ОЫТУ МЕН ТРБИЕЛЕУДІ ПЕДАГОГИКАЛЫ ЖЙЕСІ 3 страница

леуметтік трмысты бадар беру масаты - рбір баланы интернат абырасынан шыаннан кейін здігінен мір сруді сенімді бастауына, леуметте табысты бейімделуіне ажетті білім, білік жне дадыларын алыптастыру болып табылады. Олар р трлі ызмет трлерімен, трмысты заттарды атаулары, міндеттерімен танысады, олара ктім жасауа йретеді, оларды дрыс жне тымды пайдалана білуді мегереді. Сонымен атар здігімен мір сруге психологиялы дайындау, арым-атынас мдениеті мен байланыс дадыларын дамыта отырып, оларды бойында жеке бас сапаларын: зіне деген сенімділік, оам міріне белсенді араласуа икемділігін, іс-рекетінде бастама ктере білуге трбиелеу масатын кздейді.

Ммкіндігі шектеулі балалар з йлерінде немесе тзетушілік ызмет крсететін реабилитациялы мекемелерде оытылады жне трбиеленеді. Реабилитациялы мекемелердегі балалармен психологтар, психоневрологтар, педиатрлар,психиатрлар, логопедтер, малімдер жмыс жасайды.Бл реабилитациялы мекемелерді негізгі міндеттері.

· кескінді трыда диагностика жасау, рбір балаа жеке трыдан келіп оыту мен трбиелеуде, оларды потенциялды ммкіндіктерін іске асыру;

· рбір баланы диагнозына байланысты оыту-трбиелеу жмыстарын йымдастырып, жргізу;

· балаларды бзылан психофизиологиялы функциясын тзету, оларды танымды ызыушылыын дамыту;

· оу-трбиелеу процесінде діс-тсілдерді ендіру т.б. жмыстар.

Реабилитациялы мекемені моделі ауданны леуметтік-мдени жне білім беру жадайыны анализіні негізінде жалпы жне реабилитациялы типтегі мекемелерді инфраструктурасы жне балалар контингентіні негізінде (денсаулыыны психосоматикалы кйі, леуметтік реабилитация, леуметтік жріс-трыс, мекемелер бойынша блу жне реабилитациядаы ажеттіліктер) жасауы тиіс.

Ауданды леуметтік жне білім беру ситуациясыны ерекшеліктері реабилитациялы ызметті аныталан моделін алыптастыруды негізін алайды. Бл модель балаларды реабилитациясын организм дегейінде (медициналы), тла(психологиялы), леуметтік субъект(леуметтік), іс-рекет объектісі (педагогикалы) дегейінде немесе кешенді трде амтамасыз етеді. Реабилитауиялау жмыстары кезінде балалара кмекті педагогтар ана емес баса мамандар да бере алатыны арасытырылан. Реабилитациялы жмыс модельіні наты бадарлары мен кадрлар потенциалы болуы тиіс: малім, босатылан сынып жетекшісі, трбиеші, психолог, дене шынытыру малімі, мектеп дрігері. Жалпы реабилитациялау моделінде психологиялы олдау крсетуді моделне сйкес реабилитауиялы орталытарі келесі жадайда ана тиімді ызмет ете алады:

- оалту жмыстарын ылыми-дістемелік амтамасыз ету;

- оалту мекемесін кадрлармен амтамасыз ету;

- оалту нысандарын тадау жне диагностика жргізу;

леуметтік-педагогикалы кмек басармасы, сенім телефоны, леуметтік-педагогикалы оалту орталытары, балалар йлері, балалра кмек крсету орталытары арылы:

- леуметтік педагогикалы диагностикасын (себептері, дегейлері, трлері);

- балаларды жйке-психикалы жне соматикалы кйіні алашы психологиялы жне медициналы кмекті;

- экстремалды ситуацияларда кмектесуді;

- жеке оалту ксіби-ебекті, социомдениеттік, оу танымды жне сауытыру баыттарындаы бадарламаларды;

- нормаа сай мір іс-рекетін амтамасыз ету;

- кейін мірлік алыптасуа кмек крсетуді жзеге асырады.

Денсаулы сатау бадарламасы диагностикалы жне емдеу мекемелері, арнайы мекемелер, білім беру жне интернатты мекемелер арылы мидициналы-педагогикалы жне медициналы-леуметтік оалту жасайды, ол зіне:

· денсаулы кйіндегі кемістікке уаытылы диагностикасын;

· мекемелерде емдеу-сауытыру жмыстарын жргізуді;

· медициналы реабилитация жне емдеу бадарламасын жасауды.; оыту-жадайларыны медициналы-гигиеналы оптимизациясын;салауатты мір салтын алыптастыру;

· оушыларды, педагогтарды, ата-аналарды медициналы оыту мен трбиелеуді кіргізеді.

Жалпы білім беретін мекемелерде алашы диагностиканы жзеге асыру, арнай тзете-дамыту бадарламаларысенжмыс жасайтын топтар ашу; иын ситуацияларда кмек крсету, психокоррекция бойынша арнайы сабатар ткізу жмыстарын орындайды.

Профильдік оалту мекемелер кемістігі бар балалара жадай туызады(материалды-трмысты, кадрлы, леуметтік-психологиялы) жне оалтуды наты басармаларын жасайды.ойылан диагноза байланысты бала сол мекемеде (дамудаы аномалия табылан жадайда) немесе профильдік оалту мекемелерінде трбиеленеді.Бл жадайда кмек тередетіліп, кеейтілген трде крсетіледі.

азіргі уаытта азастан Республикасында ммкіндігі шектеулі тлалара ерте жастан медициналы білім беру жне леуметтік олдау жйесін амтамасыз ететін инфрарылым ру, басару жне аржыландыру, кадрмен жне материалды-техникалы амтамасыз ету керек. Психологиялы- медициналы-педагогикалы кеес беру (ПМПК) ммкіндігі шектеулі баланы тексеріп жне оны ерекше білім алу ажеттіліктерін анытап, соан сйкес білім беру мекемесінде оытуа сыныс жасап, орытынды шыарады. Ата-аналар ПМПК-ны орытындысымен білім беру мекемесін тадауа ылы. Аыл-ой дамуы бзылан балаларды леуметтік ортаа осу, яни трмысты бадарлау жне леуметтік бейімдеу кмекші мектептегі жйелі жмысты орытындысы болып табылады. Сондытан осы балалармен жргізілетін жмыстар жан-жаты жне толы жргізілуі тиіс.

 

Баылау сратары мен тапсырмалары

1. Арнаулы білім берудегі мектептік жйені сипаттамасын жасаыз.

2. Арнаулы (тзетім) мекемелеріндегі білім беру мазмныны негізгі баыттары андай?

3. Траты мекенде орналасан (облыс, ала) арнаулы (тзету) мекемелеріндегі оу-трбие процесіні мазмнына сипаттама берііз.

 

 

№15.Ммкіндігі шектеулі тлалара ерте тзету кмек крсету жйесі

1. Халыаралы ауымдастытаы мгедектерді орау мселелері

2. Мгедектерді ытары жніндегі негізгі халыаралы жаттар

3.Мгедектерге арналан те ммкіндіктерді амтамасыз етуді стандартты ережелері

4. Халыаралы йымдарды ызметі

5. Мгедектерді ытарын орауда о тжірибесі бар елдерді леуметтік саясатыны инновациялы моделі

6. ТМД елдерінде мгедектерді ытарын орау

 

Халыаралы оамдасты мгедектерді ытарын орау мселелеріне жаында ана назар аудара бастады. 1970-ші жылдарды аяына дейін арнаулы орау шараларынсыз мгедектерді барлы негізгі ытарын мойындау тжырымдамасы басты орын алды. Адам ытары туралы Халыаралы Билльде жария етілген адамгершілік адір-асиетті кемсітпеу жне рметтеу аидаттары мгедектер шін жеткілікті деп саналды. Алайда мгедектік проблемасын зерделеу жне мгедектерді ытарын орау жніндегі практикалы іс-рекет оларды ытарын орауды жекелеген халыаралы жйесін ру ажеттігін анытады.

Мгедектерді ытарына арналан халыаралы жаттарды тарихы Біріккен лттар йымыны «Аыл-ой дамуы бзыланадамдарды ытары туралы Декларацияны» абылдаан (Б-ны Бас Ассамблеясыны
1971 жылы 20 желтосандаы арары басталады. Мгедектерді анааттарлы мірге ытарын, сондай-а барлы азаматты жне саяси ытарын таныан жалпы сипаттаы халыаралы-ыты жат Б-ны Бас Ассамблеясыны 1975 жылы 9 желтосандаы 3447 (XXХ) арарымен бекітілген «Мгедектерді ытары туралы Декларация»болды.1976 жылы 16 желтосанда Б-ны Бас Ассамблеясы 1981 жылды Халыаралы мгедектер жылы, ал 1983 жыл мен 1992 жылды аралыындаы кезеді – Б мгедектеріні онжылдыы деп жария етті. Халыаралы мгедектер жылын ткізуді аса маызды нтижесі 1982 жылы 3 желтосанда Б-ны Бас Ассамблеясы абылдаан Мгедектерге атысты дниежзілік іс-имыл бадарламасы болды. Осыдан 1993 жыла дейін абылданан мгедектерді ытары жніндегі халыаралы-ыты жаттар мгедектерді жекелеген проблемаларын шешті, біра мгедектерді ытарын ттас ораан жо.«Мгедектерді ксіби оалту жне жмыспен амту туралы дниежзі елдері йымыны Конвенциясы» (№ 159, 1983 жыл), Мгедектерді ксіби оалту жне жмыспен амту туралы ДЕ-ны сынымы (№ 168, 1988жыл), Мгедектерге атысты адам ресурстарын дамыту саласындаы ызметте басшылыа алынатын Таллин аидаттары (1991 жыл), Психикалы ауру адамдарды орау жне психиатриялы кмекті жасарту аидаттары (1991 жыл). Тек 1993 жылы мгедектерді ытарына арналан негізгі жан-жаты жат – «Мгедектерге арналан те ммкіндіктерге амтамасыз етуді стандартты ережелері»абылданды. Ерекше мтаж адамдара білім беру жніндегі Дниежзілік конференцияда: білім беруге жне оны сапасына ол жеткізген Саламан декларациясы (Саламанка, Испания, 1994 жылы 7-10 маусым) жне ерекше мтаж адамдарды арапайым мектептерге ытарын растаан Ерекше мтаж адамдара білім беру бойынша іс-имылдар негіздемесі абылданды.1993 жылы 14-25 маусымда Венада ткен Адам ытары жніндегі дниежзілік конференцияда абылданан «Іс-имыл бадарламасыны» «Тедік, адір-асиет, шыдамдылы» деген тарауында адам ытарыны мбебаптыы жне мгедектерге дейі немесе абайсыз кзарас бойынша кемсітушілікке тыйым салу аидаты ерекше атап тілді.Мгедектерді жадайын жасартуа бадарланан дамыту мселелері Б йымдастыран жоары дегейдегі конференциялар мен кездесулерді кн тртібіне жиі енгізіле бастады. Мселен, 1995 жылы 15 ыркйекте йелдерді жадайы жніндегі тртінші Дниежзілік конференцияда абылданан Пекин декларациясы мен Іс-имылдар платформасында мгедек йелдерге атысты ережелер, бадарлар мен шаралар толы мазмнда берілген. Сонымен бірге халыаралы ауымдастыты кш-жігері жеткілікті шамада тиімді болан жо: Б екі рет жргізген мониторинг (1987, 1992) барлы згерістерге арамастан, мгедектерді те ммкіндіктер алмаанын, ал кптеген елдерде оамнан ошауланан кйінде аланын крсетті. Осыан байланысты 1994 жылы Б-ны Бас Ассамблеясы мгедектерге атысты Дниежзілік іс-имыл бадарламасын одан рі жзеге асыруды за мерзімді стратегиясын малдады. Оны негізгі масаты ретінде трлі аымды ресурстарды амтитын жне рбір адама оны леуетін барынша дамытуа ммкіндік беретін «барлыына бірдей оамды» ру жария етілді. Алайда алыптасан ахуал, мгедектерді ытары туралы бірыай ресми халыаралы шартты жотыы, баса да нормативтік актілердегі мгедектерді ытары туралы нормаларды шашыраылыы - халыты осы тобыны ытарын толыанды орауа кепілдік бермейтінін аны крсетті. Мексика Президенті Висенте Фоксты Б-ны Бас Ассамблеясыны 56-шы сессиясында сынан бастамасы бойынша Мгедектерді ытары мен адір-асиетін орау жне ктермелеу туралы жан-жаты бірыай халыаралы конвенцияны жобасын дайындау басталды. Арнаулы конвенцияны абылдау ажеттігі негізгі конвенцияларда мгедектерді ытарымен тікелей байланысты нормаларды жотыынан туындады. Мгедектерді ытары мгедектерді ытары жніндегі осы конвенцияларда тек жанама ана озалды. Тек Баланы ытары туралы конвенцияны бір бабында ана мгедек балалар туралы сз болды. олданылып жрген мгедектерді ытарына атысы бар халыаралы-ыты ралдар зады трыдан міндетті болып табылмады.2004 жылды тамызында Б-ны Бас Ассамблеясы Арнаулы комитетіні мгедектерді ытары туралы конвенцияны зірлеу бойынша тртінші сессиясы тті. Конвенция жобасын аымдаы талылауды негізгі айшылыы осы жатты масатын айындауда трлі тсілдерді кездесуі болды. Бір елдер адам ытары саласындаы олданылып жрген халыаралы-ыты жаттарда жазылан ытарды айтадан растайтын жне бір мезгілде осымша ммкіндіктерді бекітетін конвенцияа ол оюды талап етті. Екіншілері ытарды амтамасыз ету тратын елді экономикалы ресурстарына байланысты жне конвенцияны ережелерін орындауа байланысты аржылы ауыртпалытар дамушы елдер кіметіні осы жата ол оюын алыстатады деп есептеді.

Мгедектерге атысты дниежзілік іс-имыл бадарламасымгедектерді проблемаларын шешуде тсілдерді згерткен бірінші жат болды. Оны абылдаана дейін мгедектерге атысты леуметтік саясат тек медициналы сипаттаы шараларды, оалтуды жне мгедектікті жекелеген себептерін болдырмау жніндегі алдын алуды ана амтыды. Бадарламада жария етілген мгедектерді оамды мірдегі тедігі мен толы атысуын амтамасыз ету масаты халыаралы ауымдастыты мгедектікті жай-кйін згертуді тсінгендігін, мгедектік проблемасын шешуге ттас амалдар олдану ажеттігін мойындаанын айатайды.Бадарлама «мгедектік» ымыны зін елеулі згертті: мгедектерді халыты лсіз тобына жатызуды тотатты. Сарапшылар тсінік бергендей, мгедектік мірді алыпты ыры болып табылады; сол немесе зге де себеппен кез келген адам алыпты мір аысыны кез келген кезеінде мгедек болуы ммкін. Мгедектерді «осалдыы» аидатына негізделген тсіл «арапайым» леуметтік жне экономикалы рылымдарда мгедектерді бейімделуіне жадай жасау іс-шараларын амтитын мгедектерді леуметтік жеткіліктілігін дамыту тжырымдамасына орын берді. Мгедектер шін те ммкіндіктер жасау Бадарламада оамды мірді барлы салаларында ол жетімділікті амтамасыз ету процесі ретінде аралады. жатта жазыландай, ол жетімділікті амтамасыз етуді негізгі рамы шешім абылдау процесінде мгедектерді толы рі тиімді атысуына жрдемдесу шаралары болып табылады.

Мгедектерге арналан те ммкіндіктерді амтамасыз етуді стандартты ережелеріДниежзілік бадарламаны идеяларын дамыту шеберінде абылданды жне тріне арай мгедектерді ытарына арналан шартты жат болды. Стандартты ережелер сынымды сипата ие, алайда мгедектерді ытарын орау саласында халыаралы жат болмаан жадайда олар мгедекетерді ытарын танитын жне кепілдік беретін бірден-бір мбебап жат болып табылады. Стандартты ережелер мемлекетті мгедектер шін те ммкіндіктерді амтамасыз ету шараларын абылдауда моральды жне саяси адалдытарын крсетеді. Мнісі бойынша, олар – мемлекеттерді мгедектік проблемаларын шешу шеберіндегі саяси-ыты, экономикалы жне техникалы ынтыматастыыны жалыз негізі. Стандартты ережелерді ыты жне моральды негізі, жатты зінде жазыландай: Адамны ытары туралы халыаралы билль, Баланы ытары туралы конвенция, йелдерге атысты кемсітуді барлы нысандарын жою туралы конвенция, сондай-а Мгедектерге атысты дниежзілік іс-имыл бадарламасы болды.Стандартты ережелер трт салада те ммкіндіктерді амтамасыз ету жніндегі практикалы сынымдарды келтіреді: те атысу шін алышарттар, те ммкіндіктер жасауа масатты салалар, оларды жзеге асыру шаралары жне баылау тетігі. Мгедектерді ытарын орау саласындаы арнаулы жаттарыны ішінде аса маыздысы Мгедектерді ксіптік оалту жне жмыспен амту туралы конвенциясы(немесе № 159 Конвенция. Конвенция 1985 жылы 20 маусымда кшіне енді) болып табылады. №159 конвенция барлы санаттаы мгедектерді мддесі шін ксіптік оалту саласында тиісті шараларды абылдануын амтамасыз етуге жне жмыспен амтуа байланысты ебек нарыында мгедектерді ммкіндігін кеейтуге баытталан.

Мгедектерге жрдемдесу жне олдау саласында ауымды жмыстарды мгедектікті болдырмау, мгедектерді таматандыру, гигиенасы, білім беру, оларды ксіби-техникалы даярлау, ебекке орналастыру бадарламаларымен айналысатын Б-ны мамандандырылан мекемелері мен баса да халыаралы йымдар жргізеді. Осы бадарламаларды жргізетін йымдарды ішінде: Халыаралы ебек йымы, Б-ны Азы-тлік жне ауыл шарушылыы йымы, Білім, ылым жне мдениет жніндегі Біріккен лттар йымы, Халыаралы азаматты авиация йымы, Дниежзілік почта одаы (ДПО) бар.

Мгедектерді проблемаларын шешу мселелері мемлекеттерді ірлік ынтатастыы шеберінде де ктерілді: 1983-1992 жне 1993-2002 жылдар Азия-Тыны мхитындаы мгедектерді он жылдыы, 2000-2009 жылдар –Африкалы мгедектерді он жылдыы, 2003-2012 жылдар – араб елдеріндегі мгедектерді он жылдыы, 2003 жыл – Еуропадаы мгедектер жылы деп жарияланды.

здерін ытары бойынша леуметтік деп атайтын біратар мемлекеттерде мгедектерді ытарын орау мселелері басым болып табылады. Бл елдерде мгедектерді проблемаларын бірінші болып, детте, з азаматтары туралы леуметтік аморлы саласында лкен лес осан мемлекет басшылары зектендірді. Бл АШ-ты біратар президенттеріні іс-имылдарынан аса айын рі тиімді крінеді. 1970-ші жылдарды басындаы мгедек балаларды тегін жне тиісінше білім алу ыын орау туралы екі крделі сот ісі, Вьетнам соысынан кейін мгедектер саныны кбеюі – мны барлыы американды оамны мгедектерді ытарын орау бойынша занамалы шараларды абылдауына келді. 1973 жылы федералды кіметтермен келісім-шарта отырар кезде АШ-ты мемлекеттік бадарламаларында кемсітуге жол бермеуді кздейтін «Оалту туралы» За абылданды. 1976 жылы барлы мгедек балалара арналан Білім туралы Зады абылдай отырып, АШ Конгресі елде сегіз миллионнан астам мгедек балаларды бар екенін анытады. Оларды жартысынан кбі тиісті білім алмаан. Осындай миллиондаан бала мектеп жйесінде амтылмаан. Барлы мгедек балалара арналан білім туралы заны маызы жоары, йткені мгедек балалар шін мектеп есігін ашып берді жне олара берілетін арнаулы білімді реттейтін біратар орау шараларын енгізді. 1988 жылы АШ Конгресі мгедек адамдара дене кемістігін «адам боп мір сруді табии элементі» деп танитын, американды оамны «жалпы экономикалы, саяси, леуметтік, мдени жне білім беру» мірінде «туелсіздігі, зін-зі крсету, мазмнды карьера жасау немесе толы атысу» ыына ешандай да ысым жасамайтын «Тек-Акт» ретінде танымал техникалы ралдар арылы кмек беру туралы За абылдады. Осы нормативтік ыты актілер абылдананнан кейін мгедектерді здеріні кемсітуге арсы орасан озалыстары басталды. Осы орайда мгедектер тарапын абылдаан жне жаа задарды нормаларын орындамаан жадайларда ата санкциялар олданан соттар лкен роль атарды. Американы барлы штаты бойынша арнайы рылан рылысшы-мердігерлер бригадасы сырыма жолдар мен пандустар жасай бастады, кннен- кнге мгедектер шін Америка алаларында ол жеткіліктілікті жасартты. АШ Президенті Клинтонны олдауымен мгедектерді трмыс жадайын елеулі жасартатын, мгедектікті андай да болмасын нысанындаы адамдара те ытар мен те ммкіндіктер беретін кптеген задар абылданды. Мселен, 1997 жылы 4 маусымда Клинтон американды білім беруді дамытуда былыс болан «Дамуында жне денсаулыында ауытушылы бар адамдара білім беру туралы» Заа ол ойды. Президент оны негізгі масатын ысаша ана тжырымдады – барлы американ балалары шін лемдік таптаы білім беруді амтамасыз ету. Бл жерде, е алдымен, барлы балалар шін тегін орта білім алу ыын орау (беру) туралы, арапайым мектептерде оитын мгедек балалара арналан арнайы оыту бадарламасыны ол жетімділігі туралы жне оларды жмысындаы нтижелер шін мектептерді жауапкершілігін арттыру туралы сз болып отыр. Бл проблеманы оамды жаына баса назар аударылды: балаларды жалпы білім беру процесінде барынша арапайым орта мектептерде оытуа тырысты, ал олар з рдастарынан алып оймас шін жне арапайым оу жоспарымен лгеру шін оларды райсысы шін осымша сабатармен бірге арнайы жеке оыту бадарламалары зірленді. Бл орайда оларды оыту бойынша осымша шыынды мемлекет зі ктерді. Мгедектер шін леуметтік ызмет крсету жйесіні дамуына арамастан, мгедектерді ытары туралы аморлы АШ президенттері шін бгін де зекті болуда. Президент Джордж Буш 2001 жылы дене кемістіктері бар адамдарды компьютерлер мен интернетке нерлым олжеткізуіне баытталан бйрыа ол ойды. 2004 жылы АШ армиясыны ардагерлерін, соны ішінде трлі арулы атыыс салдарынан жараат алан мгедектерді А йді кзетуге тарту жобасы басталды. азірді зінде А йді ауіпсіздік ызметінде 40 адам жмыс істейді жне жаын арада мны саны 100-ге дейін кбейеді. 2003 жылы 16 желтосанда АШ Конгресі арулы кштердегі ардагерлер мен мгедектерді, сондай-а осындайлар жмыс істейтін фирмаларды федералды кіметпен ебек келісім-шартына отыран кездегі артытышылыы айтылан за абылдады. Мгедектер жніндегі дниежзілік комитет, Франклин жне Элеонора Рузвельт Институты оам міріне мгедектерді толы атысу міндеттерін шешуде едуір прогреске ол жеткізген мемлекетке мгедектер туралы аморлыы шін тапсыратын Франклин Делано Рузвельт атындаы жыл сайыны халыаралы сыйлы таайындады. АШ-та 1990 жылы «Американды мгедектер туралы» Заны абылдануына байланысты леуметтік саясатты инновациялы моделі немесе азаматты ытарды іске асыру моделі деп аталатын – мгедектерге атысты ткізілетін кемсітуге арсы леуметтік саясат тжырымдамасы дами тсті. АШ-та зірленген азаматты ытарды іске асыру моделі леуметтік саясатты халыаралы эталоны ретінде аралады. Ол азаматты ытарды толы ораумен атар, мгедектерді леуметтік мртебесін арттыруа жне оама кірігуіне ыпал етеді жне жалпы оамды ізгілендіру тсу шін алышарттар райды. Сонымен бірге деинституционалдау тжірибесін, яни мамандандырылан интернаттар мен стационарлы лгідегі мекемелер желісін ысарту жне трылыты жері бойынша мгедектерге ызмет крсетуді дамыту нтижесінде аражатты азайту есебінен мемлекетке экономикалы жаынан тиімді. Кейбір зерттеушілер лыбритания, Мексика, Канада, АШ, Германия, Австралия, Израиль, Жаа Зеландия, Жапония жне т.б. сияты мемлекеттерде мгедектік саласында лтты саясатты жуытаанын куландырады. Азаматты ытарды іске асыру моделі тарихта бірінші рет мгедектерге оамны толы ылы мшесі мен оны белсенді атысушысы ретінде араандытан жне оларды ошауланбай, арапайым ортаа оралуы шін алышарттар жасаандытан инновациялы болып табылады.