Саяси жйені рылымы

Зерттеушілер саяси жйені мынадай негізгі трт блігін атайды: 1) саяси институттар; 2) саяси атынастар; 3) саяси ережелер; 4) саяси мдениет. Солара ысаша сипаттама берелік. Саяси институттара (йымдар, мекемелер) мемлекет, саяси партиялар, ксіподатар, кооперативтік, жастар, йелдер, т.б. йымдар мен бірлестіктер жатады. Бл йымдарды брі тапты, топты, лтты, жынысты, ксіби, жас млшеріне арай жне т.с.с. байланысты пайда болатын кптеген леуметтік масат-мдделерді білдіріп, корау шін рылады.

Соларды ішіндегі е негізгісі — мемлекет. Ол оамда белгілі бір тртіпті орнатады, оны басарады, экономикалы жне леуметтік рылымын орайды. Ол шін мемлекетті арнайы аппараты, еріксіз кндіретін кштеу, зорлау органдары (скер, сот, полиция, милиция жне т.т.) болады. Соларды кмегімен ол адамдарды жріс-трыс, іс-рекетін реттейді. Мемлекет коам атынан оны ішкі жне сырты саясатын атара алады.

Мемлекеттік емес йымдарды арасында азіргі оамны саяси мірінде е лкен рл атаратындар — саяси партиялар. Олар мемлекеттік билікті жзеге асыруа, саяси жйені, идеологиялар мен доктриналарды, оамдык, пікірді, саяси сана мен мдениетті алыптастыруа ат салысады.

оамны е баралык йымына ксіптік одатар жатады. Оларды ыпалы р елде р трлі. Бізді елімізде олар халы шаруашылыын ркендетуді маызды міндеттерін шешуге атысады. Ебекшілерді зады талаптарын орайды, ебек задарыны ата саталуын адаалайды. Оларды денсаулыын сатауа, мдени-трмысты ажетін теуге аморлы жасайды. Трын йлерді блу, бала башасына орналастыру, мектеп окушыларыны жазы демалысын йымдастыру жумыстарын басарады. азір оны ыпалы тмендеп кетті.

оамны саяси жйесіне діни йымдар да кіреді. Оларды рлі, сіресе, феодалды коамда зор болды. Ол кезде олар асйектер билігін де здеріне аратысы келді. Сондытан олар мемлекеттік билікпен атар здеріні за шыарушы, аткарушы, сот билігін де рды. Оларды ішіндегі е озбыры католик шіркеуіні XIII асырда здеріне арсыларды ерекше атал удалаан сот, полиция йымы — инквизиция еді. Олар 5 миллиона жуы адамды уын-сргінге салып, біразын тірідей ота жаып жіберді. Капитализм кезінде дін орындарыны сері лдеайда бседеді, біра саяси мірде ыпалын тотатан жо. Брыны Кеестер Одаы кезінде олар атты удаланан болатын. азіргі кезде жадай згерді. айткен кнде де соында миллиондаан дінге сенушілері бар йыммен санаспауа болмайды.

Жоарыда крсетілген йымдарды ішінде мемлекет пен саяси партияларды саяси жйеге тікелей атынасы бар. Ксіподатар мен шіркеуді тура болмаанмен жанама атынасын байаймыз. Оларды атарына жастар одаын, ебек жымдарын, кооперативтерді жатызуа болады. Солармен атар биліктен алша дегенмен, белгілі бір жадайларда оан ыпал да жасай алатын йымдар бар. Олара жазушылар, суретшілер, композиторлар одаы, ылыми-техникалы оамдар, кптеген ерікті, спорт, мдени жне т.б. йымдар жатады.

оамды жйені екінші блігін саяси атынастар райды. Оан таптарды, этникалык бірлестіктерді, тлалар мен коамны, азамат пен мемлекетті арасындаы атынастар кіреді. Оларды баса (экономикалы, лтты, діни, жанялы жне т.с.с.) атынастардан айырмашылыы мнда оларды саяси жне мемлекеттік билікке атынасы крініс береді.

Саяси жйені шінші блігі болып саяси ережелер (нормалар) есептеледі. Олар саяси институттарды зара бірлесіп рекет етуін амтамасыз етеді жне саяси жйені ережелік негізін райды. Оларды ішіндегі е маыздысына Конституция жне соан сйенетін задар мен баса нормативтік актілер жатады.Олара белгіленген тртіпті бзаны шін мемлекет тарапынан шаралар олданылады. Сонымен атар саяси кызметті атару шін оамды йымдар жасаан жне соларды ішіндегі атынастарды реттеуге арналан ережелерді де маызы зор. Олара е алдымен сол йымдарды жарылы ережелері жатады.

Саяси жйені тртінші белгісі — саяси мдениет. Ол саяси сана мен іс-рекетте, саяси кзарастарда, идеяларда, теорияларда, саяси тырнамаларда, бадарламаларда, шешімдерде, саяси ережелерге атынаста крініс табады. Саяси мдениетті реттеушілік ызметі адамдарды іс-рекетіне жне оларды йымдарына ететін серінен білінеді. Сонымен бірге брыны жне азіргі саяси жйе жне оны элементтеріне, саяси ызметкерлер, басару аппаратыны лауазымды адамдарына, саяси-басару шешімдерін дайындау жне абылдау процесіне жне т.б. ыпал етуінен де байалады.

Саяси жйені крсетілген бл трт блігі здіксіз дамып отырады. Олар здеріне тн арнайы діс-тсілдерді пайдалана отырып, белгілі бір масаттар мен кызметтерді атарады. Олар бір-бірімен тыыз байланыста болады.

Саяси жйені басты ызметі — азына, байлыты блу саласына баылау жасау. Оларды дрыс блінбеуі ел ішінде р трлі леуметтік топтар арасында алакздік, дау-дамай тудыруы ммкін. Саяси жйе оан жібермей, айшылытарды июластырып, келістіріп, шиеленістерді ршітпей, рбітпей, жан-жаты бітістіріп отыранда ана з рлін ойдаыдай атарады.

Саяси жйе оамды мірді барлы салаларыны дамуына баыт беріп, ыпал етеді, оларды басарады. оам дамуыны масатын айындайды. Масатына байланысты саясат экономикалы, леуметтік, мдени, лтты, ішкі жне сырты болып блінеді. детте, масаттарды саяси партиялар зерттеп дайындайды. Парламенттік сайлауда жеген партияны саяси баыты мемлекеттін еріксіз мжбр ететін кштеріне (скер, милиция) сйеніп жалпыа міндеіті мемлекеттік жарлы сипатын алады. Мемлекеттік басару органдары оамды абылдаан шешімдерді орындауа жмылдырады, оамды процестерге сер ететін негізгі тетікке айналады.

Біз осыан дейін бір мемлекеттін ішіндегі саяси жйе туралы сз еттік. Сонымен атар саяси жйе дниежзілік (Б), айматы (Еуропалы ода, НАТО жне т.б.), екі жаты ("Шыыс пен Батыс" атынастары) болуы да ммкін.