Отстік – Шыыс азастан экономикасы

Бл экономикалы ауданы рамына Алматы облысы кіреді. ір жеріні клемі 224 мы шаршы км., халыны саны 2849 мы адам; оны 59% ала трындары. Облысты жерінен тетін темір жолды зындыы 1274 км., ал асфальтталан автомобиль жолыны зындыы – 9400 км. Айматы шаруашылы келбеті машина жасау, тсті металлургия, жеіл жне тама нерксіптеріні даму нтижесінде алыптысан. азастанны отстік – шыысында республика негізгі орыны 13% астамы шоырланан.

Бл жата Алматы жне Талдыоран нерксіп аудандары алыптасан. Алматы нерксіп ауданыны тынысы ке. азастанны Отстік астанасы Алматы аласы – республиканы ірі нерксіп орталыы. Бл орталыты халы шаруашылы кешенінде машина жасау, металл, ааш дейтін, жеіл, тама, полиграфия нерксіптері жне рылыс бйымдар ндірісі маызды орын алады.

Талдыоран ауданында тау – кен рудасы жне аграрлы нерксіп кешендері даму алан. Біріншісі Текелі кен орнынан шыатын полиметалл рудасы, байыту негізінде рылан азорасын Б амтиды. Бл бірлестікті шикізаттары Шымкент орасын комбинатына жеткізіледі.

Нралиев . Р.

“азастан экономикасы”, Алматы, 1999 ж.

Тапсырма:

1-тапсырма. Батыс азастан экономикасы туралы гімелеп берііз.

2-тапсырма. Газет материалымен жмыс істеіз:

- маала ай газетте жарияланан, авторы кім?

- мааладаы мселе экономикаа атысты болсын

- мааланы аты ктерілген мселе мен мазмнын амти ма?

- таырыбы сай ма? Басаша ат ою керек пе?

- мтіндегі іс, дерек, былыс сізді кіл-кйіізге андай сер етті?

- текстен авторды осы мселені алай баалап отыраны кріне ме?

- Газет мтініні мазмнын (фрагментін) гімелеп берііз.

 

Экономика. Экономиканы негізгі элементтері

 

Экономика ылымыны негізгі зерттеу аясы экономика, адамдарды ерекше мір сретін орыны. Бл саланы ерекшелігін, оны мазмнын, элементін экономикалы ылым анытайды, зерттейді. Экономика-лы теория – оны негізгі блігі. Экономика жніндегі алашы ылыми мліметтер ерте дуірдегі Вавилон, Египет, Индия, ытай, Грек ойшылдарыны ебектерінде кездеседі.

Байлыа ие болу жне ттынымды анааттандыру жайлы ойлануды Аристотель (384-322) экономика жне хрематисс­ти­каа блді. Экономиканы бізді .д. негізгі масаты – ттыну нын алу, мір сруге керекті й шаруашылыы, нер, сауда ары­лы баю болды. Байлы жне ашаны иемденуде ала ойан масата жетуді шегі жо. Егер экономика табии себептер­мен ам­тамасыз етілсе, хремасстика табиат задарымен йлеспей трандайсер алдырды.

«Хремасстика» термині – сауда капитализмімен сас тсінік. Экономика терминін экономикалы ылыма е алаш келген Ксенофонт зіні кітабын «Экономия» деп атады. Бл ебегінде сол заманы л иеленушіні й шаруашылыын басару жніндегі нсаулары жазылан. Ерте дуірде кпшілік елдерде ке тараан ылымны аты, грек тіліндегі шаруашылы жне басару сзінен алынып, француз экономисі Антуан Маккретьен оны (1575-1622жж) «Саяси экономия» деген ебегі арылы бекітті. Сонымен, XVII асырдан азіргі кезге дейін «саяси экономия» деген ылым алыптасты.

А. Макретьен хандар мен жеке билеушілерге мемлекеттік млікті алай басару керектігі туралы кеес берді. «Саяси экономия» трактатыны аты соан байланысты болуы ммкін. Осы кезден бастап экономика ылымыны пні туралы р трлі ойлар мен анытамалар айтыла бастады.

Экономикалы ылым баса оамды ылым сияты р трлі жне крделі оамды шындыты бір ырын амтып зерттейді. Осы негізде, белгілі кзарас арылы адамдар жне индивидиум арасындаы кзарасты арастырады. Альфред Маршаллды басты негізгі тсіндіруі молшылыты материалды жадайын жасау мен пайдалануа негізделген.

азіргі жадайда экономикалы ылым задар, задылытар негізінде экономикалы процестерді тсіндіретін жне айындайтын материалды игілік жасау жне пайдалану рдісін анытайтын маызды леуметтік институт.

Экономикалы ылым — білім жиыны, оамда стемдік ететін шаруашылы идеологиясыны негізгі рамы жне экономикалы ойлауды алыптастырушы. Экономикалы ылымны негізгі блігіне мыналар кіреді: экономикалы теория, шаруашылы логикасыны тжірибесі ретінде экономикадаы табии процестерді реттеу, шаруашылы ызметіндегі тжірибені реттеу, оам мен индивидумны ажетін анааттандыру.

Экономикалы ылым пнін жне дісін зерттеу экономикалы теориямен сас.

Дниежзіндегі экономистерді кбі экономикалы теорияны жан-жаты ылым дейді. Ресурстарды талдау проблемасы мен экономикалы теорияны оу пні ретіндегі (экономика жне саяси экономика) экономика ылымынан айырмашылыы: шаруашылы жне адамдар тртібін, рекеттерді наты, траты длелдермен анытайды, ашаннан белгілі тсініктер мен категорияларды бастапы білім негізінде тсіндіреді.

Экономикалы ылым р уаытта наты шындыты зерттеумен байланысты задар мен задылытарды ашу, даму рдісін зарту, оамны масатына жету тсілдері мен дістеріне болжам жасайды. Басалай айтанда, экономикалы ылым р уаытта динамикалы.

Экономикалы теория, саяси экономия, экономика пндеріне натылы анытама берсек, мынадай жадайды анытауа болады:

Біріншіден – экономикалы теория адамдар арасындаы байланысты жне оларды ндірістегі тртібін, тауар айырбастау жне ызмет жадайында шектелген ресурстарды пайдалану тсілін, материалды жне материалды емес игілікті ндіру оларды блу жне ттынуды реттейді.

Экономикалы теория оу пні ретінде негізгі трт блімді біріктіреді.

Экономикалы теория пніні анытамасынан шыатын р трлі шаруашылы дегейлеріндегі экономикалы категориялар мен задарды зерттейді.

Микроэкономикада талдауды негізі ретінде е кіші шаруашылы бірлігі – й шаруашылыы, жекелеген фирма, бірлестік т.б. арастырылады.

Макроэкономикада елді экономикасы бірттас зерттеледі. Макроэкономиканы нысандары болып оамны табысы мен байлыы, экономикалы суді арыны мен факторлары т.б. категориялар аралады. Макроталдау инфляция мен жмыссыздыты реттеу, іскерлік белсенділікті ынталандыру, халы шаруашылы проблемаларын шешуге баытталан.

Мезоэкономика – лтты экономиканы белгілі бір ішкі жйелеріні немесе халы шаруашылыы салаларыны К, айматы экономика т.б. жмыстары мен задарын зерттейді.

Біріншіден, экономикалы теория адамдар арасындаы байланысты жне ндірістегі тртіпті, тауар мен ызметті айырбастау кезіндегі, шектеулі ресурстарды пайдалану тсілін, материалды жне материалды емес німдерді оам мшелеріні пайдалануын зерттейді.

Екінші: саяси экономияны зерттейтін объектісі — шектеулі ресурстар жадайында материалды игілікті ндіру, айырбастау, блу жне ттыну кезіндегі адамдар арасындаы арым-атынасты арастырады.

Саяси экономия зіні пні ретінде экономикалы задарды зерттеуге байланысты экономикалы процесті объективтік негізін жне былысын, экономикалы процесс пен былысты негізін арастырады

Экономикалы теория пні мен саясиэкономия пні сас. Дегенмен, экономикалы теория адамдар арасындаы субъективтік жаын арастырады. Яни адамдар­ды мінез-лын, таптар мен таптарды материалды, материал­ды емес игіліктермен байланысты атынастарын арастырса, ал саяси экономия материалды игілікті талдаумен шектеледі.

шінші: шаруашылыты басару, жргізу ережесін сатауды, сонымен атар саяси проблемаларды да арастырады. Мысалы, мемлекет жмыс­сыздара тлемаы тлей ме, жмыс істемейтін аналара кмектесе ме, конверсиялауа дауыс бере ме жне басалар.

Экономика ксіпкерлікке атысты сратара да жауап береді, неге биржалар кп, ашаны банкіге салу тиімді ме т.с.с.

Ресурстарды шектеулі болуымен байланысты оларды пайдалану баламалы жадайда іске асады. Осы жадайды Самуэльсон 2 тауарды мысала ала отырып, арастыран зебіректер мен май ндірістерін арастырайы.

Бірінші вариант: оамны барлы ресурсы май ндірісін ндіруге баытталан, бл 5 млн. кг майды максимум ндірісті ресурсты-технологиялы жадайына байланысты ндіруге болады.

Екінші вариант: 15 мы зебірек шыаруа баыт-талан. Бірінші, екінші варианттарды олдануа болмайды.

шінші вариант: оам зебірек шыару шін май ндіру клемін азайтады.

Экономикалы зады алай тсіндіруге болады?

Бл – экономикалы ым ретінде алыптасан былыстарды себеп-салдарлы байланыстары. Экономика­лы зерттеулер кезінде алымдара жекелеген, ошауланан фактілермен жмыс істеуге тура келеді. Сол себепті фактілер­ді топтастырып, жинатап орыту ажет. Бл индуктивті діс, яни жеке орытындыларды логикалы пайымдау дісімен жргізіледі.