, малімдермен жргізілетін жмыс жоспары. Сйлеу тілі бзылан балалар логопедиялы ызмет трлерін денсаулы сатау жйесіндегі кабинеттерде, емханаларда, стационарларда, балалар ауруханаларында абылдай алады.
| • |
Денсаулы сатау жйесіндегі йымдастырылатын логпедиялы жмыстарды мазмнын жзеге асыруда ы логопедтерді ксіби рекеті:
-жйелі трдегі кеес беру баытында йымдастырылатын логопедиялы сабатар арылы сйлеу тіліндегі кемшіліктерді тзету, жоюа баытталан педагогикалы (логопедиялы) жмыстарды жргізу;
-сйлеу тіліндегі кемшіліктерді анытау, балаларды ПМПК мамандарыны тексеруіне жіберілуін амтамасыз ету;
-мектепке дейінгі йымдарда трбиеленетін балаларды профилактикалы тексеруден туін баылауа алу;
-ата-аналармен, педиатр дрігерлермен, балабаша трбиешілерімен санитарлы-кеес беру жмыстарын жргізу;
Баылау сратары мен тапсырмалары
1.Танымды абілеттерді дамуына сйлеу тіліндегі кемшіліктерді тигізетін сері андай?
2. V трдегі мектепке абылдау жмыстарында сйлеу тіліндегі кемшіліктерді классификациялауды ай трі олданылады?
3. Сйлеу тіліндегі кемшіліктерді тзетудегі коррекциялы-педагогикалы жмыстарды міндеттерін ата.
4. V трдегі мекемелерде бірінші жне екінші дегейдегі оыту бадарламаларын саралау жмыстары алайша жргізіледі?