ОЫТУ МЕН ТРБИЕЛЕУДІ ПЕДАГОГИКАЛЫ ЖЙЕСІ 4 страница
Бгінде ебек атынастарында, мемлекеттік билік органдарында, оамды пайдалану орындарында, сауда орындарында мгедектерді кемсітуге тыйым салатын «Американды мгедектер туралы» За АШ-та мгедектерді ытарын орайтын негізгі нормативтік ыты акт болып табылады. За барлы дегейдегі билік органдарыны мгедектер шін «трлі ызмет трлерінен, бадарламалар мен ызмет крсетулерден артышылытарды алуа бірдей ол жеткізуін» амтамасыз етуін йарады. Бл мемлекеттік білім беру, денсаулы сатау, леуметтік ызмет крсету жйесін пайдалануды, соттарда, сайлау учаскелерінде жне алалы жиналыстарды болуы амтиды. За «мгедектерге атысты кемсітушілікті болдырмас шін саясатты, тжірибені жне рсімдерді аыла онымды згерістерін» абылдауды міндеттейді. Бдан баса, тиісті мемлекеттік ызметтер мен рылыс компаниялары жаа имараттар мен рылыстарды салан жне оларды айта жндеген кезде олара мгедектерге арналан арбаларды пайдаланатын адамдарды кіруін жеілдету шін мгедектерді ерекшеліктерін ескеруі тиіс. оамды клік кімшілігі мгедектерге з ызметтерін сыну кезінде кемсітуге жол бермеуі тиіс. Олар арапайым оамды клік трлерімен дербес пайдалана алмайтын мгедектерге отырызу – тсіру жне жол жру кезінде олайлы жадай жасауы немесе арнайы клік ралын беріп амтамасыз етуі керек.
«Мгедектерді ебекке орналастыру туралы» жеке за мгедектерді ебекке орналасу мселелерін реттейді жне жмыса абылдау, ызмет бойынша жоарылаан, ксіби оу, аы тлеу кезінде кемсітуге тыйым салады. Мгедектер туралы американды аморлы лгісіні табысты болуы леуметтік ызмет крсету саласындаы ызметті занамалы трыдан реттелуінен ана емес, сол оамны сол немесе зге де дене кемшіліктері бар адамдарды оамны толы жне ыпалды блігі екенін барынша сезіне білуіне бастамашылы етуінде. Мселен, «WGBH» тележелілерді білім беру оры (Бостон) мгедектерді теледидарды пайдалану ммкіндігін кеейту жйесін зірледі. АШ-та нашар еститін немесе нашар кретіндіктен теледидар мен радиоа ол жеткізе алмайтын 85 миллиондай адам бар. «WGBH» жанында рылан БА-а ол жеткізуді лтты орталыы (НКАМ) лтты соырлар федерациясымен ынтыматастыта нашар кретіндер шін арнайы телефон желісі бойынша синтезделген дауыспен АШ-ты «USA Today» ірі жалпы лтты газеті таратылатын жйе жасалды.
Нашар еститін адамдарды теледидара осылуы шін ммкіндік берген американдытарды айтарлытай жетістігі – арнайы «Кэпшн орталыы» айналысатын титрлерді («кэпшн») енгізу. 1972 жылды зінде-а «Кэпшн орталыы» АШ-ты, Англияны, Канада мен Австралияны телекомпанияларын, жарнама ндірушілерді, музыкалы бейнекассеталарды титрлермен амтамасыз еткен. Титрлер жйесі тек арнаулы декодерлермен жабдыталан телевизорларды абылдауымен ана жмыс істейді. 1990 жылы «Кэпшн орталыы» олдаан «ТВ-декодерлері туралы» За абылданды, соан сйкес 1993 жылы 1 шілдеден бастап АШ-та сатуа шыарылан экраныны диагоналы 13 дюймен арты барлы телевизорларда декодер салынуы тиіс.
Бгінгі кні Американы трт маызды коммерциялы телеарналары «Эн-Би-Си», «Эй-Би-Си», «Си-Би-Эс» жне «Фокс» прайм-таймда тіп жатан здеріні барлы бадарламаларын, сондай-а балалара арналан барлы бадарламаларды жне аптасына 60 саата дейін жаалытар шыарылымын титрлермен жабдытайды. Ірі кабельді арналар да кптеген хабарларды титрлермен жабдытайды. йде пайдалануа арналан 10 мынан астам бейнекассеталарды атауы да титрлермен жабдыталан, жаа бейнелерді барлыы дерлік нашар еститіндерге арналан нсамен шыарылады. Жыл сайын 500-ден астам музыкалы бейне жне 7 мы 250 жарнамалы роликтер титрлермен жазылан. Ал 1990 жылдан бастап «WGBH» тележелілерді білім беру орыны жанында нашар кретіндер шін оамды теледидар бадарламаларын, бейнекассеталар жне баралы апаратты баса да кру ралдарын жасайтын «Сипаттама бейне-ызметі» жмыс істей бастады.
Батыста дамыан мгедектерді оам міріне прменді жне толы кірігу идеясы банкоматтарды арнауды аудио немесе бейнежйелермен жабдытауа келді. Кзіні аауы бар адамдар шін банкоматты ызмет крсетуін кеейтуге арналан алашы машинаны 1997 жылы Royal Bank канадалы банк орнатты. Америкада мндай технологияны бірінші рет екі жылдан кейін San Francisco Credit Union кредиттік одаы олданды. Оны артынан осындай жйелерді нашар кретін адамдара з аморлыын крсетуге тырысан ірі аржы институттарыны кпшілігі орната бастады.
Бл идея Америкада танымал боланы сонша, жаын болашата аржы институттарыны аудиожйелермен жабдыталан банкоматтарды орнатуа атысты талаптары мгедектерді ытары туралы Заны жаа редакциясына енгізілетін болады. Банкоматтарда дыбысты ызмет крсету технологиясын бірінші болып олданан Royal Bank лсіз кретіндер шін те ммкіндіктерді кздейтін адам ытары туралы канадалы Актіні орындау аясында рекет етті.
Круі нашар адамдар шін интернет бетттерінде тстерді аз болуы, нашар еститіндер шін банкоматтарды жне кпшілік фильмдер мен хабарларды дыбыстандыру - леуметтік оамны, тіпті азаматтары те ммкіндіктерге ие ыты мемлекетті даму крсеткіштері.
Канаданы мгедектерді ебекке орналастырудаы жмыс тжірибесін зерделеу де пайдалы. «Жастарды ебекке орналастыру стратегиясы» атты арнайы бадарламаны шеберінде жастарды арнайы немесе жоары білім алу, ебекке орналасу, жас мгедектерді ебекке орналастыратын жмыс берушілерді жеілдіктер, кемтар адамдара ажетті жабдытар нына жрдемаы алу жнінде біратар шаралар кзделеді. Студенттік займдар бадарламасы мгедек студенттерге аржылы жеілдіктер сынады.
Дамыан елдерде мгедектерді ытарын бекіту тетіктері ртрлі: Канадада те ылы жне мгедектерді кемсітуге тыйым салу аидаты – елді Конституциясында, Германияда – Негізгі зада, леуметтік задар кодексіні арнайы тарауында, «Мгедектер туралы», «Оалту жніндегі шараларды біркелкілігі туралы», «оамды клікті пайдалануда мгедектерге жрдемдесу туралы», «Мгедектер арасында жмыссыздыа арсы крес туралы» задарда, лыбританияда – «Мгедектерді кемсітпеу туралы», «лтты кмек туралы», «Мгедектер туралы», «мір бойы мгедектігі бойынша жне жмыс істейтін мгедектер шін жрдемаылар туралы», «леуметтік амсыздандыру туралы» арнайы задарда, Венгрияда – «Мгедектерді ытары жне олар шін те ммкіндіктерді амтамасыз ету туралы» зада жазылан. Швецияда, АШ-та, Норвегияда, Финляндияда, лыбританияда, Канадада жне Германияда ертерек араласу бадарламасы дамыан, масаты – кмекке мтаж баланы ммкіндігінше ерте анытау жне оан осы кмекті крсету. Мгедектерді ытарын орауды жаа тетіктері Азия мен Тыны мхиты іріндегі елдерді задарында зірленді. Мгедектерді оалту жне жмыспен амту жнінде арнайы орлар ру кзделген. Айналадаы ортаа мгедектерді ол жетімділігін амтамасыз ету шін мжбрлеу шаралар енгізілуде.
Кемтар адамдарды туелсіздігін амтамасыз етуге баытталан Жапонияны мгедектер туралы іргелі заы ерекше ызытырады. Мгедектерді туелсіздікке ол жеткізуі аталан заны негізгі масаты ретінде жария етілген. Бдан баса, зада мгедектермен жмыс істеу жне мгедектікті алдын алу жнінде жан-жаты жоспар абылдау кзделеді. Мгедектер проблемасын шешу басымдылыыны дрежесі кбінесе мгедектер саны мен оларды озалысыны белсенділігіне байланысты. Сарапшыларды баалауы бойынша, батыс елдерінде мгедектерді ытарын сатау озалысы бастау алуда жне ол жеткен нтижелерімен одан 15-20 жыл ала отырып, феминистік озалыс сызбасымен дамуда. Сондытан бл озалысты белсенділігі кемсітуге арсы задарды абылдау жне осы саладаы леуметтік саясатты згерту масатында дамитын болады, бл, бір жаынан, мгедектер санасыны елеулі згерісіне жне оларда з ытарын талап етуде мірлік берік станымдарыны алыптасуына келеді, екінші жаынан, мемлекетті мгедектерді ытары, ммкіндіктері мен мртебесіні барынша тедігі жаына арай айта жаыруына жне аржылы олдауды айта блуге ыпал ететін болады. Кптеген мемлекеттерде мгедектерге атысты мемлекеттік саясатты жргізілуін баылайтын йлестіру тетіктері жасалды. Кипрде мгедектік проблемасы бойынша орталы орган болып табылатын Ебек жне леуметтік сатандыру Министрлігі жанында Оалту мселелері жніндегі кеес жмыс істейді. Финляндияда Мгедектік проблемалары жніндегі Мемлекеттік кеес министрліктер мен мемлекеттік мекемелерді консультациялы органы болып табылады. Венгрия мгедектерді ытары мен те ммкіндіктеріне атысты 1998 жылы XXVI заа сйкес кіметтік консультациялы орган рды. Мгедектерді орау туралы Арнайы заа (1993 жылы №12 за) сйкес рылан Иорданияны Мгедектерді орау жніндегі лтты кеесі мгедектерді орау жне ксіптік даярлау бадарламасын амтамасыз етеді, рі жеке секторлар мен кіметтік емес йымдара олдау крсетеді. 2001 жылы Мексика Президент кесесіні жанынан министрлер кабинетіні дегейінде мгедектерді ктермелеу жне леуметтік ыпалдасу жніндегі басарма рып, мгедектерге атысты шешім абылдау жне мемлекеттік саясатты йлестіру процесіне мгедектерді тарту мселелері жнінде Консультациялы кеес рды. Норвегияны мгедектерге атысты стратегияларды жзеге асыру жнінде дйекті шараларды амтамасыз етіп, мгедектерді мддесі шін мемлекеттік іс-имыл бадарламасын жзеге асыру бойынша ведомствоаралы ынтыматастыты ныайтуды амтамасыз етпек ойы бар. Тринидад пен Тобагода Мгедектік проблемалары жніндегі лтты йлестіру комитеті кіметке мгедектікке байланысты консультациялы ызмет крсетеді. лыбритания мен Солтстік Ирландияны Біріккен Корольдігі 1999 жылы саясат пен бадарлама саласындаы бастамаларды жзеге асыру шін негіз болып табылатын «Ошаулаудан ыпалдасуа» деп аталан жатты жариялаан Мгедектерді ытары жніндегі Туелсіз масатты топ рды. Осылайша мгедектерді оама кірігуі туралы, детте, барлы лемде мемлекет басшылары бастамашылы еткен аморлы пандустер мен съездер салуды ана емес, барлы ммкін кедергілерді жою жніндегі біратар ттас шараларды, сондай-а мгедектерге атысты мемлекеттік саясатты ткізіулін йлестіретін жне баылайтын жекелеген мемлекеттік институттар руды амтиды.
Жыл сайын Б-ны Бас Ассамблеясы мгедектерді ытарын орауа атысты арар абылдайтын Б Бас Ассамблеясыны 2001 жылы 19 желтосандаы 56/115 арарында кіметтік, кіметаралы жне кіметтік емес йымдарды мгедектерге атысты халыаралы нормалар мен стандарттарды ктермелеуге атысты мселелер ктерілді. Мгедектерді ытарын орау жйесі ТМД-ны барлы елдерінде дерлік жеткілікті дамымаан. Кптеген зге діни йымдардан айырмашылыы ТМД мгедектерді жадайын жасарту жнінде бадарламаларды абылдауа жне мірде ткізуге байланысты мгедектерді жылын немесе онжылдыын аз жариялады. Соы жылдары ТМД елдерінде мгедектерді проблемасын шешу шін елеулі шаралар абылдана бастады. Мселен, Ресей Федерациясында Президент В.Путин 2003 жылды Мгедектер жылы деп жариялады. Осы орайда мгедектерді ытарын орайтын біратар задар мен заа туелді актілер абылданды. 1996 жылы лемдік тжірибе ескеріліп, мгедектік ымы мен лшемдері айындалан «Ресей Федерациясында мгедектерді леуметтік орау туралы» Федералды за кшіне енді; ебек абілеттігін толы немесе ішінара жоалтуа емес, аза ызметіні траты бзылуынан леуметтік кмекті ажеттілігіне назар аударылды; осы санаттаы азаматтарды леуметтік орау жніндегі федералды органдарды зыреті айындалды; мгедектерге берілетін ытар мен жеілдіктер белгіленді; мгедектерді оалту жне оларды трмыс тіршілігін амтамасыз ету жйесі айындалды. Ресей Федерациясында «арта жастаы азаматтар мен мгедектерге леуметтік ызмет крсету туралы», «ндірістегі баытсыз жадайлардан жне ксіптік аурулардан міндетті сатандыру туралы», «айырымдылы ызмет жне айырымдылы йымдар туралы», «Мемлекеттік леуметтік кмек туралы» жне біратар баса да задар олданылады. 2001 жылы Украина Президенті Л.Кучма елді кез келген кішігірім ксіпорны бір мгедекті жмыса алуа міндетті, ірі ксіпорындарда мгедектер саны жмыс істейтіндерді жалпы санынан 4 пайызынан кем болмауы тиіс заа ол ойды. Беларуссияда, «Мгедектерді леуметтік орау туралы» задары бар ТМД-ны кптеген елдерінен айырмашылыы «Мгедектікті алдын алу жне мгедектерді оалту туралы» за олданылады.Молдовада Мгедектерді леуметтік орау, оалту жне ыпалдасуды 2000-2005 жылдара арналан лтты бадарламасы абылданды.
Мгедектерді ытарын орайтын арнайы конвенцияны жотыына арамастан, лемдік ауымдасты мемлекетті мгедектерге кзарасы бойынша міндеттеріне атысты рі жан-жаты жаттармен жне арнаулы сипаттаы жаттармен атар берілген негізгі нормативтік базаны зірледі. Мгедектерді тіршілік рекетіні жекелеген ырларын реттейтін халыаралы ыты жаттардаы кмнсіз жетістік - барлыыны ттастай кемтар адамдарды кемсітпеу аидатын ктермелеуге баытталандыында. Мгедектерге атысты дниежзілік іс-имыл бадарламасы жне Мгедектерге арналан те ммкіндіктерді амтамасыз етуді стандартты ережелері сияты жан-жаты жаттар бізді мемлекетімізде зады міндемелерді жктемеуіне арамастан, абылданатын задарды моральды трыда сер ету негізі болып табылады, мгедектерді, мемлекеттік ызметшілерді, ызметкерлерді, мгедектерге арналан мекеме оытушыларыны арасында кеінен таралуа тиіс. Мгедектерді ытарын орауды халыаралы стандарттары адам ытарын орауды барлы жйесінде орта адам ытарыны мбебаптыы жне кемсітуге тыйым салу аидатына негізделген. Бл аидатты маызы мгедектер шін дене немесе аыл-ойыны белгісі бойынша райсысыны леуетін шектемей дамытуа ммкіндік беретін «барлыына бірдей оам» ру идеясынан трады.
Халыаралы стандарттарда крсетілгендей, мгедектерді проблемаларын шешуде медициналы сипаттаы іс-шаралармен шектелмей, ттас кзарастармен ана ммкіндіктерді іске асыруа болады. Жаа кзарасты аидатты айырмашылыы - мгедектерді «кемтар» аидатыны «арапайым» леуметтік жне экономикалы рылымдарда мгедектерді бейімделуіне жадай жасау шараларын кздейтін оларды леуметтік з-зіне сенімділігін дамыту тжырымына згеруі еді. Оны стіне халыаралы стандарттар «мгедектікті» халыты лсіз тобы деп тсінуді згертті, йтені мгедектерге мндай кзарас оларды оам міріне кірігуіне кедергі келтіреді.
Халыаралы-ыты жаттара сйкес оам міріне прменді жне толы кірігу процесі бірінші кезекте оамды мірді барлы салаларына ол жетімділікті амтамасыз етуге, шешім абылдау процесінде мгедектерді толыанды жне тиімді атысуына жрдемдесуге негізделген. Осы іс-шараларды аржылы іске асыру кптеген елдерде ткізу, яни мамандандырылан интернаттар мен стационарлы лгідегі мекемелер желілерін ысарту жне трылыты жері бойынша мгедектерге ызмет крсетуді дамыту нтижесінде аржыны азайту есебінен ткізіледі.
Азаматты ытарды дамыту моделінде, мгедектерді оамны толы мшесі ретінде сынуа негізделген жне АШ-та ойдаыдай іске асырылан ошауландырмау тжірибесі мгедектерге атысты леуметтік саяатты е стті, лт мойындаан тжірибесі болып табылады. АШ президенттеріні сынып отыран инновациялы даму сызбасы оамды бастамаларды арасында тиімді болды.
Халыаралы стандарттарды артышылыын жне мгедектерді оам міріне кірігуі жніндегі бастамаларды олдау ажеттігін сезіну, мгедектерді ытарын орау саласындаы дамыан мемлекеттерді тжірибесін пайдалану азастанда да туі тиіс. Мемлекеттік саясаттаы мгедектерді ытарына азіргі заманы кзарас мемлекетті оамды мгедектерді ытары мен ммкіндіктеріні тедігі мен аржылы олдауды айта блу жаына арай жаыруына келеді.
Баылау сратары мен тапсырмалары
1. Халыаралы ауымдастытаы мгедектерді орау мселелерді жзеге асырылу жолдары туралы баяндаыз.
2. Мгедектерді ытары жніндегі негізгі халыаралы жаттарды тізбегін жасаыз.
3.Мгедектерге арналан те ммкіндіктерді амтамасыз етуді стандартты ережелерды негізгі мазмны туралы баяндаыз.
4. Халыаралы йымдарды ызметі туралы баяндаыз.
5. Мгедектерді ытарын ораудаы леуметтік саясатыны инновациялы моделін руды ерекшеліктері андай?
6. ТМД елдерінде мгедектерді ытарын орау туралы мселелерге сипаттама жасаыз.
№14.Ммкіндіктері шектеулі тлалара леуметтік-педагогикалы кмек крсету
1. Коррекциялы-педагогикалы процесті рылымды компоненттері
2.Коррекциялы-педагогикалы процесті раушы диагностикалау, мониторинг, кеес беру жмыстары
3. Арнаулы білім беру мекемелеріне арналан оу жоспарлары мен бадарламалардырылу ерекшеліктері
Білім беру жйесіні даму кезедері оамдаы леуметтік-экономикалы згерістерге байланысты крделеніп отырады. Бл бір жаынан білім беру жйесіндегі парадигмаларды згерісін айындаса, екінші жаынан оытуды мазмнын айындаудаы (саралап оыту мен даралап оыту, оытуды дістері мен тсілдері, оытуды формалары) шынайы механизмдер ді ажет етеді.
алыптасан педагогикалы жйелер жаару мен даму стінде. Отанды жне ресейлік теоретиктер мен практиктер рбір баланы білім беру мекемесінде білім алуыны жалпы даму ерекшеліктерімен атар, жеке-психологиялы ерекшеліктерін есепке алуды мойындауда.
1997 жылдан бастап Ресейде академик В.И.Лубовскийді басшылыымен «Ммкіндігі шектеулі тлалара арнайы білім беруді Мемлекеттік стандарты» атты жоба рылды. Аталан жатты ажеттілігі білім беру жйесіндегі, жалпы оамны дамуында згерістерді анытау. Стандартта білім берудегі мемлекеттік нормаларды есебінде білім беру жйесіні параметрлерді сынылды. Крсетілген параметрлер ммкіндігі шектеулі балалар категориясыны білім алуын міндеттесе, екінші жаынан олара білім берудегі жеке ерекшеліктерді есепке алуды негізге алады. жат екі блімнен трады. Бірінші блімінде арнайы білім беруді жалпы тжырымдамалары берілсе, екінші блімде ммкіндігі шектеулі тлаларды р категориясына сйкес білім беруді стандарты берілген. Стандартты жобаны р блімінде бала дамуындаы жалпы жне спецификалы кемшіліктерге тсінік беріледі.
Жалпы кемшіліктерге оршаан орта туралы тсініктер мен білім орыны аздыы, жалпы жне са моториканы жетіспеушілігі, сйлеу тіліндегі кемшіліктер, тртіпті бзылуы, коммуникативтік иындытар, кеістік пен уаыт туралы ымдарды аздыы, танымды процестерді тмендігі, зіне-зі сенбеушілік, эгоизм, пессимизм, зін-зі жоары немесе тмен баалаушылыты жатызады. Бл кемшіліктер рылымды ерекшеліктеріне арай екінші кемшіліктер трінде танылып, иын оушылара тн сипатты береді.
Осы кемшіліктерді жою шін білім беру мазмнындаы пндерге згерістер енгізілген. Мысалы, пропедевтикалы кезедерге блінген блімдер оушыларды оршаан орта туралы тсініктері мен жалпы білім орын молайтуа арналады.
Спецификалы жетіспеушіліктер орталы нерв жйесіні органикалы бзылу себептерінен пайда болан кемшіліктер трінде беріледі. Бл жетіспеушіліктерді мінездемесі арнаулы мектептегі оу жоспары мен оу бадарламаларын руда есепке алынып, бірінші кемшіліктерге кру, есту абілетіндегі жетіспеушіліктер топтастырылан. Дамудаы бірінші кемшіліктерді жою шін (кру жне естуді, сйлеуді жйелі трдегі бзылуы, бас миындаы сйлеу зоналарыны заымдануы) арнаулы білім беру мазмнына жалпы мектептегі оу пндері енгізілмеген. Соырлара білім беру мазмнында балаларды кеістікті бадарлау мен икемділігін дамыту шін оу пндері арастырылса, саыраулара есту алдыын дамыту сабатары, пндік-практикалы рекетті йымдастыру сабатары, ауызша сйлеу тілін алыптастырудаы арнайы пндер оытылады.