Лексикалы таырып

Адам жне азаматтарды ытары мен бостандытары: ымы, трлері, мселелері.

азастан Республикасы Президентіні жыл сайыны азастан халына жолдаан жолдауларында адам ыын сатау, азастанды одан рі жаарту мен демократияландыру кн тртібіндегі мселе екендігі айтылан. азастан Республикасы туелсіз, егеменді мемлекет, зін леуметтік, ыты мемлекет ретінде орнытырып, оамны бгінгі тадаы леуметтік, саяси, экономикалы згерістеріне, яни нарыты экономикаа кшу, кп партия ру, оамда демократиялы жне ыты институттарды дамыту мселелеріне кп кіл бледі. ткізілген реформаларды стті шыуы е алдымен жалпы адамзатты ндылытара негізделетін ыты сана дегейіне сер етеді, одан адам мен азаматты ытары мен бостандытары да шет алмайды.

Мемлекетте демократияны басты негізі жеке тланы ыты жадайы болып табылады. Барлы азіргі замана сай конституциялар, оны ішінде азастан Республикасыны Конституциясы да бл мселеге ерекше назар аударады. Кпшілігінде адам мен азамат ытары мен бостандытары алашы блімдерде келтірілген, бл мемлекетті жеке тланы ыты жадайына аншалыты арым-атынаста болатындыын крсетеді. Кпшілік мемлекеттер Конституциясымен атар оны рамдас блігі ретінде негізгі ытар мен бостандытарды жеке жаттарда крсету орын алады. Бан, атап айтанда 1789 жылы французды Адам мен азамат ыы Декларациясын, 1982 жылы канадалы ы пен бостанды хартиясын, 1992 жылы Негізгі ытар мен бостандытар Хартиясын жатызуа болады. Бл адам баса да конституциялы жадайлардан жеке тланы ытары мен бостандытарын бліп алып арастыруа ммкіндік береді.

азастанды зады ылымдарда конституциялы ділет органдарыны ызметі, оларды жеке аспектілері, сонымен бірге адам ытарын орауды жадайлары зерттеушілерді назарын тек кейінгі уаытта ана зіне брды.

1995 жылы 30 тамызда республикалы референдумда абылданан Конституция жеке тланы ыты мртебесін реттеуде ірі адамдарды бірі болды. Ол тек адам ытары облысында халыаралы жаттарды ойларын ана емес, сонымен атар елдегі леуметтік-экономикалы жне саяси жадайларды конституциялы дамуыны брыны тжірибесін де есепке алды. Конституциялы ытар мен бостандытарды азіргі уаытта орау жйесі кп дегейлі сипатта крінеді.

азастан Республикасыны Конституциясы е жоары ндылы ретінде адам, оны мірі, ытары мен бостандытары деп бекітті[1]. Бл аида демократиялы мемлекетті ызметі мен оны халыаралы- ыты міндеті. Конституцияда бекітілген жеке тланы ыы оны жзеге асыру мен орауды тиімді механизмін руды болжайды. Адам ыы, оны сатау мен кепілдік беру бгінгі тадаы маызды мселелерді бірі. Адам ытарын сатауды шынды жадайы- демократияны маызды крсеткіші, оны кемеліне келуі мен руханилыыны белгісі. азастан Республикасы Президентіні 2010 жылы “Жаа онжылды – жаа экономикалы рлеу – азастанны жаа ммкіндіктері” атты халыа жолдаан жолдауында Стратегиялы жоспарын іске асыруды базалы шарттары экономиканы жаанды алпына келтіруге дайындау жне оны сырты сынатара тратылыын арттыру шін бірттас ш міндеттіні бірі: сенімді ыты орта алыптастыруды жаластыру екендігі айтылан[2].

Осындай бгінгі кні зекті болып отыран мселені дипломды жмысты таырыбы ретінде тадау таырыпты мазмны мен мнін одан рі аша тседі. Жеке тланы мемлекет жне ы теориясыны субъектісі ретінде танылуы, оны конституциямен баянды етілген ытары мен бостандытары, міндеттеріні жйесін жмысты зерттеу объектісі ретінде алынуы лкен масат ойып, міндеттерді шешілуін амтамасыз ету болып саналады.

Сонымен атар конституциялы ытар, бостандытар мен міндеттерді жзеге асыру объективтік жне субъективтік факторларды бірлігіне де байланысты. Демократиялы оам ру жолындаы азастан шін аталан мселені шетелдік тжірибені олдана отырып шешу тиімдірек екені сзсіз. азастан Республикасыны халыаралы байланыстары, мемлекет азаматтарыны шетел азаматтарымен арасындаы арым-атынасы бл тжірибеге серін тигізіп ана оймайды, сонымен бірге оан ыли да жол ашуды кздеп отырады.

Адам ыы-азіргі замандаы зекті мселелерді бірі. Мемлекет те, партия да, жеке лауазымды тла да емес, жеке арапайым адам зіні ытары мен бостандытары арылы кез келген ызмет ортасында болуы керек. Адамны негізгі ытары мен бостандытарына ол сылмайды жне ол адамны туан стінен бастап зіне тиесілі.

Кез келген адам мен азамат негізгі ытар мен бостандытарды пайдалана алады. Демократиялы ыты мемлекетті задылытары адам мен азаматты ытары мен бостандыыны тедігіне, яни оны лтына, нсіліне, жынысына, тіліне, мліктік жне ызметтік жадайына арамастан кепілдік береді, тілдік, діндік, лтты, нсілдік, леуметтік белгілеріне арамастан оны ытарына шек оюа тыйым салынады.

Адам оамы мыдаан жылдар бойы-сонау кне дуірден азіргі замана дейін леуметтік нормалар арылы басарылып келді. Сондытан жеке адамны ыы мен бостандыы туралы теорияны мыдаан жыла созылан тарихы жне мол тжирибесі бар.

Адам ыы - тарихи, табии, объективтік былыс. Сондытан леуметтік норма р уаытта даму процесінде болады. леуметтік норма адам оамымен бірге дамып, бірге згеріп, бірге мір сріп келеді. оам дамып, ныайып, жасаран сайын леуметтік норма да дамып, ныайып жасарады, оны ділеттік, бостанды, демократиялы шебері де, кеістігі де молаяды, крделенеді.

Дипломды жмысты нормативтік негізін азастан Республикасыны Конституциясы, адам ыы мен бостандыын жзеге асыратын баса да зады актілер, азастан Республикасымен бекітілген халыаралы актілер мен шарттар, азастанды жне шетел алымдарыны ебектері, авторефераттар мен баспасз материалдары райды. Атап айтанда, жмыс Бюргенталь Г., Котов А.Н., Ибраева А., Лупарев Г.П., Суханов А.Е., Сулейменов М.К., Басин Ю.Г., Тлеуалиев .,Сапаралиев .С., Гришаев С.П., Лазарев В.В., Амандыова С.К.,Таужанова Р.Ж., Пильников А.И. секілді алымдарды ебектерімен жазылды.

Жмысты масаты адам ытарын амтамасыз етуді жйелі трде зерттеу болып табылады. Зерттеу барысында келесідей масаттар ойылды:

- жеке тла тсінігін, адам ытары мен бостандытарыны жалпы сипаттамасын жне олара тн белгілерді мазмнды анытау;

- адам ытарын амтамасыз ететін мемлекеттік органдар мен йымдар жйесіндегі басшы органдарды орнын анытау мен арастыру;

- жеке тланы конституциялы ытары мен бостандытарын орауда мемлекеттік органдарды функциональды ызметін зерттеу.

Жалпы, адам ыын орап, бостандыын ардатау азаматтарды лайыты мір сріп, бай-раатты трмыс кешуіне ахуал алыптастыру- лемдік ауымдастыа кшін ластыран азастанны алдына ойан асыл мраты. азастан Республикасы адам ытарын орау саласында о адамдар жасауда. Бізді республикамыз келешекте де адам ыы жніндегі айтулы халыаралы, экономикалы, леуметтік жне саяси пактілерге осуа бет брып, немі басты назарда стауа кепілдік береді.

Тапсырмалар

1. Мтін бойынша жоспар рыыз.

2. Мтіннен иын сздер бойынша сздік растырыыз.

3. Мтінді мазмндап берііз.

4. Бір сйлемге синтаксистік талдау жасаыз.

5. Сйлем ішінен анытауышты анынасты дабыыз.

6. Сйлем ішінен сйлемні байланысу трлерін табыыз.

7. Адам ытары мен бостандытары туралы з ойыыз.

8. Азаматтарды ытары мен бостандытары жайлы з ойыыз.

1. Жоспар:

1 ЖЕКЕ ТЛАНЫ ЫТЫ МРТЕБЕСІНІ НЕГІЗДЕРІ

2 Жеке тла мртебесі: тсінігі, рылымы, трлері

3 Адам ыы – азаматты басты игілігі

4 АДАМ МЕН АЗАМАТТЫ КОНСТИТУЦИЯЛЫ – ЫТЫ МРТЕБЕСІ

5 Азаматты конституциялы ытары мен бостандытарыны жйесі

6 Адам мен азамат ыы мен бостандыыны кепілдігі мен оны орау институттары

7 азастан Республикасындаы адам жне азаматты міндеттері