Жан-жаты дамыту міндеттері
Тарау
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫ ЖАН-ЖАТЫ
ТРБИЕЛЕУ МЕН ДАМЫТУ ШІН СУРЕТ САЛУДЫ,
МСІН ЖАСАУДЫ, АППЛИКАЦИЯЛАУ МЕН
КОНСТРУКЦИЯЛАУДЫ МАЫЗЫ
Жан-жаты дамыту міндеттері
Сурет салу, мсіндеу жне аппликациялау — негізгі атара-
тын міндеті болмысты образды трде бейнелеу болып табыла-4
тын бейнелеу іс-рекетіні трлері. Бейнелеу іс-рекеті — мектеп
жасына дейінгі балалар шін е, ызыты нрселерді бірі: ол
баланы тере, толаныса тсіреді, жаымды сезім тудырады.
Н. К. Крупская былай деп жазан болатын: «Бала зіні алан
серін сан трлі жолдармен: имыл-рекетпен, сзбен, бет -
былысымен білдіруге мтылудан бастайды. Оан зінде алып-
тасан образдарды айта білу саласын кеейтуге ммкіндік бе-
ру керек. Оан материал; мсін жасау шін саз балшы, арын-,
даштар мен ааз, рылыс шін толып жатан материал жне
т.б беру, бл материалды алай пайдалануды йрету керек.
алыптасан образдарды материалды крінісі оларды тек-
серуді жне байытуды тамаша ралы ызметін атарады.
авдай формада крінсе де балалар творчествасын барынша
кгермелеп отыру ажет»1. *
детте балалар здерін толандыратын, здеріне найтын, кызытыратынды беру ммкіндігін ала отырып, сурет салуды, мсіндеуді, иып алуды жне желімдеуді, конструкциялауды натады. Бірінші кіші балдыранды топтан бастап сурет салуа жне мсіндеуге аптасына екі рет саба блінеді. Бірте-бірте оларды саны се береді жне ересек топтарда сурет салудан, мсіндеуден, аппликациялаудан аптасына трт рет саба ткізіледі.
Бейнелеу іс-рекеті мектеп жасына дейінгі балаларды жан-жаты трбиелеуде лкен маыза ие болады.
..Бейнелеу іс-рекеті — бл болмысты зіне
Аыл-ой тн бейнеде тану. Барлы танымды іс-
рекет сияты, ол балалара аыл-ой трбие-сін беруде лкен маыза ие болады.
^ ' Крупская Н. К. О дошкольном воспитании. Сборик статей и речей М., '97о. с. 71.
Кзбен кріп абылдауды бакылауды масатты трде дамы-тусыз бейнелей білу ммкін емес. андайда да бір затты суре-тін салу, мсінін жасау шін алдын ала онымен жасы танысу, оны формасын, клемін, конструкциясын тсініп бліктеріні орналасуын есте сатау керек.
1 Балалар сурет саланда, мсіндегенде, аппликацияда брын абылдаандарын, здеріне таныс жайыттарды айта жаырта-ды. Балаларды кпшілігі суреттерді жне баса да жмыстар-ды тсініктері бойынша немесе естерінде аланы бойынша жа-сайды.Мндай тсініктерді болуы иял жмысына азы болады. Бл тсініктер бейнелеу объектілерін ойын стінде, се-руендерде, арнайы йымдастырылан баылауларда жне т.б. тікелей танып білу процесінде пайда болады. Балалар п нр-селер туралы гімелерден, кркем дебиеттен біледі. з іс-ре-кеті процесінде заттарды асиеттері мен сапасы туралы бала-ларды тсініктері натылана тседі. Бан кру, сезіну, ол имылы атысады.
Балаларды акыл-ойыны дамуында оршаан дниедегі заттарды р- трлі формалары жне кеістіктегі жайы, р трлі клемдері бояу ренктеріні сан алуандыы туралы тсініктері-нін негізінде біртіндеп лайып отыратын білімдер орыны л-кен маызы бар. ,
Заттар мен оиаларды абылдауды йымдастыру кезінде формаларды, клемдерді (бала жне ересек адам), тстерді, (піскен, піспеген жеміс, жылды р мезгіліндегі сімдіктер) зат-тар мен блшектерді кеістіктегі алуан трлі жадайыны з-гергіштігіне (с отыр, шып жр, дн шоып жатыр, балык р трлі баытта жзіп жр жне т. б.) назар аудару маызды.
Сурет салумен, мсіндеумен, аппликациялаумен айналыса отырып, балалар трлі материалдарды (ааз, бояу, балшык, бор т. б.) біледі, оларды асиеттерімен, серлеу ммкіншілігі-мен танысады, олармен жмыс істеу дадыларына ие болады. Балалар сондай-а адамдардын іс-рекеттеріндегі кейбір крал-дармен (арындаш, ылалам, айшы) жмыс істеу тжірибесін йренеді. Ал осы рекеттерді мегеру балаларды аыл-ойыны дамуына септігін тигізетіні белгілі.
азіргі кезде бейнелеу іс-рекетін йрену талдау, синтездеуі салыстыру, жалпылау сияты ойды ажет ететін операцияларды| алыптастырмайынша ммкін емес. Баылаулар процесінде| бейнелеу алдында заттарды жне оларды блшектерін зерттеу кезінде балаларды заттарды жне оны блшектеріні форма-сын, клемін, заттаы блшектеріні орналасуын, тр-тсін б-ліп ала білуге йретеді. Формасы жаынан р трлі заттарды бейнелеу оларды салыстыруды жне айырмашылыын анытау-ды талап етеді. Сонымен атар балалар заттарды, оиаларды салыстыруды жне олардаы орта нрсені бліп алуды, заттар-ды ксастыы бойынша біріктіруді йренеді.
Сонымен оршаан дниедегі заттарды формасы жаынан
бірнеше топтара біріктіруге болады (дгелек формалы, тік брышты жне т.б. заттар). Формасы жаынан заттарды к-састыы негізінде суреттегі, мсіндеудегі бейнелеу дістеріні ортатыы пайда болады. Мысалы: алманы, жемісті, жааты немесе балапанды жасау шін (дгелек формалы немесе бл-щектері дгелек формалы заттар) балшы кесегін айналма оз-алыспен илеу керек.
Трбиешіні басшылыымен балалар заттарды талдау абі-.летіне бірте-бірте ие болады. Талдау абілеттілігі нерлым жалпылама жне арадрсін айырудан нерлым нзік айыруа дейін дамиды.
Заттарды жне оларды асиеттерін ыпалды жолмен танып-білу сана-сезімге ялайды. айсыбір форманы, клемні, тр-тсті сапасы жекелеген белгілі бір заттарды белгілеріне ана айналып оймай, сонымен бірге кптеген заттара тн белгілер ретінде балаларды тсінігінде жинаталып орытылады. Олар кез келген заттардан оларды таниды жне атын атайды.
Сурет салу, мсіндеу, аппликациялау жне конструкциялау сабатарында балаларды тілі дамиды: формаларды тр-тс-терді жне оларды ректеріні, кеістік белгілеріні аттарын йрену сздік орыны байуына септігін тигізеді, заттар мен -былыстарды баылау процесінде рылыстарды зерттеу кезін-де, сондай-а иллюстрацияларды, суретшілерді картиналарына репродукцияларды кру кезінде з пікірін айтуы сз бай-ланысыны алыптасуына жаымды ыпал етеді. Педагог сон-дай-а тапсырмаларды, оны орындалу ретін тсіндіруге бала-ларды белсендіре араластырады. Сабаты соында жмысты талдау процесінде балалар здеріні суреттерді мсіндегендері туралы гімелеп, зге балаларды жмыстары туралы пікірле-рін айтады. Заттарды эстетикалы сипаттамасы шін бейнелі салыстыруларды, ле текстерін пайдалану балаларда бейнелі, мнерлі сйлеуді дамуына жрдемдеседі.
Саба ткізу стінде жеке адамны талаптылы, бастама к-теру, аыл-ой белсенділігі жне дербестік сияты асиеттеріні
алыптасуына олайлы жадайлар жасалады. Заттармен жне былыстармен, оларды трбиелік асиеттерімен жне сапаларымен тікелей сезім арылы танысу сенсорлы трбие саласын райды. Бейнелеу іс-рекетін ойдаыдай мегеру сенсорлы трбиені жзеге асыруды талап етеді жне зі осы трбиеге жрдемдеседі.
Заттар мен былыстар жнінде тсініктерді алыптастыру заттарды асиеттері мен сапалары, оларды формасы, тр-тсі, кеістіктегі жайы туралы білімді кажетті трде талап етеді. Ба-лалар осы асиеттерді, анытайды жне атайды, заттарды салыс-тырып, састыы мен айырмашылыын табады, яни аыл-ойына рекет жасайды. Сонымен бейнелеу іс-рекеті сенсорлы трбиеге, крнекі-образды ойлауды дамуына ыпал етеді.
. 27
Бейнелеу іс-рекеті балаларды барлык жаты адамгершілік,ділдік,сйіспеншілік деген трбие трбиелеу шін
оларда пайда болатын игі сезімдер-
ді тередете тсу шін пайдаланылуы тиіс.
Бірінші рет сурет салу — ш жастаы сби шін лкен куа-ныш. демі хороводты стті иып аланда мектепке дейінгі ере-сек балаларды жздерінде уаныш клкісі пайда болады.
Мусіндеуді, сурет салуды, апликакацияны орындау процесінде бала білдіргісі келген кбылыстар мен оиаларды естеріне алады, олар арылы пайда болан сезімдерді таы да бастан кешіреді. Кбіне бала мсіндеген немесе салан затына аны-тама, сипаттама береді, з баасын, кзарасын білдіреді.
Балалар бейнелеу творчествасы оамды баыта ие. Бала зі шін ана емес, айналадаылар шін де сурет салып, мусін жасайды. Ол з суретіні лденені гімелегенін, оны бейне-легендерін жртты таныанын алайды. Балаларды оларды суреттеріне, жасаан мсіндеріне лкендерді, крдастарыны атынасы те толандырады. Олар жолдастарыны ескертпеле-ріне, педагогты баасына атты кіл ояды. Мактау балаларды уантады (з жмысын педагогты атап ткенін бала жртты бріне айтады), ал намсыз баа ренжітеді. Сондыктан матау мен ялтуды сатыпен олдану ажет: егер баланы барлык уаытта матай берсе, онда зіне-зі сенущілік, дан-дайсушылы алыптасуы ммкін, керісінше, балаа немі оны салан суретіні, жасаан мсініні немесе жапсыраныны жа-ман екенін айта берсе, бейнелеу іс-рекетіне деген теріс кзка-рас тракты пайда болуы ммкін.
Балалар бейнелеу творчествосыны оамдык баыты мына-дан білінеді, суреттерде, мсінде, аппликацияда жне красты-руда балалар оамды мірді былыстарын береді. Балалар-ды космоса шу да, совет адамдарыны ебегі де, бізді спорт-шыларымызды олимпиадалара атысуы да, толып жаткан баса да мселелер толандырады. Олара осы серлерін жне . осылара з кзарасын білдірулеріне ммкіндік беру керек.
Бейнелеу іс-рекеті жне растыру балаларды бкіл тр-
бие жмысыны нтижесінде алатын білімдерімен жне тусінік-
терімен тыыз байланысты болып, осы білімдеріне жне тсінік-
теріне сйенуге, оларди бекуіне жрдемдесуге тиіс. рине, ба-
лалара сурет салуа, мсін, аппликация жасауа сынылатын
таырыптарда оамды былыстарды тадай отырып,бала-
ларды жас мумкіншіліктерін есте сатау ажет. Егер те кр-
делі міндеттер ойылса, балаларда ажетті дадылар мен епті-
ліктерді жотыынан бейнелеудегі иындытар олара оам-
дык мір былыстарына деген з кзарасын беруге ана емес,
сонымен бірге ол былысты біршама айын бейнелеуге кедер-
гі жасайды. . -
| Бейнелеу іс-рекеті сабатарыны адамгершілік трбиеде маызы мынада: осы сабатарды процесінде балалар адамге-
28 •
ршілік ерік-жігер асиеттеріне, бастаан істі аяына дейін жет-кізе білуге, кіл аудара жне масаттылыпен айналысуа, олдасына кмектесуге, иыншылытарды жее білуге жне т.б трбиеленеді.Коллективтік жмыстарды ру процесінде балалар жалпы жмысты орындалуы туралы біріге келісе білуге, бір-біріне кмек беруге мтылуа трбиеленеді.
Бейнелеу іс-рекетіні жалпы топты сабаы кпшілдік жне досты зара атынастарды трбиелеуге септігін тигізеді (детте, екі сби бір бояулар жиынтыын, бір банкідегі суды пайдаланады т. б.).
Жмыстарды коллективті трде арап шыу балаларды жол-
дастарыны суреттеріне, жасаан мсіндеріне кіл аудара бі-
луге, оларды діл жне тілектес кілмен баалауа, тек зіні
ана емес, сонымен бірге жалпы жетістікке де уана білуге уй-
ретеді. .
• Бейнелеу іс-рекетінде аыл-ой мен блшы
ет белсенділігі йлестіріледі. Сурет салу-
. ды, мсіндеуді, аппликацияны ру шін е-бек имылын жзеге асыру, затты андай да бір пішіні мен рылысыны суретін салу, ааздан иып алу, мсін жасау іскерліктерін мегеру, сондай-а айшымен, арындашпен жне ылаламмен, саз балшыпен жне пластилинмен жмыс істей білу дадыларын мегеру ажет. Осы материалдарды жне -ралдарды дрыс пайдалана білу белгілі бір блшы ет кштерін жмсауды, ебек дадыларын талап етеді. Іскерліктер мен да-дыларды мегеру жеке басты кіл ою, табандылы, тзімділік сияты ерік-жігер асиеттерін дамытумен байланысты. Балалар ебек ете білуге, алаан нтижесіне ол жеткізе білуге трбиеленеді./
Ебек сйгіштікті, ебек дадыларыны алыптасуына ба-лаларды сабаа дайындыа жне соынан жиыстыруа ка-тысуы да жрдемдеседі.
Жмыс практикасында кбіне сабаа дейінгі жргізілетін барлы дайынды кезекшілерге жктеледі. Бл дрыс емес. Мектепте рбір бала зіні жмыс орнын зі дайыйдауы тиіс рі оны бан дадылануы те маызды. Балалар башасында р баланы ебек дадыларын дамыту ажет, жмысты ркашан дайындаан со ана бастауа йрету керек.
Бейнелеу іс-рекетіні негізгі маызы мы- нада: ол эстетикалы трбиені ралы болып табылады.
Бейнелеу іс-рекеті процесінде эстетикалы абылдау мен эмоцияларды дамуына олайлы жадай жасалады, олар бол-мыса эстетикалы кзарастарды алыптастыруа жрдемдесетін эстетикалы сезімдерге біртіндеп ауысады. Заттарды асиетін (формалары, рылысы, клемі, трлері, кеістіктегі орналасуы) ажырату балаларда эстетикалы сезім компоненттерін, форманы, трді, ыраты сезуді дамытуа жрдемдеседі.
'. 29
Эстетикалы абылдау бірінші кезекте ттасымен зата, оны эстетикалы бейнесіне — формасынын сымбаттылыына, тріні демілігіне, блшектеріні пропорциялылыына жне т. б. баытталады. Балаларды дамуыны трлі дрежесінде эстети-калы абылдау р трлі мазмна ие болады. Біра семдікті эстетикалы сезінуге аныан бірттас эстетикалы абылдау кескін жасауа лі жеткіліксіз. Соынан бейнеленетін затпен танысу ерекше сипата ие болуа тиіс. Ттас абылдаудан кейін балаларды бейнелеу іс-рекетінде кескінделетін жекелей а-сиеттерді бліп арауа алып келген жн. Дегенмен абылдауды затты барлы маызды асиеттерін жиынты трде ттас ам-тумен аятап, оны бейнесіне, серлі сапаларына баа беру те маызды. Мысалы, айыны дііні жуандыын, бтатарыны баытын, оларды тр-тсін зер салып арап отырып, оны сым-баттылыын, бтатарыны жіішкелігін, оларды біралыпты иілісін таы да атап крсеткен дрыс. Мндай кезде айтадан эстетикалы сезім пайда болады.
Эстетикалы абылдауды дамыту шін затпен, кбылыспен, танысу кезінде оны семдігін баса крсету, образды салыстыру-ды пайдалану те маызды.
Эстетикалы сезімдерді дамыту.оршаан мірдегі заттар мен былыстарды баылау кезінде мектепке дейінгі балаларда толу тез пайда болады, оны ішінде лі жете сезінбеген, жаа басталан эстетикалы сезім де болады. Кішкентай балаларды ашы тсті заттарды жарыраан жылтыр бетін абылдау толытады, ересек балаларды элементтерді айталануы, бліктеріні орналасу симметриясы, затты конструкциялы сымбаттылыы, силуэтіні айындылыы тартады. Балаларды тсінігі мен абылдауы дамып байи тскен сайын, эстетикалы сезім нерлым тере жне саналы бола тседі. Балалар былысты аса крделі асиеттерін: формасыны р трлілігін, трлеріні байлыын, бояу тстеріні йлесімін.абылдай отырып, оларды бастан кешіреді.
демі заттарды абылдауда пайда болатын тікелей эстети- калык рамдас трлі элементтерді амтиды. Мселен, аран,-ы тнде аспандаы жарыраан жлдыздар, жасыл шптер ішіндегі бабатарды сары алтын тстес глдері; ара пальто мен ашы тсті бас киім сияты демі трлі-тстерді йлесімін абылдаудан эстетикалы сезім пайда болан кездегі т с т і сезінуді бліп крсетуге болады.
Е алдымен затты ыраты бітімі, оны бліктеріні ыр-аты орналасуы (мысалы ааштарды, блме сімдіктерінін бтатары) абылданан жадайда ыраты сезіну пай-да болады. Эстетикалы сезім затты, мысалы, сазбалшы жне ' керамика бйымдарыны формасьшын ттастыымен, йлесім-ділігімен тууы ммкін. Пропорцияны, конструкциял ы к т т а с т ы т ы сезіну р трлі былыстарды абылдауда пайда болады. 30
Эстетикалы сезімде оны жатарыны бірі — тсті немесе форманы сезіну — нерлым айын крінуі ммкін. Бл сезім-дерді дамуы тйсіну (тсті, кеістікті, озалысты) нзіктігімен тікелей байланысты. Балалар тсті жне тс ректерін нерлым нзік ажырата білсе, олар демі бояу тстеріні йлесімділігін кабылдаудан солрлым тереірек уаныш сезінеді. Сабатарда тсті, форманы сезінуді дамыту тек балалар тстерді
формаларды жасы білгенде ана ммкін. Бала айналадаыны нерлым тере ынып абылдай алса эстетикалы сезімдері сорлым траты жне мазмнды бола тседі. Балалар бірте-бірте элементарлы эстетикалы пайымдау (мір былыстары туралы, адамдарды жасаан заттары туралы, нер шыармалары туралы айту) абілетіне ие болады.
Балаларда эстетикалы сезімдерді дамыту оларды зата жне оны р трлі анытамамен белгілеуге болатын: орасан зор наышты, жеіл, уанышты мерекелік, жанды жне баса жеке асиеттеріне эстетикалы баа беруге алып келуге ммкіндік береді.
Балалара эстетикалы трбие беру шін бейнелеу нері шы-армаларымен танысуды лкен маызы бар. Картиналардаы скульптурадаы, архитектурадаы жне олданбалы нер шы-армаларындаы образдарды ашытыы, мнерлілігі эстетика-лы толаныстарды туызып,. балалара мір кбылысын тереі-рек жне толыыра абылдауа, з серлерінін образдаы бей-нелерін суреттерден, мсіндерден, аппликациядан таба білуге кмектеседі.
Бірте-бірте балаларда кркемдік талам дамиды.
Суреттер, мсіндер, аппликациялар ары-
балалар айналасындаылар туралы здеріні
серлерін береді жне олара здеріні кзарасын білдіреді. Балаларды кркемнерге баулу заттар мен былыстарды жай ана кшіруге емес, балаларды кркем іс-рекетке, заттар мен былыстарды серлі бейнелеуге йретуге баытталуы тиіс.
Балаларда эстетикалы абылдау дамыанда жне олар бей-нелеуге ажетті дадылар мен шеберліктерді мегерген кезде ана бейнелеу "іс-рекеті творчествалы сипата ие болады.
Эстетикалы абылдау тиісті тсініктерді пайда болуына сер етеді. Оларда заттар мен былыстарды эстетикалы са-палары бейнеленген. іс-рекетті творчествалы сипаты ой ту-дыруды жне оны дамытуды кздейді. Сурет саланда, мсін мен аппликация жасаанда бала есінде сатаанын тек кшіріп а-на оймайды, онда осы зата деген андай да бір толаныс, оан белгілі бір атынас пайда болады. Бір ыма р трлі уаытта р трлі жадайда абылданандар енеді. Баланы бкіл осы иялынан образ жасалады, оны бала бейнелеу ралдарыны кмегімен береді; трбиеші балалара сурет салу, м-
-сіндеу, аппликация жасау шін еске тсіруді, ойлап табу-ды, елестетуді ажет ететіндей мазмнды сынады. Оны бала шін ызыты болуы, оны толытуы, бл мазмнды алайда жасы бейнелеуді алауы те маызды: мысалы, балаларда зі-не ана тн белгілерімен з йін иялдап, ойластыру тілегін тудыру шін йді суретін салуды сыну керек. Бл балалар башасына арналан дача немесе жаа мектепті йі, ояна немесе ашаара арналан йшік жне т. б. болуы ммкін. й зінін, сипаттамасын, жеке-дара бейнесін алады.
Сабаты балалара эстетикалы сері бейнелеу шін ан-дай заттар жне былыстар тандап алынанына байланысты (бл балалара таныс заттар, ойыншытар, табиаттык жне оамды мірді былыстары ана емес, сонымен бірге бала-нын уанышын, тадануын, масаттануын тудыратын сем нрсе-лер). Сондай-а трбиешіні тапсырманы тсіндіре білуі, бала--лармен затты арап шыуы, онын, бейнелеуге ынта-ыыласын тудыра білуі маызды. Бл шін е алдымен затты немесе -былысты семдігіне кіл аудару, бл шін бейнелі, серлі сз табу ажет. н, ле, текстерін олдану рдайым зстетикалы серді кшейтеді.
Кркем бейнелеу творчествасыны ерекше белгісі серлі бейнелер жасаудан трады. Алайда бала суретте, мсінде, ап-лликацияда затты зіне тн асиеттерін: формасын, рылы-сын, трін беру абілетін е болмаанда андай да бір дреже-де мегермейінше, образ жасай алмайды.
Суретті семдігі мен серлілігі балалардын, формаа келтіру озалысын алай игеруімен жне суретте, мсінде, аппликация-да заттарды формасын алай бере білуімен байланысты. Ай-кын бейнеленген форма балаларда анааттану сезімін, жаым-ды кіл-кйін тудырады.
Жмыстардын стті композициясы да эстетикалы эмоция-лар тудырады. Егер суретті апликацияны тым лкен (бейнені кей бліктері параты шетіне шыып кетпеуі шін) жне тым са етпей (жнсіз бос жерлер болмауы, сурет бір шетке ауып кетпеуі шін) бейнеленген заттын. формасы мен пропорциялары ескеріле' отырып пара бетіне жасы орналасса, бл да баланы уантады.
Заттар мен болмыс былыстарын балаларды бейнелеуі соныме бірге оларды осы заттара таныстанастарыны крінісі де болып табылады: балалар олар несімен демі, оларда не ызыты, несімен жасы, пайдалы екенін, зіне несімен тартатынын/ уаныш немесе кірбі туызатынын жне т. б. атап крсетеді. Осы жатардын, брі зара тыыз байланыста болуы ммкін, біра оларды ішінде айсыбірі (таза танымды, эсте-тикалы, адамгершілік) басымыра тсіп жатуы ммкін.
Адамдар жасаан заттарды эстетикалы асиеттеріні, си-паттамасы оларды идеялы-адамгершілік баасына жаын. Заттарды сыртында адамдарды ебегі, оларды зара арым-
-32
атынастары тр. Адамдардын. игілігі шін, олардын. баыты жасалынып жатандарды брі семдік ретінде абылданады. Сырты слулы затты атаратын игілікті ызметімен сйкес келген жадайларда эстетикалы жне адамгершілік жаынан былай йлестіру балалара тсініктірек болады.
Балаларды табиат былыстарымен, советтік мірді ои-аларымен таныстыра отырып, трбиеші осы оиалар мен к-былыстарды семдігі мен маыздылыына балаларды тсіні-гіне сай кіл аударады. демілікті сезінуді бастан кешу ары-лы балаларды айналасындаыа з тсінігіне сай баа беруге жеткізуді трбиеші зіні міндеті етіп ояды, оларды бойында жоары гуманистік сезімді, Отанды сю, ебекті рметтеу сезі-мін дамытады.
Тек суретті, мсіндеуді, аппликацияны мазмнына ызы-ушылы ана балалара оларды жасы орындауа, образды серлілігіне ол жеткізуге мтылуына трткі болып оймайды — оларда жмысты басалар шін тсінікті жне ызыты істеу-ге тырысуа трбиелеуді лкен маызы бар. Трт жастан бас-тап балалар здеріні суреттеріне жне баса да жмыстарына баа алуа тырысады, оларды мсіндері, суреттері наса, бала-лар з птауларын білдірсе, оларды жмыстары атап тілсе, олар анаат сезімін бастан кешіреді. Жмыса жасы -баа е-бегіне арай, яни шын мнінде ол жеткен жасы сапа, серлі-лік, кркемдік шін берілуі тиіс. рине, бл жоары сапа сол жастаы балаларды ммкіншіліктерімен сйкес болады.
. Жмысты жасы орындауа, оан басалар шаттанатындай етіп, оны сем жасауа мтылуа трбиелеу — кркемдік жне адамгершілік трбие, балаларда іс-рекетті оамды баытта дамыту міндеті.
Педагог- серлі образды жасаумен: затты зін эстетикалы абылдаумен, затты асиеттері жне жалпы бейнесі туралы тсініктерді алыптастырумен, бар тсініктерді негізінде иял-дау абілетін трбиелеумен, бояуларды, сызытарды, форма-ларды серлілік асиеттерін игерумен, суретте, мсінде, аппли-кацияда балаларды ойлаандарын натылы трде крсетумен жне т. б. байланысты бкіл процестерді басаруа тиіс.
; § 2. Мектепке даярлы
Сурет салу, мсіндеу, аппликация жне конструкциялауды жемісті іс-рекет ретінде балаларды мектепке даярлауда баа жетпес маызы бар.. Іс-рекетті бл трлерінде балаларда жан-жаты дамыан жеке адамны мектепте бдан кейін оыту шін ажетті сапалары алыптасады. Біра мектепке даярлы шін бейнелеу іс-рекеті мен конструкциялаудын, маызы мны-мен шектелмейді. Балабашадаы сабатарда балаларды мек-тепке арнайы даярлау да жзеге асырылады. Сурет салу, мсіндеу, аппликациялау жне конструкциялау саласындаы білім-
дерді, дадылар мен іскерлікті мегере отырып, балалар мектептегі бейнелеу енері жне ебек сабатарында материал-дарды ойдаыдай игеру ммкіншілігіне ол жеткізеді.
Мектептегі оытуа дайынды шін оу ызметінін, элемент-терін: педагогтын, нсауларын тыдай жне орындай ,білуді, берілген тапсырманы тсініп орындауды алыптастыруды ма-ызды мні бар. рылысты салу, бейне жасау шін бала осы бейнелеу міндеттерін шешуге ажетті белгілі бір іс-и-мылды олдануы ажет. Демек сби зі игерген барлы имыл-дардын, ішінен бейне жасауына ммкіндік беретіндерін тадап алуы ажет. Мысалы, лде бір ойыншыты салу шін балалар абылдау рекетін, содан сон. талдау, затты формаларын, ры-лысын, онын, блшектерінін, клемін жіктеу рекетін жргізуі, осыдан кейін ойыншыты суретін салуа ммкіндік беретін бейнелеу имылдарын олдануы тиіс. Тапсырманы талдай білу жне оны шешу шін ажетті имыл дістерін тадау — оу ыз-метіндегі маызды компонент.
Бейне жасау шін з рекетін йымдастыра отырып, бала олара баылау жасауа, оларды тзету ажет болан жадайда андай рекетті пайдалану керектігін бар тсініктермен салыс-тырып отыруа тиіс. Іс-рекеттін. дрыс дістерін сатауды ба-ылау—оу ызметіні маызды элементі. уелде баылау рекетін алай жзеге асыруа болатынын балалара крсетіп, ал содан кейін бейнелеу процесін баылау ажеттігіне оларды кілін аудара отырып, оны бірте-бірте алыптастыруа болады.
Оу ызметіні таы бір компоненті (мны калыптастыру шін бейнелеу іс-рекетінде барлы жадайлар бар) нтижеге баа беру болып табылады. Балалар суретте, мсін жасауда, ап-пликацияда, конструкциялауда ала ойылан бейнелеу міндеті трысынан баалануы ммкін кескін алады.
Оу кызметіні жоарыда аталан компоненттерін сурет са-луа, мсіндеуге, конструкциялауа йрету кезінде алыптасты-руды балаларды мектепке даярлау шін лкен маызы бар.
Сондай-а баланы мектепке психологиялы даярлыын: оуа талаптануын, жааны білуге, іскерлікті мегеруге, іспен масатты да йымшылдыпен айналысуа, педагогтьщ нсауын мият тыдауа жне орындауа мтылуын алыптастыру ма-ызды.
Балаларды мектепке психологиялы даярлыты амтамасыз етудегі елеулі нрсе з мінез-клын з еркімен реттей білуге, з талап-тілектерін басаруа, оларды іс мдделеріне баындыру-а, ойына келгенін істеуден (ойнау, ыдыру) бас тарта білуге жне зін ажетті істі атаруа (оумен айналысуды, й тапсыр-маларын орындау) мжбр ете б.ілуге трбиелеу болып табы-лады.
Мектептегі оытуа белсенділік жне дербестік ажет. Осы ажеттіктерді алыптастыру шін бейнелеу іс-рекеті сабата-рында кп ммкіншіліктер бар.
34 :
Балабашадаы сурет салу балаларды бейнеле>арДа ткізі-бактарына мектепте арнайы даярлауды да жзеге асыгамен оы-кіндік береді: балабакшада ткізілетін сурет салудыялалара трлерін мектеп программасы амтиды. Ал ебек сабатарында орын-балалар мсін жасайды, конструкциялайды, аппликацик ЖНе сайды.
Сонымен, бейнелеу іс-рекеті процесінде трбиені сенсорлы
аыл-ой, эстетикалы, адамгершілік жне ебек сияты
алуан трлі жатары жзеге асырылады. Бл іс-рекеттін эсте-
тикалы трбие шін негізгі мні бар: ол балаларды мектепке
даярлау шін де маызды. <
Мектепке дейінгі баланы жеке басыны жан-жаты дамуын, егер педагогты назары осы міндетті шешуге баытталса, бей-нелеу іс-рекетін оытудаы программа орындалып, дрыс жне р алуан методика пайдаланылса ана амтамасыз ету-ге болатынын атап крсеткен жн.