Жалпы білім беретін мектептерде ксіби бадар беру жмыстарыны баыт-бадары
Жалпы білім беретін мектептерде ксіби бадар беру жмыстарыны баыт-бадары туралы азаша реферат
лемдік білім беру кеістігіне баытталан білім беруді негізгі масаты білімді мегеріп ана оймай, білік пен дады арылы дербестік, ізденімпазды, дені сау, згермелі жадайда білімді де білікті жасспірімдерді жан-жаты жеке тла ретінде даярлау. Осы масаттарды іске асыруда бгінгі мектеп оушыларына ойылып отыран мселелер кн сайын талаптануда. йткені келешек оамызды басты тласы бгінгі мектеп оушылары. Сондытан мектепте берілетін ксіби бадар жмыстарыны бгінгі кні маызы зор болып табылады.
Ксіби бадар беру — жас рпаты зіне наан тиісті мамандыты саналы талдап алуа дайындауа баытталан іс-рекеті. Ксіби бадар беру арылы оушыларды мамандытар лемінде, оларды мазмны, ерекшеліктері, жеке тлаа оятын талаптарын з бойындаы асиеттерімен штастырып, ндіріс, шаруашылы салаларыны даму міндеттеріне, оны нарыты экономика жадайындаы рліне сай саналы тадалып алынан мамандыа мдделілігін трбиелеуді ажет етеді. [8, 128 б]
Ксіби бадар беруді негізгі масаты жас рпаты саналы трде маманды тадауа дайындау, йрету екендігі белгілі. Ол шін мына нрселер ажет:
— оушыларды бойында ішкі психологиялы — леуметтік мнділікті реттейтін ызмет трлерін трбиелеу;
— трлі ебек ызметтері мен сыйласты атынастарын трбиелеу;
— ксіпті з бетінше, саналы трде жеке асиеттерін есепке ала отырып орындау баытын жетілдіріп, трбиелеу.
Республикамызды Конституциясында елімізді азаматына ебек етуге ы берілген, оны ішінде біліміне, абілетіне, ксіптік даярлыына сйкес, 24-бап бойынша «ркімні ебек ету бостандыына, ызмет пен ксіп трін еркін тадауына ыы бар». Бл ы толыымен жзеге асырылуы шін ебек барлы азаматтарыны табии ажеттілігіне айналуы тиіс. [9, 120 б]
Кеестік жйе кезінде «мектептегі ебекке баулу, трбиелеу жйесіні оыту, ебек пен адамгершілік сапасын арттыру, малімдер мен оушыларды ебек нтижелерін баалаудаы формализмін жою, оытуды мірмен байланысын іс жзінде ныайту, мектеп оушыларын оамды пайдалы ебекке даярлауды жасарту ажеттігі атап крсетілсе, кіметімізді ксібіи білім беруге арналан «Мектеп оушыларын ебекке трбиелеуді, баулуды, олара ксіптік бадар беруді жасарту жне оларды оамды пайдалы, німді ебегін йымдастыру туралы» «… жалпы білім беретін мектеп оушыларын ебекке трбиелеуді, баулуды жне олара ксіптік бадар беруді тбірімен жасарту, оларды дербес мірге практикалы жне моральды-психологиялы даярлы дрежесін арттыру, жеткіншек рпаты бойында ебекке деген саналы ажеттілікті алыптастыру, бл шін ажетті жадайлар жасау шараларын олдануа міндеттері аталып тілген.
Алашы кндерден бастап жалпы білім беретін орта мектептерде білім беру жйесі кіметімізді аулы арарларына орай мектеп оушыларыны ылым негіздерін оып йренуді оларды жйелі йымдастырылан, шама-шарына лайы оамды пайдалы, німді ебекке тікелей атысуымен тыыз зара байланысты амтамасыз етілсін — деп міндеттелген.
азіргі тада мектеп оушыларын ебекке трбиелеуді жан-жаты жне крделі міндеттерін ойдаыдай шешу шін рбір малім, сынып жетекшісі зіні кнделікті педагогикалы іс-рекеттерінде ебек трбиесіні негізгі аидаларын берік мегеріп жне оны басшылыа алуды талап етіп отыр. [10, 103 б]
Кезінде мектеп оушыларына ксіптік бадар беру мселесі кптеген алымдар мен айраткерлерді ылыми ебектерінде, маалаларында сз етілді. Атап айтанда, Н.К.Крупскаяны, А.В.Луначарскийді, П.П.Блонскийді, А.С.Макаренконы, С.Т.Шацкийді ебектері оны крделі мселелерін шешуге лкен маызы зор болды.
азіргі жалпы білім беретін орта мектептерді оу-трбие жмысында кездесетін елеулі кемшіліктерді де беті ашылып крсетілді. Олар е алдымен мынаан байланысты: мектеп бітіруде жастар ндіріс сферасындаы ебекке практикалы дайындысыз келеді немесе халы шаруашылыына ажетті мамандытары жнінде теориялы жаынан белгілі бір тсінігі болмады.
Мектеп бітіруші жастарымызды ішінде мірге ттынушылы атынас, ебектен бой тасалау, сатамау сияты жаымсыз былыстар байалып алады. Мндай кемшіліктерді себебін біз мектеп абырасындаы ебекке трбиелеу мен ксіптік бадар жмыстарыны белгілі бір жйеге ойылмаандыы деп білеміз.
азіргі жалпы білім беретін мектептерді баратар малімдері мен сынып жетекшілері елімізді ылыми-техникалы прогресті даму тенденциялары туралы жне оны азіргі заман адамдарына оятын талаптары жнінде жеткілікті хабары болмады. Сынып жетекшілері оушыларды оама пайдалы німді ебегі мен оытуды німді немі бірттас деріс етіп біріктіріп, оан политехникалы баыттылы бере алмады. Малімдер оамды пайдалы ебекті мазмнын анытауда, ебек дерістерін жоспарлауда, йымдастыруда, педагогикалы ыпал етуді дістерін тадап алуда иындытары тап болып отырды. Сондытан оушыларды ебекке трбиелеу мен ксіптік бадар беруде заман талабына сай трбие жмысыны нерлым жаа формалары мен діс-тсілдерін тадап, оны жетілдіруде мектеп жымыны алдында лкен маызды міндеттер ойылды. [11, 99 б]
Кеес орнааннан кейінгі уаыттан азірге дейінгі ксіптік бадар беруді алыптасу кезедерін тмендегідей етіп беруге болады:
1) Кеестік кезе орнааннан кейінгі мектептерді алыптасуы мен 1937 жылдар аралыы. Бл кезеде ауыр ндірісті дамытуа, елді индустризациялауа байланысты мектепте ебек сабаыны мазмны матералды ндіріске тн мазмна ие болды. Ксіптік бадар беру бойынша алашы тжірибелер алыптасты.
2) 1937-1954 жж. аралыын амтыды. Бл кезеде ебек пні мектеп оу жоспарынан алынды, біра ебекке баулу, ксіпке бадарлау баса оу пндері жне сыныптан тыс жмыстар негізінде жзеге асырылды. Ксіптік бадар беру бойынша тжірибелер жаласын таппады, бар тжірибеден ол зілді.
3) 1954-1984 жж. аралыы. Бл кезеде аулы арарларды оытуды кшейтуге баытталу ксіптік бадар беру жмыстарын жеделдетті. Атап айтанда, оытуды мірмен, теорияны практикамен байланыстыру баытындаы абылданан аулылар білімді мірше ету мен мірда жарамды етуге баытталды. Ксіптік бадар бойынша тжірибелер алыптасып, зерттеу жмыстары жйелі жргізіле бастады.
4) 1984-1991 жж. аралыы. 1984 жылы ксіптік жне жалпы білім беретін мектептерді негізгі баыттарын айындауа баытталан реформа ксіптік бадар беруге жеткілікті мн берді.
5) 1991 жылдан бергі кезеді ксіптік бадар беруге атысты: тоырау, алыпына келу жне айта жаару деп арауа болады. 1993 жылдан бастап мектептен ксіптік бадар беру бойынша дістемелік кабинеттер жабылып, ебекке дайынды баытына блінген сааттар азайды, оу-материалды база тмен дегейде жабдыталды. Тек 2000 жылдан бастап, ебекке дайынды баытындаы оу жмыс трлеріне зейін аудару ола алынды.
Бгінгі кні мектеп оушыларына ксіби бадар беру жмыстары айтадан жандана бастады. Біз жоарыда атап тілген кезедерді талдай отырып, ксіби бадар беру жмыстарыны маызын лкен сраныса ие болуда деп білеміз.
Мамандыты саналы тадауда адамны абілеттілігіні алыптасуыны да лкен маызы бар. Ол адамны психологиялы санасыны алыптасуына байланысты. Олар: абілеттілік, ызыушылы, баытты ндылыы, ксіптік жоспар, идеялы, сенімі, т.б.
Адам абілеттілікке оршаан табиата, рбір адамны зін-зі шыдауа байланысты, адамны леуметті бейімделген ызметі деп арау ажет. Сол себепті де К.К.Платонов «абілеттілік – ол жеке адамны асиеті, біра оны белгілі бір ызметке атысына арай аныталады».
абілеттілік дегеніміз белгілі ызметті діс-тсілдерін игерудегі тездік, тередік жне икемділік болып есептеледі.
Сондытан маманды тадауда абілеттілік есепке алынады. Мысалы, адамны абстракты ойлау жйесі кшті дамыан боланмен практикалы істе абілетсіз болуы ммкін немесе те жасы білгенмен йымдастыруды нашар атаруы ммкін. Сондытан баланы оудаы, ебектегі, ойындаы абілеттілігін бірттас арастыру ажет те, солай дамыту нтижелі болма.
осарлама ос сзді крсетііз.
A) Ккпебек, олма-ол.
B) Шегара, рбы-рдас.
C) ысы-жазы, ота-текте.
D) ып-ызыл, тйе-мйе.
E) Кзбе-кз, жалт-жлт.
ысаран сзді табыыз.
A) Кг., т.б.
B) ызылорда, Атбе.
C) Сйтіп, ештее.
D) ркім, лдекім.
E) нерпаз.
Жалы зат есімні анытамасын крсетііз.
A) Біркелкі заттарды жалпы атауы.
B) Заттарды ішіндегі бір тріні зіне ана ойылан аты.
C) Затты сынын білдіреді.
D) Натылы тануа болатын зат атуы.
E) Адамны ойлауы нтижесінде танысатын атау.
Жалпы зат есімді белгілеіз.
A) Байжан.
B) Теміртау.
C) лагер.
D) Адам.
E) “Ажелкен” журналы.
Жалы зат есімді анытаыз.
A) Тау.
B) Іні.
C) Теміртас.
D) Орман.
E) апшы.
Сз табыны санын крсетііз.
A) 3.
B) 4.
C) 6.
D) 7.
E) 9.
Зат есімге лайы атарды табыыз.
A) Етістік.
B) Кмекші сздер.
C) Бейтарап сздер.
D) Еліктеу сздер.
E) Есім сздер.
Деректі зат есімі бар атарды крсетііз.
A) Адамгершілік, аыл, ааш.
B) Парасат, сезім, алам.
C) Мектеп, ааз, гл.
D) уаныш, реніш, дптер.
E) алам, кініш, шатты.
Адамны ойлауы нтижесінде ана танылатын ым атаулары.
А) Жалпы зат есім.
В) Жалы зат есім
С) Деректі зат есім.
D) Дерексіз зат есім.
Е) Жанды зат есім.
Негізгі зат есімді белгілеіз.
A) Балышы.
B) Кітапхана.
C) ке.
D) Бры.
E) Егін.
Туынды зат есімді белгілеіз.
A) й.
B) Іні.
C) нші.
D) Кй.
E) Аа.
Крделі зат есімді крсетііз.
A) Ауыл.
B) Крме.
C) Ккшетау.
D) аты.
E) Бейбітшілікті.
Ілік септігінде тран зат есімді табыыз.
A) Маайда.
B) Клубтан.
C) Кркемнер.
D) Мектепті.
E) Сзге.
Туелденген зат есімді крсетііз.
A) йлерге.
B) онатар.
C) Атыыз.
D) Темірсі.
E) Таумен.
Жіктелген зат есімді анытаыз.
A) Баламын.
B) Сендер.
C) айтыдар.
D) Елііз.
E) Баласы.
Жіктік жалауыны екінші жаында тран зат есімді табыыз.
A) Баласын.
B) Жиенсі.
C) Студентпіз.
D) Келгенбіз.
E) Адаммын.
Зат есімні анытауыш ызметіндегі сзін табыыз.
A) Анасыны тілін алмаан азапа алады.
B) Ке болса, кем болмайсы.
C) Ол ре келеді.
D) Абай атты уанды.
E) Мны тамыры тереде.
Сйлемдегі сын есімді крсетііз. сем сабаты жасы оиды.
A) сем.
B) Сабаты.
C) Жасы.
D) Оиды.
E) Жо.
Етістіктен болан сын есімді крсетііз.
A) Ажарлы.
B) Шашыраы.
C) Кллі, тегіс.
D) келді.
E) Келді.
Есім сзден жасалан сын есімді крсетііз.
A) рыса.
B) Білгіш.
C) Айтыш.
D) Денелі.
E) Кргіш.
Етістіктен болан сын есімді крсетііз.
A) Тарихи.
B) уесой.
C) нерпаз.
D) Бойша.
E) Бітік.
Туынды сын есімнен жасалан бастауышты табыыз.
=A) нерлі рге жзер.
B) Айдар сымбатты болды.
C) Ала жаздай й салумен болды.
D) Оу шін осында келдім.
E) Жігітті йысы шайдай ашылды.
Туынды сын есімді атаыз.
A) ара.
B) Кк.
C) Биік.
D) Таза.
E) Ашы.
Есім сздерден жасалан сын есімді крсетііз.
A) Оыр, кеткіз.
B) Берекелі, оырман.
C) азандай, торсытай.
D) Оытыз, жаздыр.
E) Табиат, лемдей.
Есім сздерден жасалан сын есім атарын белгілеіз.
A) Баралы, аздыр.
B) алашы, айтыш.
C) нерпаз, намысой.
D) Пой-пой, плі.
E) Он жеті, елу мы.