ОЫТУ МЕН ТРБИЕЛЕУДІ ПЕДАГОГИКАЛЫ ЖЙЕСІ 5 страница

Бірінші блімде ммкіндігі шектеулі балалармен жмыс жасауды рбір кезеінде диагностикалау жмыстарыны маызы крсетіледі.

Екінші блімде арнайы (коррекциялы) мекемелерге арналан білім беру стандарттарыны мазмны беріледі. Оларды райсысында ммкіндігі шектеулі тлалара психологиялы-педагогикалы мінездеме, аталан типтегі оу пндеріні тізімі, оытуды затыы мен арнайы білім беру жадайлары (материалды-техникалы, дістемелік амтамасыз ету, оытудаы техникалы ралдармен амтамасыз ету, кадрлармен амтамасыз ету) арастырылады. Арнайы білім беру стандарты жалпы білім берудегі дайынды, профилактикалау мен сауытыру жмыстары, ебекке баулу, алашы ксіби дайындыты алыптастыру тріндегі білім беруді талаптарын бейнелейді.

Стандартты негізгі жобасы барлы елдерге сай келетін жалпы блімді, аталан территорияны лтты-айматы жадайлары мен ерекшеліктеріне арай олданылатын екі блімді амтиды. Арнаулы білім беру стандарты сіп келе жатан рпаты мірге келген кнінен бастап мір сруі мен леуметтенуін амтамасыз етуші баыттара негізделеді. Стандарттау проблемасы елімізде жаалы емес, ол осы уаыта дейінгі дефектология ылымыны рылу тарихынан бастау алатын арнайы білім берудегі мектептік жйелерді рылу кезедеріне негізделеді.

Арнаулы білім берудегі коррекциялы-педагогикалы процесс зара бір- бірімен байланысты компоненттерді анытаушы бірттас жйені райды. Оны мазмны жеке тланы жалпы жне йлесімді дамуын анытаушы міндеттермен аныталса, екінші жаынан білім берудегі жымды, жеке оытуды масат, міндеттерімен аныталады.

рылымды компоненттер мен коррекциялы-педагогикалы процесті мазмны рбір білім беру мекемесіндегі нормативтік жаттармен аныталып, «Даму бадарламасы», «Білім беру бадарламасы» тріндегі здеріні ішкі жйелік жаттарын райды.

Мекемедегі «Даму бадарламасы» тадаан білім беру моделіне байланысты басару рекеттерін, бадарламаны тжырымдамасын, даму жйесіні мазмнын растырады. «Білім беру бадарламасы» р мекемедегі кешенді бадарламалар мен ішкі жаттар негізінде педагог кадрларды жмысын регламенттейді. Аталан жаттарда даму ортасы, оу-трбиелік жмыстарды міндеттері, педагог кадрларды біліктілігін арттыру жмыстарыны мазмны крсетілуі тиіс. Корекциялы-дамыта оытуды тжырымдамасына сйкес (С.Г.Шевченко, 1999ж.) корекциялы-педагогикалы процесті рылымы белгіленеді.

Коррекциялы - педагогикалы процесті йымдастырудаы жмыс трлері

диагностикалы –кеес беру

дене шынытыру - сауытыру

трбиелілік- сауытыру

коррекциялы-дамыту

леуметтік-педагогикалы к

 

Диагностикалау жмыстары сауытыру, коррекциялы-дамытушылы, трбиелік-дамытушылы іс-шараларды мазмнын бейнелей отырып, коррекциялы-педагогикалы процесте ерекше орын алады.

Ммкіндігі шектеулі тлалара арнайы білім беру йымдарындаы (балабашалар мен мектептер) психологиялы-педагогикалы процесті технологиясы мынадай міндеттерді шешуді кздейді:

-р баланы жан-жаты зерттеу: ерте балалы шаа тн оу бадарламасыны дегейлеріне сай жеке ерекшеліктерді, танымды рекеттегі ерекшеліктерді, эмоциялы-ерік сферасындаы ерекшеліктерді, сздік ор мен оршаан орта туралы тсініктерді, трлі рекеттерді игерудегі іскерлік пен дадыларды анытау;

-наты бадарламаларды жеке жне топтара арналан бадарламалар трінде конструкциялау, жзеге асыру;

-коррекциялы оыту жадайлары мен білім беру баыттарын анытауда бала дамуыны динамикасын зерттеу;

-психологиялы-педагогикалы баылау мен танымды, эмоциялы-ерік сферасындаы рекеттерді зерттеуде састытарды саралау;

-мектеп бадарламарын игеруді дегейін диагностикалауда баланы мектепке оуа дайындыын анытаушы параметрлерді белгілеу жне оу бадарламасын игертуді формаларына тадау жасау.

Сонымен, коррекциялы-педагогикалы процесс баланы оыту міндеттері мен балаа психологиялы-педагогикалы кмек крсетуді жолдарымен байланысып отырады. Бл міндеттерді шешу білім беру, білім беруді тиімділігі, оны баасы туралы мселелермен байланысты. Мндай байланыстар барысында диагностикалау-мониторинг жмысы аныталады.

Дамудаы кемшіліктерді аныталуы мен байалуы балаларды арнаулы (тзету) мекемелерге, балабаша топтарына топтастыруда иындытар туызып отырады. ПМПК мамандарына осындай састытарды диагностикалауды міндетерін шешуде жоары ксіби асиеттер ажет. Осылайша, топтаы оушылар контингенті р трлі болуы ммкін. Педагогикалы жаынан артта алушылы балаларды леуметік бейімдеуін, білім беру ортасына йренісуін иындатады. Корекциялы педагогикадаы, арнайы психологиядаы мамандар жмысыны жетістіктеріне арамастан, ммкіндігі шектеулі тлаларды саралауда диагностикалау, жеке психологиялы-педагогикалы кмек крсету жмыстары наты зерттеулерді талап етеді. Бл проблема білім беру жйесіндегі интеграциялау тенденцияларымен байланысты зектілігін арттыруда. Педагогтардан интеграциялау жадайында балабаша тлектерімен, мектеп оушыларымен жмыс жасаудаы жеке оыту бадарламаласын ру талап етіледі. Мндай жадайларда баланы ммкіндігі мен білім беру ажеттіліктерін анытау шін, тлалы жне танымды даму сферасындаы жекеленген жетістіктерді баалау мен болжау ралы ретінде диагностикалы зерттеулер ажет.

Арнайы балабашалар мен арнайы мектептердегі диагностикалы зерттеулер ПМПК зертеулерінде олданылатын міндеттерден, дістерден ерекше болады. ПМПК алдындаы негізгі міндеттер дамудаы кемшілікті, кемшілікті мінездемесін, баланы білім алу мекемесіні трін анытау болып табылады.

Арнайы білім беру йымдарындаы диагностикалау жмыстары коррекциялы-педагогикалы процесті негізгі рылымды компоненті мен процесті тиімділігін арттыруды ралы. Жан-жаты трде жргізілген зерттеулерді нтижесі жеке жне топты коррекциялы-білім берушілік бадарламаларды рып, коррекциялы-дамытушылы процесті тиімділігін анытайды. Диагностикалы жмыстарды ережелері Л.С.Выготский, А. Р. Лурия, В.И.Лубовский, Д.Б.Эльконин т.б. зерттеулеріндегі психологиялы-диагностикалы принциптер негізінде рылады.

Жан-жаты тексеру принципі бойыншабала дамуындаы кемшіліктерді анытаудатрлі мамандарды (дрігерлер, психологтар, педагогтар) бірігуімен жргізілетін жмыстарды мазмнын анытап, диагностикалауды рбір баыты саралау жмысыны масаты мен міндеті аныталады.

Баланы зерттеудегі жйелілік принципі кемшілікті дамуындаы рылымдарды, кемшілікті иерархиясын анытайды. Психологиялы-педагогикалы зерттеуде бзылан психикалы процестерді, оларды баасын анытау ана емес саталан психикалы процестер кезінде аныталады.

Зерттеу орытындыларыны талдауын санды жне сапалы жаынан біріктіру приниципі тапсырманы орындаланы немесе орындалмааны туралы фактілерді анытайды. Мнда негізгі зерттеуді сапалы трдегі орытындысы бірінші бола отырып, мынадай міндеттерді кздейді:

- баланы з ателігіне немесе рекет орытындысына деген атынасын анытау;

- психикалы рекетті шартты формаларын амтамасыз етуші функцияларды баасын беру;

- маыналы трдегі рекеттер мен оны орытындыларын маынасы жаынан талдау;

- педагогты, жолдастарыны ескертулеріне берген реакциясындаы ерекшеліктерді айындау;

- бала рекетін сапалы жаынан арттыратын жадайларды айындау;

- психикалы процестерді сапалы ерекшеліктерін жне оларды даму дегейін айындау.

· Динамикалы рекет принципі баланы жас ерекшелігін есепке алу кзарастары трысында психикалы функцияларды жетілу реттілігі мен дамуын, онтогенез задылытарына алайша сйкес келетіндігін анытайды. Коррекциялы оытуда бала дамуындаы кемшілікті динамикасын міндетті трде есепке алу ажет. Берілген тапсырмаларды орындауды иындыы андай кездерде байалатынын, яни баланы оытуды шынайылыын, потенциалды ммкіндігіні аншалыты екендігін анытайды.

Л.С.Выготскийді концепциясына сйкес психикалы дамуды екі дегейін, яни дамуды зектілігі мен «жаын даму зонасын» баланы зерттеу процесінде анытау керек. Жаа рекеттерді орындаудаы балаа ересектерді кмек крсетуін, рекеттерді згертуде баланы білім алу ерекшелігін анытауа болады. Оыту бір жаынан негізгі диагностикалы-саралау негізінде орындалса, екінші жаынан коррекциялы-білім беру жмыстары оушы мен педагог арасындаы жмыс стилін тадауа ммкіндік береді.

рекет принципі жас ерекшелік кезедеріне сай жргізілген диагностикалау жмыстарын руда негізге алынады. Мектеп жасына дейінгі балаларды зерттеуде затты жне ойын рекетіні алыптасу дегейі, оны негізгі рылымды компоненттері (ойын ережесін тсіну, зат пен рекет байланысын анытау) аныталуы керек. Мектеп жасындаы баланы зерттеуде оу рекетіне, мектеп дадыларыны игерулі дегейіне кіл блінеді.

· Дамудаы кемшілікті ерте диагностикалау ерте балалы шатаы коррекциялы-дамыту жмыстарын жргізуде трлі функцияларды сензитивтілігін есепке алу, потенциалды ммкіндіктерді анытауа ммкіндік береді.

· Диагностика мен коррекцияны бірлігі жеке жне топты жмыстара арналан коррекциялы-дамыта оыту бадарламаларын руда тексеру жмысыны орытындыларын нтижелі трде олдануа жадай жасайды. Баланы зерттеу жмысыны масаты мен міндеттерін анытау, диагностикалау дістемелеріне тадау жасауда арнайы маман психиканы дамуындаы жалпы задылытарды, тла дамуыны негізгі кезедерін, жоары психикалы функцияларды алыптасу логикасын, ммкіндігі шектеулі тлаларды психологиялы ерекшеліктерін білуі тиіс.

Баланы жеке білім алуа ажеттіліктерін тексеру кезінде аныталан танымды жне жеке дамуды крсеткіштерін есепке алады. Диагностикалау процесін рудаы арнайы мамандарды алдына ойылатын талаптар мен ережелерді былайша сипаттауымыза болады:

Арнайы білім беру мекемесіндегі диагностикалы рекетті йымдастыруды талаптары:

· диагностикалау рекетін йымдастыруда нормативтік-ыты жаттарды, білім беру мекемесіні абылдаан ішкі жйелік жаттарды негізге алу керек;

· диагностикалы зерттеу технологиялары ылыми негізде рылып, экспертизаа сынылатындай болуы керек;

· диагностикалау процесіне атысушылар тексеру жмысы кезінде ата-аналармен танысуда, арым-атынаса тсуде «Ар-намыс кодексі мен ережелерін» сатауы керек;

· диагностикалау процесіндегі баалау жмыстары кезінде баланы потенциялды ммкіндігін, жаын даму зонасын есепке алу керек. Баланы жеткен жетістігіні крсеткіші дамуды рбір кезеінде арнайы педагогтарды жеке жмыс жргізу дістері мен технологияларын тадауа ммкіндік беретінін есте стаан жн;

· арнауды білім беру мекемесіндегі диагностика игерілген білім беру бадарламасыны клеміне (білім, іскерлік, дады) ана емес, сол білім клемін игерудегі алыптасан психологиялы механизмдерді де (психологиялы-педагогикалы, сауытыру, баланы жалпы дамыту ортасыны жадайы) есепке алу керек;

· диагностикалау дістемелеріне тадау жасауда баланы жетістігін санды жне сапалы жаынан талдауа ммкіндік беретін баалау лшемдеріне берілген дістемелерге назар аудару керек. Тестілеу жмыстары ерекше жадайларда ана (мысалы, психомоторлы дамуды баалауа арналан Н.И. Озерецкийді лшемдік тесті) олданылуы керек;

· кез-келген диагностикалау жмысы белгілі масата баытталуы тиіс.

Тексеру жмысы кезінде ке тараан, тжірибеден ткен дістер мен диагностикалау дістемелерін (Л.А.Венгер, С.Д.Забрамная, И.Ю.Левченко, Е.А.Стребелева, У.В.Ульенкова, О.Н.Усанова, Л.С.Цветкова) олддану керек.

- Эксперименттік-психологиялы зерттеулер мен заа созылан баылау жмыстарыны зара бірлігі бала дамуыны крсеткішін баалау, психологиялы-педагогикалы кмек крсетудегі тиімді жмыстарды жргізілуін амтамасыз етеді.

- Баланы алашы тексеруде психологиялы-педагогикалы кеес беру орталыыны мамандары (ПМПК) жргізеді. ПМПК мамандары балаа арнайы білім беретін мекемені трін анытап, баламен жргізілетін жмыстарды негізгі баыттарын анытайды

- Арнаулы балабаша немесе арнайы мектеп жадайында балаа бірнеше баытта рылан жан-жаты диагностикалы тексеру жмысы жргізіледі.

Психологиялы тексеру бала бойындаы кемшілікті рылымын, дегейін, трбиеленушіні психологиялы даму ерекшеліктерін анытайды. Диагностикалау жмысыны бл баыты жыл бойы жргізілетін коррекциялы-дамыту бадарламасыны мазмны мен міндеттерін анытауа кмектеседі.

Педагогикалы тексеру оршаан орта туралы білім дегейін, алдаы уаыттаы игерілетін білім клемі шін дады мен іскерлікті жадайына болжам жасайды.

Арнаулы білім беру мекемесінде бірнеше кезенен тратын диагностикалы зерттеу мен динамикалы баылау жмыстары йымдастырылады

I кезе – оу жылыны басында (ыркйек айы) жргізілетін тексеру. Бл кезені масаты - кемшілікті дегейін, сипатын анытау. Зерттеу орытындыларыны нтижесіне арай жеке баламен, топпен жргізілетін коррекциялы жмыстарды жоспары рылады.

II кезе – оу жылыны ортасында (атар айы) жргізілетін тексеру. Бл кезені масаты бала дамуыны динамикасын, білім беру бадарламасын игерудегі иындытарды, оларды себептерін анытау.

II кезе– оу жылыны аяына (мамыр айы) жргізілетін тексеру. Бл кезені масаты - бала дамуыны динамикасын, алдаы уаытта жргізілетін жмыстарды трлерін анытау.

Балаа жргізілген жан-жаты тексеру жмыстарыны орытындысы ажетті жаттара тіркеледі. Алынан орытындыларды нтижелеріне арай трбиеленушілерді рбіреуімен жргізілетін жмыстарды діс-тсілдері, оу-трбие жмысыны мазмны аныталады. Баламен жргізілетін тексеру жмысына арнайы педагогтар, ПМПК мамандары атысады. Крделі кемшілік кезінде бала арнайы консилиумны тексеруіне жолдама алады. Консилиумны орытындысы бойынша ажет болан жадайда ПМПК тексеруіне диагнозды бекіту шін айта жібереді.

Баылау жне мониторинг психологиялы жне педагогикалымониторинг трінде жргізіліп, білім беру процесіні динамикасын анытау, білім беру процесін йымдастыру барысындаы туындаан жаымсыз жадайларды алдын алу, оларды тзету, жою жмыстарын кздейді. Білім беру жйесіндегі мониторинг коррекциялы-дамыту бадарламалары мен оу-трбие процесіндегі тиімді технологияларды анытауа жадай жасайды.

Арнайы білім беру мекемелері оу-трбие процесін йымдастыру барысында білім берумен атар сауытыру жмыстарын йымдастырады. Мндай жадайлар йымдастыру жмыстарыны жоары дегейде болуын, шыармашылыа баулу жмыстарыны кеінен олданылуын жзеге асырады. Мониторинг жргізу психологиялы-педагогикалы процесті баылауа алу, диагностикалау жмыстарыны орытындысын шыару, олара талдау жасау, арнаулы білім беру жйесіндегі педагогикалы жымны жалпы жмысын баылауа алу, оны орытындысын шыару, интерпретациялар енгізуде тиімді болып табылады.

Арнаулы білім беру мекемелеріндегі мониторинг объектілері мыналар:

· баланы нервтік-психикалы жне физикалы дамуы;

· баланы психоэмоциялы жадайы мен бала тласыны дамуы;

· мектепке дейінгі йымны жалпы жадайына бейімділігі;

· баланы трлі рекеттері кезіндегі дамуы (коммуникативтік, затты, ойын, продуктивті, оу рекеті, т.б.)

· арнаулы мекемедегі жаымды жадайларды баланы жалпы дамуына сері;

· емдік-сауытыру жмыстарыны баланы физикалы дамуына сері;

· инновациялы процестерді дамуы, оны арнайы мекеме жмысыны сапасын арттыруа ыпалы;

· трбиешілерді, логопедтерді, малім-дефектологтарды, психологтарды педагогикалы рекеті, ксіби дегейдегі су жадайы;

· арнаулы мекеме мен отбасыны арым-атынас жасаудаы трлі аспектілері;

· мектеп адаптациясы, лгерім орытындылары.

Диагностикалау, баылау-мониторинг жргізу жмыстары арнайы білім беру мекемесіндегі коррекциялы-педагогикалы процесті дрыс йымдастыру, трлендіру, жмысты тиімділігін крсетуге баыт береді.

Кеес беру жмыстары ммкіндігі шектеулі балалармен арнайы мамандарды йымдастыруымен арнайы педагогтар мен ата-аналарды тапсырыстары негізінде жргізіледі. Сонымен атар, алдаы жргізілетін жмыстарды масаты мен міндеттері де аныталады. Кеес беру жмыстарын психологтар, логопедтер педагогикалы жне диагностикалы баытта жргізеді.

Кеес беру жмыстарын йымдастыруды трлі дегейлері бар. Оларды жеке трде арастырса, бірінші дегейінде кеес беруді йымдастыру жмыстары жргізіледі. Екінші дегейінде білім беру, іскерлік пен дадыны игертудегі кеес беру жмыстары рылады. шінші дегейде арым-атынаса тсу, шынды былыстармен танысудаы апараттарды игерту жмыстары жргізіледі. Кеес беру жмыстары барысында этикалы аидаларды, психологиялы кеес берудегі дістемелік тсілдерді есепке алуымыз ажет.

Педагогика ылымы мен білім беру тжірибесіндегі маызды баыттарды бірі - коррекциялы білім беру мазмны. Осыдан он жыл уаыт брын шамасында ммкіндігі шектеулі балаларды жалпы білім беретін мектепке дейінгі жне мектептерде оытуды жадайлары туралы мселелер ктерілген жо. азіргі крделі теориялы жне практикалы, зекті мселелерді атарында психофизикалы дамуында кемшілігі бар балаларды леуметтік бейімдеу мен интеграциялау, коррекциялы-дамыту оыту мен трбиелеу жйесін йымдастыру басты - мселе. Шет мемлекеттерде, соны ішінде Ресейде білім беру мекемелеріне коррекциялы-дамыта оыту жмыстарын енгізу ісіне баса назар аударылан. Бл мселені білім беру мазмнын ана амтымай, леуметтік-олдау мен орау туралы мселе екенін есепке ала отырып, Халыа Білім беру Министрлігі мен Ебек министрлігі, Денсаулы сатау министрлігі дамуында физикалы, психикалы кемшілігі бар балалара білім беру, медициналы кмек крсету, леуметтік олдау крсету жйесі абылданан. Осы мселелер тірегінде «Мгедектерді орау мен олдау» Заына сйкес аыл-ой дамуында жне физикалы дамуында кемшілігі бар балалара білім беру мекемелеріні тізбегі бар. Бл мекемелерді барлыы «Білім беру тулары За», «1999-2003 жылдара арналан білім беруді дамыту» бадарламасы, «Мгедек-балалар» туралы арнайы бадарламалар бойынша жмыс жасайды. Коррекциялы білім беру жйесі оамды компонент ретінде біраз згерістерді айындап, арнайы білім беруді рылымына, мазмнына, масатына, міндетіне серін тигізеді. Соы кездері коррекциялы білім беру мазмны білім беру бадарламалары мен білім беру мазмнын трлендіре отырып йымдастыруа бет брды. Ктерілетін мселелерді мазмны коррекциялы білім беруді психологиялы-педагогикалы аспектілеріне талдау жасау арылы сипатталады. Аномальды балаларды оыту мен трбиелеу- крделі леуметтік жне педагогикалы мселе ретінде ммкіндігі шектеулі тлаларды з ммкіндектеріне сйкес оамды мірге араласуа, з бетінше рекет ете білуге алыптастыруды масат етеді.

Крсетілен занамалы жаттарда бекітілген арнаулы терминдерді маынасына сйкес тзету, олдау жмыстары йымдастырылады.

Коррекция (латын тілінен аударанда сorrеctio-тзету) дамудаы психофизикалы кемшіліктерді тзетуге баытталады. Коррекциялау терминін олданан кезде, жеке кемшіліктерді (кру, есту) тзету деп абылдаандай, аномальды баланы жеке тла ретіндегі алыптасуына бірттас оыту мен трбиелеу кезінде жетістіктерге жетуді масат ету керек. Бала дамуындаы танымды рекет пен физикалы дамуды жаырту тсінігі «коррециялы-трбиелеу жмысы» терминімен аныталады. Коррекциялы трбиелеу жмысы аномальды балаларды жеке кемшіліктеріне ыпал ете отырып, кемшілікті леуметтік бірттастыты тежейтіндігін ескеріп, кешенді педагогикалы сер ету жйесін райды. Ол баланы танымды рекеті мен жеке ерекшеліктерін дамытудаы арапайым механикалы жаттыуларды жргізу ана емес, арнайы мекемені оу-трбие процесіндегі рекетін амтиды.

Коррекциялы-трбиелеу жмысыны міндеттеріне баланы ебек, білім, іскерлік, дадасын алыптастыру масатында йымдастырылатын кластан тыс трбие жмыстарыны барлы трлері кіреді. Оыту мен дамытуды ерте кезеінде аномальды баланы оршаан орта туралы елестетуі, зіне ызмет ету дадысын алыптастыру, ерікті озалыса тсудегі рекеттерін алыптастыру жмыстары жргізіледі. Одан рі арай коррециялы-трбиелеу жмысы аномальды балалара білім беруге баытталады.

Компенсация (латын тілінен аударанда сompensatio-организмдегі саталан анализаторларды кмегімен дамудаы кемшілікті алыпа келтіру процесі) процесі жоары нерв рекетіні резервтік ммкіндіктеріне сйенеді. Аномальды балалар дамуындаы компенсация процесі кезінде шартты байланыстар арылы жаа динамикалы жйелер, кемшілікке шыраан функцияларды ызметі жзеге асады. Арнайы оыту мен трбиелеу кемшілікке шыраан функцияларды дамуы мен алыптасуына ммкіндік береді. Компенсация процесі кемшілікті толыымен жойып жібере алмайды, дегенмен кемшіліктерді серінен пайда болан жалпы иындытарды жеуге кмектеседі. Сондытан леуметтік компенсация негізіндегі рылан дістер арылы аномальды баланы леуметтік трбиелеуді маызы зор. Компенсация процесі негізінде трлі леуметтік атынастара араласу, белсенді арым-атынаса тсу, оамды пайдалы рекетке баулу жмыстары жргізіледі. Арнайы педагогикалы рекет нерлым ерте басталса, сорлым компенсация процесіндегі жетістіктерді крсеткіші артады. Дамуды ерте кезеінде басталан коррекциялы-трбиелеу жмыстары дамудаы екінші кемшілікті алдын алып, бала дамуына жаымды жадайтуызады.