ОЫТУ МЕН ТРБИЕЛЕУДІ ПЕДАГОГИКАЛЫ ЖЙЕСІ 1 страница
1. Психикалы дамуы тежелген балаларды клиникалы-психологиялы мінездемесі
2. Мектеп жасына дейінгі психикалы дамуы тежелген баланы психологиялы-педагогикалы даму ерекшеліктері
3. Психикалы дамуы тежелген баланы оыту мен трбиелеуді коррекциялы баыттары
4.VІІ трдегі (тзету) мекемелерді тзете-дамыта-оыту сыныптарындаы коррекциялы-педагогикалы жмыстарды йымдастырылуы
«Психикалы дамуды тежелуі» тсінігі орталы нерв жйесіні органикалы жне функционалды жетіспеушілігі кезіндегі бала рекетіне байланысты олданылады. Бл балаларда есту, кру, сйлеу, тірек-имылды бзылуы, интеллектіні бзылуы болмайды. Психикалы дамуды тежелу клиникалы картинасы тртіпті крделі формаларыны дамымауы, масатты трдегі рекетке тсуді жетіспеушілігі, энцефалопатиялы бзылулармен тсіндіріледі. Аталан симптомдарды патогенетикалы негіздерін Г.Е.Сухарева, Т.А.Власова, М.С.Певзнер, К.С.Лебединская, В.И.Лубовский, И.Ф.Марковская зерттеулері крсеткендей, орталы нерв жйесіні аурулары, оларды резидуалды-органикалы заымдануы райды.
Психикалы дамуды тежелуі рыты кезедегі ОНЖ-ні заымдануынан, инфекциялы, созылмалы аурулардан болуы ммкін. Психикалы дамуды тежелуіні этиологиясы биологиялы факторлармен емес, леуметтік факторларды да серінен болуы ытимал.
А.О.Дробинская, М.Н.Фишман ебектеріндегі нейрофизиологиялы зерттеулер 6-8 жастаы балалар арасында оудаы иындытарды байалуы ми рылымдары мен оларды арасындаы байланыстарды дамуы нормадан ауытуы салдарынан болады деп беріледі. Осы жастаы танымды абілеттерді тмендігі ми ыртыстары, соны ішінде мадай жне тбе блігіндегі абышаларды дамуындаы жетіспеушіліктерден болатындыы крсетіледі. Аталан авторларды зерттеулерінде клиникалы-психологиялы синдромдарды трт трі беріледі.
- Психикалы инфантилизм синдромы баланы эмоциясыны жетіспеушілігін анытайды, яни мадайдаы диэнцефальды жйелерінді баяу дамуынан баланы эмоциясы зіні жас шамасына сай келмейді. Крделі трінде К.С.Лебединская (1980), И.Ф. Марковская (1977) крсеткендей, дисгармониялы инфантилизм, танымды абілеттерді бзылуы орын алады.
- Цереброастениялы синдром аыл-ой жне дене ебегі кезіндегі нерв жйелеріні трасыздыымен тсіндіріледі. Аталан синдром гидроцефальды синдром кезінде (бас сйекішілік ысымны жоарылауы) байалады. Бл балаларды бас пішіні лкен, мадайлары жоары, мадай мен самай бліктерінде ан тамырларыны шыуы орын алады. Бл балалара тн белгілер: имылды озалыс кезіндегі длдікті болмауы, са ол имыл моторикасыны бзылуы, кіл-кйді ая-асты згеруі, жылауыты, апатиялы жадайлара берілгіштік.
- Гипердинамикалы синдром жалпы имылдаы тежелулер, озу, импульсивті жадайлармен сипатталады. Зейін, тртіптегі ерікті озалыстар, арым-атынасты бзылуы байалады.
- Психоорганикалы синдром бас миыны ерте кездегі органикалы заымдануынан танымды абілеттерді тмендеуі. Бл балалар оу мен жазудаы иындытар, сйлеу тіліндегі кемшіліктер байалады. са ол имыл моторикасы, кру оординациясы, з-зіне ызмет ету дадысыны бзылуынан мсіндеу, жапсыру рекеттері кезінде иындытар туындайды.
Психикалы дамуды кешеуілдеуі себептеріні кптігінен, оны аныталу белгілері де р трлі. Осыан байланысты ПДТ классификациялауды да бірнеше трі белгіленен. Бірінші клиникалы классификация Т.А.Власова мен М.С.Певзнерді (1967) сынан классификациясында ПДТ екі вариантта арастырылады:
- Бірінші вариантында психикалы жне психофизикалы инфантилизм серінен тланы эмоциялы-ерік сферасыны жетіспеушілігі байалады.
- Екінші вариантында траты церебральды астениялы жадайды серінен танымды абілеттерді бзылуы байалады.
В.В. Ковалевті сынан классификациясы (1979) ПДТ биологиялы факторларды серінен болатын трт вариантын сынады.
- мінезді дизонтогенетикалы кешеуілдеуі (психикалы инфантилиизм жадайында орын алады);
- мінезді энцефалопатиялы кешеуілдеуі (ОЖЖ-ні лсіз трдегі органикалы заымдануы );
-сенсорлы кемшіліктерді айталануынан болатын трі (есту, кру, сйлеуді бзылуы);
- ерте леуметтік депривация жадайынан болатын ПДТ.
Тжірибеде кеінен олданылып жрген К.С.Лебединскаяны (1980) классификациясы трт трге блінеді:
-конституционалды мінездеме бойынша;
- сомотогендік мінездеме бойынша;
-психогендік мінездеме бойынша;
-церебральды-астениялы мінездеме бойынша;
Аталан трт типті зіне тн ерекшелігі бар. Оларды арасындаы айырмашылы эмоционалды жетіспеушілік пен танымды абілетті жетіспеушілігі болып табылады. Одан баса соматикалы жне неврологиялы жаынан иындытар туындау да ммкін. Біра аномальды дамудаы негізгі екі рамдас блім - инфантилизмдік мен барлы психикалы функцияларды дамуындаы ерекшеліктер.
Психикалы дамуды конституционалды мінездемесі бойынша ПДТ баланы эмоционалды-ерік аймаы физикалы жне психикалы дамуды ерте кезеіне сай келеді. Тртібінде ойын мотивациясыны басымдыы байалады, тез шаршау аныталады. Жалпы білім беретін мектептегі білім алатын балаларды зінде ойын рекеті басым болады. ПДТ-ді бл формасында гармониялы инфантилизмді психикалы инфантилизмні негізгі формасы ретінде абылдауа болады. Оымыстылар гармониялы инфантилизмні егіздерде жиі кездесетінін айтады. ПДТ-ді бл формасындаы балалар арнайлы коррекциялы мекемелерде білім алады.
Психикалы дамуды сомотогендік мінездемесі бойынша ПДТ-ді себептері айталанбалы, инфекциялы аурулар, балалар арасындаы неврозды жадайлар, туа пайда болан жне жре пайда болан аурулардан болады. ПДТ-ді бл формасында балаларды физикалы жадайын ана емес психологиялы статусында траты трде тмендетуге себеп болатын астениялы жадайлар аныталады.
Психогендік трдегі ПДТ ерте даму кезіндегі бас миыны соы алуынан болан неврозды жадайлармен тсіндіріледі.
Церебральды-органикалы генездегі ПДТ психикалы функцияларды жетіспеуін И.Ф.Марковская(1993) екі категорияа: эмоциялы-ерік аймаыны дамымауы, органикалы инфантилизм мен энцефалопатиялы бзылулар, интеллектіні бзылуы трінде бледі.
У.В.Ульенкова (1994) психикалы дамуды тежелуін компенсациялау жмыстарында баланы жасы, леуметтік жадайы, денсаулыыны жадайы, баланы психологиялы даму ерекшеліктері есепке алыну керек деген болжам айтады. Бл балаларды даму динамикасын жзеге асыруды тиімді жолы ерте кезден бастап жргізілген коррекциялы-педагогикалы жмыстар болып табылады. Бл балалар жалпы білім беретін мектепті, балабашаны жанынан ашылан арнаулы топтарда білім алады.
Психикалы дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балаларды психологиялы-педагогикалы ерекшеліктері 3 жаса дейінгі уаытта байалады. Оларды бойында байалатын кемшіліктерді трлері мыналар:
- кеістікті бадарлау абілетіні тмендігі;
- ересектермен арым-атынаса тсудегі эмоцияны лсіздігі;
- сйлеу тіліне дейінгі кезедерді кешеуілдеуі (уілдеу, былдырлау);
- моторика мен кру координациясыны баяу дамуы.
ПДТ балаларда мектепке абылданан уаытта баланы физикалы дамуы артта алу, мектепке баруа деген мотивті алыптаспау, бала мектепке оу шін емес, ойын рекетіне анараласу шін ана баруа ыылас білдіруі, бала мектепті жалпы талаптары мен ережелеріне кндіге алмау, эмоциялы-ерік сферасы, интеллектуалды абілеттері тмендеу белгілері байалады. Сонымен бірге, тапсырманы аяына дейін орындамау, мектеп бадарламасын игере алмау байалады.
Психикалы дамуы тежелген балаларды оыту мен трбиелеуді коррекциялы баыттары арнаулы білім беру мекемелеріндегі диагностикалы, трбиелілік, коррекциялы-дамытушылы, сауытыру жне білім беру міндеттері арылы жзеге асады.
Диагностикалы міндеттер балаа медициналы-психологиялы-педагогикалы зерттеу жргізу мен жеке даму бадарламасын руда жетекші ызмет атарады.
Трбиелілік міндеттер баланы ллеуметтенуін, ата-анасы мен арым-атынасын ру арылы адамгершілік асиеттерге трбиелеуді амтиды.
Коррекциялы міндеттер бала психикасы мен рекетін компенсациялау, кемшіліктерді тзету, танымды абілеттерді дамытады.
Сауытыру баытындаы жмыстар бала денсаулыын жасарту, емдеу, профилактикалау жмыстары орындалады.
Білім берушілік міндеттер бала рекетіні барлы трлерін дамыту, мектепке оуа дайындау, жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып оыту мен трбиелеу арылы шешіледі.
Мектепке дейінгі мекемелерде жргізілетін коррекциялы-педагогикалы жмыстар шартты трде бірнеше дегейлерге блінеді.
Бірінші дегейде жоары психикалы функцияларды дамуына негіз болатын жадайларды алыптастыру маызды. Баланы шыармашылы абілеттерін, жетекші рекеттерін алыптастыру жмыстары жргізіледі.
Екінші дегейде арнайы мектепке дейінгі білім беруді міндеттері жзеге асады, баланы мектепке оуа дайындыы алыптасады.
ПДТ балалар мекемесіндегі логопедті жмысы трліше йымдастырылады. Мндай жадайда р топа штатты бірлік блінеді, яни логопедиялы жмыстар масатты трде кнні екінші жартысында жргізіледі. Оу жылыны брінші жылында логопед балаларды маыналы трдегі сйлеуіне кіл бледі. Одан кейінгі уаытта логопед балаларды грамматикалы сйлеу тіліне, сйлеуді лексикалы рылымына назар аударады. Баланы мектепке дайындау барысында логопед пен дефектолог сауат ашу мен тіл дамыту сабатарына дайындайды.
ПДТ балалара арналан мектепке дейінгі йымдар е алаш рет У.В.Ульенкованы басшылыымен 1973 жылы Нижний Новгород аласында ашылды. Мектепке дейінгі йымдара арналан типтік бадарламалар 1990 жылы ана (26 араша 1990 ж. 37-14/2) жат трінде шыарылды. Осы типтік бадарлама негізінде ПДК балалара арналан мектепке дейінгі йымдара (К.С. Лебединскаяны классификациясымен) абылдау жргізіледі. Топтара ПМПК арылы 10-12 баладан абылданады. Балаа ойылатын диагноз бен орытындыны анытауды иындыы туындаан кезде бала баылау тобына белгілі бір уаыта жіберіледі. орытынды комиссияны жмысы хаттамаа тіркеледі. Арнайы мекемеге абылдаудаы ескерілетін жадайлар аыл-ой дамуыны кешеуілдеуі, энурез, шизофрения, эпилепсия, есту, кру, тірек-имылдаы ауытулар байалса, балалар аталан мекемеге абылданбайды.
Арнаулы балабашадаы топтара 5 жастан бастап абылданады. Тлектерді білім алуы ПМПК орытындысымен шешіледі.
ПДТ балалара арналан балабашаны міндеті баланы жалпы мектепке немесе ТДО кластарында оуа дайындау. ажет болан жадайда VII трдегі немесе VIII трдегі арнайы мектептерге оуа нсаулар береді.
VII трдегі мектепті ТДО сыныптарындаы коррекциялы-педагогикалы жмыстарды йымдастыру мселесі XX асырды 60-шы жылдарынан бастап алыптасты.
Аталан мселені зектілігі мектеп оушыларыны 50%-ы лгермеушілік крсеткендіктен, зерттеу жргізіліп6 оларды психикалы дамуды артта алуымен тсіндіріліп отырды.
1970 жылы Горький аласыны бір мектебінде Т.А.Власова мен В.И. Лубовскийді басшылыымен ПДТ балаларды оыту жмысына зерттеу жргізіле бастады. Эксперимент жмысы 10 жыла созылып, 1980 жылы аяталады да, 1981жылы психикалы дамуы кешеуілдеген балалара арналан арнайы мекемені жаа типі рылады. Дегенмен, аталан мектеп тріні таралуы дістемелік бадарламаларды жотыынан, кадрларды жетіспеуінен, ата-аналарды арсылыына байланысты кешеуілдеп алды.
1988 жылы жалпы білім беретін мектептерде ПДТ балалара арналан тзету сыныптары ашыла бастайды.
1995 жылдан бастап Мскеу алаларыны мектептерінде коррекциялы-дамыта оыту тжырымдамалары рылып, 1999 жылы С.Г. Шевченконы «Коррекционно-развивающее обучение» ебегі жары креді. Осы тжырымдамаа сйкес оалту орталытарыны бірттас жйесі рыла бастады. Коррекциялы-дамыта оыту бадарламаларына сйкес балаларды категорияларына (ПДТ, астениялы жадайлар, тртіпті бзылуы, педагогикалы артта алушылы) байланысты оыту процесі жзеге асырылды. ТДО сыныптары бастауыш сыныптарда ашылады. Бастауыш сыныптарды рылымы трлі варианттан трады.
1 вариант - жалпы типтегі білімді игере алмайтын балалара арналан 2,3,4 сыныптар.
2 вариант - мектепте оымаан балалара арналан дайынды сыныбы немесе 1,2,3 ,4 сыныптары.
Бастауыш сыныпты аятаан со оушыларды жалпы мектепке ауыстырылуы немесе ТДО сыныптарында оуды жаластыруы шешіледі. ажет болан жадайда ТДО сыныптары 5 сыныптан бастап ашылады. Сынып оушыларыны толымы 12 оушыны райды .
ТДО сыныптарында цензалы білім беріледі. Тіл дамыту сабатары, ебекке баулу сабатарына кіл блінеді.
Баылау сратары мен тапсырмалары
1.К.В.Лебединскаяны сынан классификациясыны мнін тсіндірііз.
2.Коррекциялы-дамыту бадарламаларыны рылу логикасын баяндаыз.
3.Коррекциялы-дамыту бадарламалары бойынша арнайы топтара абылдаудаы арама айшылытарды атаыз.
4.VII трдегі мектептер мен ТДО сыныптарындаы коррекциялы-білім беру жмыстарыны мндеттері андай?
№14.й жадайында білім беру мселесі
1. й жадайында білім беру мселесінірылу ерекшеліктері
2. й жадайында білім беру мселесінісипаттамасы
Ерекше білімді ажет ететін мектеп жасындаы балалар арнаулы білім беру стандарттары негізінде арнаулы мекемелерде немесе й жадайында білім алады.
ХХ асырдан бастап ммкіндігі шектеулі балаларды барлы категориясы арнаулы (тзету) мектеп-интернаттарында білім алып келеді.
азіргі уаытта ммкіндігі шектеулі балалар категориясына арналан арнаулы білім беру мекемесіні сегіз трі бар:
І трдегі саырау балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
ІІ трдегі нашар еститін жне кеш саыраулыа шыраан балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
ІІІ трдегі крмейтін балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
IV трдегі нашар кретін балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
V трдегі сйлеу тілінде крделі кемшілігі бар балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
VI трдегі тірек-имыл аппараты бзылан балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
VII трдегі психикалы дамуы тежелген балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
VIIІ трдегі аыл-ой дамуы кешеуілдеген балалара арналан арнаулы (тзету) мектеп-интернат;
Крсетілген арнаулы мекемелердегі ызмет трлері Ресей Федерациясыны 1997 жылы 12 наурыздаы абылданан «Об утверждении Типового положения о специальном (коррекционном) образовательном учреждении для обучающихся, воспитанников с отклонениями в развитии», Ережесі бойынша басарылып келеді.
азастан Республикасындаы даму ммкіндіктері шектеулі балалара арналан коррекциялы йымдарыны ызметі мен тртібін анытайтын азастан Республикасыны 2005 жылы 3 апандаы №100 «Арнайы білім беру йымдарыны ережесіні» аулысы бойынша арнаулы білім беру жйесіні мазмны реттелуде
Крсетілген нормативтік жата сйкес арнаулы мекемелерді барлы тріне арналан білім беру стандартты ережелері абылданан.
Білім беру мекемелеріні райсысы арнаулы білім беру стандарты негізінде баланы психофизикалы дамуы мен жеке даму ммкіндіктерін есепке алып оу жоспарларын, оу бадарламаларын рып, оны жзеге асыруда. Сонымен атар, тланы аутизмдік даму ерекшеліктеріне арай, Дауна синдромыны белгілеріне арай санаториялы типтегі арнаулы білім беру мекемелеріні мемлекеттік емес трлері де рылуы ммкін.
Мндай мемлекеттік емес арнаулы білім беру орындары бала міріне тікелей жауапты бола отырып, баланы конституциялы ыы мен мддесін орауды з жауапкершілігіне алады.
Арнаулы білім беру мекемелеріні барлы трінде бала шін ажетті жадайларды барлыы (медициналы кмек, леуметтік бейімделу мен интеграция) амтамасыз етіледі.
Арнаулы (тзету) мекемесіні тлектері (VIII трдегі мектеп тлектерін оспаанда) цензалы білім алады.Мнда жалпы білім беру мазмныны дегейіне сйкес білім беріледі, мысалы: негізгі жалпы білім беру, орта жалпы білім беру. Арнаулы мектеп тлегіне игерген біліміні дегейіне арай мемлекеттік негіздегі жат беріледі.
Арнаулы мектептерге ата-аналарды келісімімен жне психологиялы-медициналы-педагогикалы кеес беру орталытарыны орытындысына сйкес білім беру басармалары баланы білім алуына ажетті жолдама береді.
Арнаулы мектептерде крделі кемшіліктер аныталан балалар шін арнаулы сыныптар рылады. Бала дамуындаы кемшілікті дегейі мен тріне, психологиялы-медициналы-педагогикалы кеес мшелеріні орытындысына арай білім беру процесінде мндай балалар немі баылауда болуы тиіс.
Арнаулы мектеп оушылары психологиялы-медициналы-педагогикалы кеес мшелеріні орытындысы, ата-аналарды келісімімен оу бадарламасын игеру ммкіндігі мен даму абілетіне арай жалпы білім беру мекемелеріне ауыстырылуы да ммкін.
Арнаулы мектептерде білім берумен атар медициналы кмек крсету арылы бала денсаулыын сатау, психологиялы олдау крсету, леуметік орау ызметтері де крсетіледі. Мндай ызмет трлерін крсетуге арналан мамандара штат блініп, ызметкерлерді рекеті педагогикалы жымны жмыс мазмнымен, жмыс кестесімен тыыз байланыста рылады жне диагностикалау, психокоррекциялау, психотерапиялы, бала ыын сатау сияты ызмет трлерін жзеге асыра алады.ажет болан жадайда балалара медикаментозды ем, физиотерапия, массаж, шынытыру жаттыулары, емдік-сауытыру баытындаы ызмет трлері крсетіледі.
Ммкіндігі шектеулі баланы леуметтік бейімделуі мен оама араласу, леуметтік интеграция, леуметтік ортаа бейімделу процесін леуметтік педагог мамандар жзеге асырады. Арнаулы мекемелердегі леуметтік педагогтарды ызметі мектеп тлегіні мектепті аятау бітіру уаытына арай ксіби мамандыын тадауда, мектепті аятау кезінде лкен роль атарады.
Арнаулы мекемені ай трі болмасын мектеп тлектерін оамды пайдалы ебекке, ксіби ебекке даярлайды. Баланы мндай ебек трлеріне даярлау ісі жергілікті жерді ерекшеліктеріне байланысты: жергілікті ебек нарыыны ажеттіліктері мен трбиеленушілерді ызыушылытары, ммкіндіктеріне арай айматы, этнолтты жне мдени ерекшеліктерге байланысты трленіп отырады.
І трдегі арнаулы мектеп - жалпы білім беретін мектеп бадарламасына сйкес ш дегейде білім беретін саырау балалар мектебі:
1-ші дегейі - бастауыш жалпы білім беру (дайынды сыныбымен оса есептегенде 4-5 жылды амтиды);
2-ші дегейі - негізгі жалпы білім беру (5-6 жылды амтиды);
3-ші дегейі - толы орта білім беру (2 жылды амтиды).
Мектеп жасына дейінгі дайындыы жо 7 жастаы балалар бірінші сыныпа абылданады. Оу рекетіні барлыы ауызша жне жазбаша сйлеу тілін алыптастыру мен дамыту жмысына баытталып рылады да балаларды есту, кру абілетіні негізінде оршаан ортамен танысу, дыбыс кшейткіш аппаратураларды кмегімен тілдік арым-атынаса тсу жмысын амтамасыз етуге баытталады.
Осындай масатпен есту абілетін дамыту мен ауызша сйлеу тілін алыптастыруда арнаулы топты жне жеке сабатар здіксіз йымдастырылып отырады.
Билингвистикалы жйе негізінде жмыс жасайтын мектептерде оушыларды ыммен сйлеуге жне ауыз екі сйлеу тіліне алыптастыру жмыстары атар йымдастырылады.
Арнаулы мектепті І трінде крделі кемшілігі бар саырау балалара арналан (аыл-ой дамуы бзылан, круі нашар, оуда иындытар тудыратын) арнаулы сыныптар жмыс жасайды.
І трдегі мектептердегі сынып оушыларыны толымы 6 оушыдан аспауы керек, ал арнаулы сыныптардаы оушыларды толымы 5 оушыдан аспау тиіс.
ІІ трдегі арнаулы мектеп - нашар еститін, кеш саыраулыа шыраан, біра з бетімен сйлей алатын мектепке дейінгі жне мектеп жасынаы балалара арналан мектеп. Бл мектеп екі блімге блінеді:
- бірінші блім - есту абілетіні бзылуына байланысты жеіл трдегі сйлеу абілеті бзылан балалара арналады;
- екінші блім - есту абілетіні бзылуына байланысты крделі трдегі сйлеу абілеті бзылан балалара арналады.
Крсетілген блімдерді райсысына (бірінші сыныпа) балабашада болан жеті жаса толан балалар абылданады. Мектепке дейінгі мекеме трбиесінде болмаан балалар екінші блімде дайынды сыныбынан теді.
Сыныптардаы (топтардаы) оушыларды толымы бірінші блімде 10 оушыны, екінші блімде 8 оушыны райды.
ІІ трдегі арнаулы мектептегі білім беру процесі жалпы білім беру мазмныны баарламасына сйкес ш дегейде йымдастырылады:
1-ші дегейі - бастауыш жалпы білім беру (бірінші блімде 4-5 жыл, екінші блімде 5-6 жыл);
2-ші дегейі - негізгі жалпы білім (бірінші блімде де, екінші блімде де 6 жыл);
3-ші дегейі - орта (толы) жалпы білім беру (бірінші блімде де, екінші блімде де 2 жыл).
Есту абілетін дамыту мен сйлеу тілін алыптастыру жне оларды тзетуге баытталан жмыстар дыбыс кшейткіш аппаратураларды кмегімен арнаулы йымдастырылан топты жне жеке сабатарда жргізіледі.
Есту абілетін дамыту мен дыбыстарды айтуды машытандыру жмыстары фонетикалы ритмика сабатары мен ыраты би сабатарында да атар жргізіледі.