Адамны тлалы жне ксіби дамуы

Акмеология туралы жалпы тсінік

«Акм» жне «акмеология» туралы ым.Кптеген психолгтарды пікірінше ксіби німділікті мселелері «акмэ»-гулдену суді биік шыы, кезедерімен тсіндіреді, ол антикалы заманны зінде-а пайда болан. Ежелгі гректерді тсінігінше, «акмэ» деген ымы даму психологиясында кемелдік шаты зеттейтін сала болып табылан. Бл саланы «акмэология» деп атамыз.
Кптеген зертеушілер, оны ішінде швейцарлы психолог Э. Клапаредті, ойынша кемелдік кезедегі зіні глдену-сінуіне зіні ксіби шыына жеткенде зіні шыына жеткенде адам зіні дамуын тотатады, жеткен нтижесінде тотап, зіні шыамаршылы потенциялына анааттанады.
Кемелдік кезедегі «акмэні» блінуі – бл кемелдік кезеге ркелкі кзарстарды пайда болуы, осыдан мірлік елсенділікпен энергияны тмендеуі болып табылады. Г. Кайкті анытауы бойынша, кемелдік бл – жанялы мірдегі гулдену, су болып табылады. Бл кезеде кптеген адамдарды зіні шыармашылы потенциалын жзеге асыру мселелері, зінен кейінгі рпаа белгілі бір шеберлікті алдыру ажеттілігі жзеге аспай алан жоспарлары мен назардан тыс алан ммкіндіктер уайымдатады, зіні жаын –туыстарымен жаын атынастарды алай сатау мселесі ойландырады.
Кемелдікті ерте жне ортаы кезінде бірінші фаза саталады, орта функциялар сапаларыны прогрессивті даму фазасы жзеге асады. Бірата, екінші фаза да туындайды, бл ксіби ызмет процесіндегі арнайы психикалы функциялар мен байланысты прогрессивті даму болып табылады. «АКМЭ» туралы тсінікті жатаушыларды пікірінше акмеологияны негізгі міндеті – осы німді кемелдік кезені туындау задылытарын орналастыру болып табылады.
Бір атар мамандыты мегеруге олайлы кезе німділік жас ерекшелік шыы здеріні мінез-лына негізделген. Барлы ксіпкерлерінде шеберлік, білім мен тжірибе физикалы жне фунуционалды дайындыты жоары дегейі жауап бере алуы тиіс. Сыналушы шыштар, ксіби спортшылар, ртістер зіні «акмэсіне» кемелдік щаты алашы кезеінде жетеді, одан кейін біршама басылады. Баса ксіптерде мселен, хирург-дрігерлер, авиадиспетчер жне т. б. «акмэ» кемелдік шаты ортасында немесе соына арай жетуі ммкін.
Мндай жадайларды барлыында да ксіптік німділік шыы шеберлік, білім, тжірибе дегейлеріні ажетті оптималды йлестілігіне байланысты, бір жаынан, функциональды дайындыа негізделсе, екінші жаынан, физикалы дайындыа негізделген.

Тлалы-ксіби даму - бл жоары ксіби жетістіктерге жне зін-зі дамыту, ксіби іс-рекетінде жне зара рекеттесулерде жзеге асатын тланы ксібилігіне арай бадарланан оны алыптастыру дерісі (А.А.Деркач, В.М.Дьячков).

Даму – адамны санды жне сапалы згерістеріні жрісі мен нтижесі. Даму нтижесінде адам биологиялы тр жне леуметтік тіршілік иесі болып жетіледі. Адамны биологиялы сипаты з ішіне морфологиялы, биохимиялы, физиологиялы згерістерді амтыан тн- дене дамуынан крінеді. Ал леуметтік даму оны психикалы, рухани, интелектуал кемелденуінен байалады.

Егер адам сана жне зіндік санаа ие болып, з бетінше жаыртушы іс-рекет орындауа абілетті болса, онда ол адам тла деп аталады. Адам тла болып туылмайды, ол асиеттік дреже даму барысында алыптасады. “Адам” ымынан згеше “тла” тсінігі – адамны оамды атынастар, баса адамдармен араласу ыпалында алыптасан леуметтік сапа-асиеттерін білдіреді. Тла ретінде рбір адам леуметтік жйеде масат бадарлы жне ойластырылан трбие барысында алыптасады. рбір тла, бір жаынан, оамды тжірибені игеру дегейімен, екінші жаынан, материалды жне рухани ндылытар орына осан оамды лесімен танылады. Тла болып жетілу шін адам зіне табиаттан берілген жне мір мен трбие желісінде алыптасан ішкі асиеттерін наты практикалы ызметте аша білуі шарт.

Адам дамуы – бл те крделі, за мерзімді жне арама-айшылыты процесс. Бізді азамызда болып жатан згерістер мір бойына ласады. Ал адамны тн-дене болмысы мен рухани дниесі, сіресе, балалы жне жас спірімдік шата арынды ауысулара кезігеді. Адамны дамуы санды згерістерді арапайым жиынтыы немесе тменннен жоарыа баытталан ілгерілі озалыс тобы емес., бл процесті зіне тн ерекшелігі – санды згерістерді тланы физикалы, психикалы жне рухани сапалы асиеттеріне диалектикалы трде тіп, жаалануы. Бл былыстарды тсіндіруде ртрлі кзарастар алыптасан. Мамандарды бір блігі адамдарды дамуын кездейсо, басарыма келмейтін зінше жрісі бар, даму мір шарттарына туелсіз, сондытан, тумадан берілген кштерге байланысты; адамны дамуын ешкім, еш уаытта згертуі ммкін емес, тадыр белгілейді. Ал баса бір зерттеушілер тобыны пайымдауынша: даму – бл уел бастан озалыса абілетті тірі материя. Ксіби даму - (лат. profiteor – з ісімді хабарлаймын) – ебек лемінде, соны ішінде жекеленген ксіби ролдерді, ксіби мотивацияны, ксіби білімдер мен дадыларды ртрлі аспектілерін игеруге баытталан адамны онтегенезде болып жатан леуметтену рдісі. Ксіби дамуды негізгі озаушы кші леуметтік топтар мен институттара идентификациялану негізінде леуметтік контекстке интеграциялануа тланы талпынысы болып табылады.Ксіби даму – нтижесінде адамны зіні барлы міріні барысында з ксіби дадылары мен іскерліктеріні дегейін жне сапасын сатауа ммкіндік алатын рдіс. Бір рет ана ксіби маман болу ммкін емес. Ксіби маман болып алу шін, тланы немі ксіби дамуы ажет.Ксіби даму іс – рекетті барлы саласына атысты: педагог, менеджер, кеес беруші, психолог, дрігер, дизайнер, ртіс жне таы баса.Ксіби даму – бл жйелі беку, білім саласында жетілу жне кеею, тлалы сапаларды дамуы, жаа ксіби білімдер мен дадыларды мегерудегі ажеттілік, зіні барлы ебек жолында белгілі міндеттерді атара білу.Ксіби даму міндеттілік немесе жалан емес, ойлауды, пайдалы детті негізі болуы керек. оамды ызыушылытарды кзарасы бойынша, адамны ксіби дамуы тек ксіби деп кодексіні бір пункті: зімен жмыстанбайтын адам, ксіби маман деп танылмайды деп те арауа болады.Ксіби даму адамнан саналы, баытталан, белсенді оуды талап етеді. Мндай оу баса формалардан аны ерекшеленеді. рбір адам зіні андай баытта дамуы керек, апараттарды андай дістермен алатынын, андай жолмен мегеретінін зі шешеді.