Практикалы саба 11.

1.Лексикалы таырып:Салауатты мір салты. Спорт кешендері. лтты спорт. Ататы спортшылар.

2. Грамматикалы таырып:Тыйым мнді сйлем.

Грамматикалы анытаыш:

-(у)а-(- (у)ге, -а,-ке) болады (болмайды) лексика грамматикалы тіркесіні трленуі

Етістікті келер ша формасы –Іс-рекетті келешекте болатынын білдіретін етістікті ша формасын келер ша деп атайды. Келер шаты ш трі бар:

Ауыспалы келер ша –а, е, й жрнатарыны кмегімен жасалады. М., Сен ерте йге айт-а-сы.

Болжалды келер ша –ар, ер, р, с жрнатарыны жалануымен жасалады. М., Кзді басы айларында кн жылы бол-ар.

Масатты келер ша –ма, мек жрнаыны жалануымен жасалады. М., Спортсмендер жазда жарыса бар-ма.

 

1. Мтінді тсініп оы.

Салауатты мір салты

 

Салауатты мір салтын алыптастыру шін зиянды деттерден бас тарту ажет. Зиянды деттерге темекі, алкоголь, есірткі жне уытты заттар жатады. Бл заттарды за уаыт, ал кейде тіпті аз уаыт пайдалананда организмде психикалы жне тндік туелділік дамиді. Жастай шылыма йренген жастар мытша келеді. Оу лгерімі нашарлайды, тіпті аыл-ойы кемиді. Сондытан жас кезден денсаулыты сатап, темекіге уестенбей, темекі шегушілерден бойды аула стап жрген дрыс.

 

· Мысалдан салт жне сабаты етістіктерді тап?

· Мтіндегі негізгі ойды аныта?

· Салт жне сабаты етістіктерге мысал келтір?

Мтінді тсініп оы.

Ататы спортшылар

 

Дулет Трлыхановты грек-рим кресінде зор табыстара жетуіне кесіні ыпалы зор. кесі Болат Трлыханов Дулетті рі бапкері, рі трбиешісі болды.Дулет Сеулдегі Олимпиадада кміс жлдегер атанды. Атлантадаы Олимпиадада ол жарыса да атысты, бапкер де болды. з командасына жне Олимпиаданы жлдегері болан шкірті Юрия Мельниченкоа демеу бере білді.

 

· Мтіннен салт жне сабаты етістіктерді тап, астын сыз.

· анадай ататы спортшыларды білесі?

3.Мтінді тсініп оы.

Лтты спорт

лтты спортты бір трі «азаша крес».аза кресіні даму тарихы аза халыны тамыры теренен тартылатын тарихымен ттасып жатыр. Трлі бас осулар мен мереке тойлар спортты осы тріні сайысынсыз ткен емес. Кші басым тсіп, жеіске жеткен балуандар халыты тбесіне ттар рметті адамына айналан. азаты лы батыры ажыман есімі аза халыны тарихына еніп ойан жо, сонымен бірге спортшыларды лемдік элитасыны атарына кірді.

 

· Мтіннен салт жне сабаты етістіктерді тап, астын сыз.

· андай лтты спорт трін білесі?

 

Азаты лтты ойындары

Бйге

азаты лтты ойындарыны ішіндегі е ке тараан трі – ат жарысы. Мны бізді халымыз кбіне “бйге” “аламан бйге” деп атайды.

Ат жарысы, негізінен лкен тойлар мен мерекелер, ас беру кездерінде ткізіледі. Бйгеге мыты да жйрік аты бар, зі де ат лаында ойнайтын нерлі, шабандоз жігіттер атыса алады.

Алдымен ат айдаушы жарыса атысушыларды кні брын белгіленген жерге алып барады. Бйгеге атысушыларды атарластыра трызып, кмбеден шыуа белгі береді. Сйтіп, жарыс басталады.

 

Асйек ойыны араыда бадарды, млшерді білуге жне жылдам жгіруге йретеді. Ойын жазды ойсыз араы тнінде ойналады. Ол шін шптесін ке ала тадап алынады. Ойын шін ірі араны кепкен жілік сйегі керек.

Ойына атысушылар екі топа блінеді. Жеребе тасталып, ойынды бастаушы аныталады. р топ з кмбесін белгілейді.

Жеребеде бірінші кезек алан топты бастыы сйекті алыса латырады. Сйекті кім тауып алса, сол кмбеге арай жгіреді. аландары оны уады. арсы жаты ойыншысы уып жетіп, сйекті тартып алса, оны з кмбесіне жеткізуге тырысады. Кмбеге бірінші жеткен топ жееді.

Сздік

а сйек – белая кость

араыда – в темноте

бадар, млшер айыру – различать направление

анытау - определить

арасын беру – повернуться спиной

сап – строй

латыру – бросать

уу – гнаться

жеілген – проигравший

 

1-тапсырма:Сздікті пайдалану арылы мтінді орыс тіліне аудару, тсініксіз сздер мен жмыс жргізу.

2-тапсырма: азаты баса да лтты ойындарын атау, жылы малына байланысты сздер тізбегін жасау.

 

Тапсырма:Мтіннен рекетті білдіретін сздерді тауып, шаты формасын анытау.

Ажыман

 

Брыны Амола облысыны араткел дейтін жерін мекендейтін аза руы алтыбас ыпша атанан. азаты тыш ксіпой спортшысы Ман осы араткел дуанына арасты оспада дниеге келді.

Манны ата-бабалары шетінен батыр, ер жрек, балуан болан. Атасы Ерна балуан 1847 жылы дние салан. Манны з кесі Майтпас балуанны айтыс болан жылы – 1914 жыл.

Ман жастайынан мал баып, шаруашылыы шаын Майтпаса сеп болады. Денесі ерекше зор, те жігерлі бала 12-13 жасынан бастап ел кзіне ілігеді, 14-15 жаса келгенде ересек, жиырмадан асан жігіттерден басым тсіп, белдескендерін жыа бастааннан кейін, ауылдастар бл баланы балуанды, батырлы келешегіні мол екенін байайды.

Ман 1909 жылы Варшава, Гетеборг сияты крес орталытарына айналан ірі алаларда йымдастырылан жне рейтингі жоары сатыа ктерілген халыаралы чемпионаттара атысты.

ажыман – ксіпой кресті ш трінен, атап айтанда, еркін крестен, французша (грек-рим) крестен, джию – джитсу кресінен лем чемпионы. Ол ксіпой спортты жары жлдызы, аза халыны баына біткен кш атасы, айталанбас біртуар тла.

 

1-тапсырма:Мтінді оып, сздікті кмегімен аудару.

2-тапсырма:ажыманны спортты жолы туралы білетін мліметтерін ортаа салу

 

Грамматикалы анытаыш:Бір затты жеке зіне тн атауы-елді мекендерді, баса да географиялы атауларды аттары, адам аттары мен аламшарларды атаулары жалы есімдер деп аталады. Олар бас ріппен жазылады.

Бірнеше сзден ралан етістікті крделі етістік дейміз. Мысалы: Олжас кп жыл крмеген досын бірден тани кетті.

Антоним сздер- маыналары бір біріне арама- арсы сздерді антоним сздер деп атаймыз. Мысалы: жасы-жаман, биік-тмен, таза-кір

 

Тапсырма:3-тапсырма: Мтіннен жалы есімдерді тауып, неге бас ріптен басталып жазыланын тсіндіру. Батыр, мол, еркін, ересек сздеріні антонимдерін табу.