Релелер туралы жалпы мліметтер

Реле дегеніміз – кіріc сигналы белгілі бір мнге жеткенде шыыс сигналыны секірмелі згерісі байалатын рылы. Шыыс контактілер не тйыталады – басарылушы тізбекте то (кернеу) пайда болады, не ажырайды.

Реле классификациясы

Релелер контакттарыны бастапы алыптарына байланыcты: тйыталан, ажыратылан жне згермелі контакты реле болып блінеді.

Осыан сйкес, реле олданыс тапан техника салаларына байланысты: телеграфты, телефонды, авиациялы жне т.б. реле типтері болады. Релені іске осатын сырты серлерді физикалы табиатына байланысты электрлік (бдан ары арай ток релесі, кернеу, уат, кедергі, жиілік релесі жне т.б. болып блінеді), механикалы (жылжу, жылдамды, деу, ысым, дегей релесі жне т.б.), жылулы, оптикалы, акустикалы, химиялы, магниттік жне т.б. релелер болады. Атаратын функцияларына байланысты ораныс релеі, баылау, басару, дабыл жне баса релелер ажыратылады. Реле атауларында кбінесе оны негізгі ралдарыны ерекшеліктері жайлы (электромагниттік, магнитті-электрлік, электротермикалы, контактты, контактсыз, биметаллды, соленоидты жне т.с.с.) немесе реле рылысы жайлы (герметикалы, герметикалы емес)млімет болады. Реле бір уаытта бірнеше бір-бірінен туелсіз электр тізбектерін басара алады.

Релеге келіп тсетін то тріне байланысты релелер келесідей блінеді:

Траты то (нейтралды реле: басарушы сигнал рісі маызды емес, тек оны бар болуы/жо болуы бекітіледі; рістелген реле: басарушы сигнал рісіне сезімтал, ріс ауысанда згереді; комбинирленген реле: басарушы сигналды бар болуы/жо болуы да, рісі де сер етеді);Айнымалы то.

Контакттара тсірілетін жктемеге байланыcты.

Іске осылу уаытына байланысты жылдам сер етуші ( ), арапайым( ) жне уаыт сталымымен (уаыт релесі) болады.

Атару типіне байланысты: электромеханикалы реле, электромагниттік реле (электромагнит орамы зекке атысты озалмайды); Герконды реле; магнитті-электрлік реле (контактілі электромагниттер орамы зекке атысты озалмалы); термореле (биметаллды); электродинамикалы реле; ферродинамикалы реле, индукциялы реле; статикалы реле; ферромагниттік реле; ионды реле; жартылай ткізгіштік релелер.

Баылаушы шамаа байланысты: кернеу релесі; то релесі; уат релесі; пневматикалы ысым релесі; ошаулауды баылау релесі.

Реле атарушы элементіні басарушы шамаа сер ету тсіліне байланысты, атарушы элементі (электромеханикалы релелерде атарушы элемент ретінде озалмалы контактты жйе болады) тікелей басару тізбегіне сер ететін - тура ісер етуші, атарушы элементі баылау тізбегіне баса аппараттар арылы сер ететін - жанама сер етуші болып блінеді.

абылдау элементіні осылу тсіліне байланыты бастапы, екіншілік жне аралы релелер ажыратылады.

Бастапы релелер тікелей басару тізбегіне осылады.

Екіншілік релелер тоты немесе кернеуді лшеуші трансформаторлары арылы осылады.

Аралы релелер баса релелерді атарушы ралдарынан жмыс істейді жне сигналды кшеюі мен кбеюіне арналады, яни бірнеше тізбекке сер етеді.

Реле рылысы

детте реле ш негізгі функционалды элементтерден трады: абылдаушы, аралы жне атарушы.

абылдаушы (бастапы) элемент баылау шамасын абылдап, оны баса физикалы шамаа трлендіреді.

Аралы элемент осы шама мнін берілген мнмен салыстырып, мн берілген мннен асанда атарушы элементке бастапы ыпалын жібереді.

Атарушы элемент реле ыпалын басару тізбектеріне жібереді. Осы элементтерді барлыы аны крсетілген немесе зара байланыан бола алады.

абылдаушы элемент релені міндеті мен сер ететін физикалы шама тріне байланысты жмы істеу принципі мен рылысы бойынша трлі міндет атарады. Мысалы, максималды то релесінде немесе кернеу релесінде абылдаушы элемент электромагнит трінде орындалан, ысым релесінде – мембрана немее сильфон трінде, дегей релесінде – алты трінде жне т.б.

Атарушы элемент рылысына байланысты реле контактты жне контактсыз болып блінеді.

Контактты релелер басару тізбегіне электрлік контакттар арылы сер етеді. Оларды тйыталан немесе ажыратылан алыптары толы ыса тйыталуды немесе шыыс тізбекті толы механикалы зілуін амтамасыз етуге ммкіндік береді.

Контактсыз релелер басару тізбегіне шыыс электр тізбектері (кедергі, индуктивтілік, сиымдылы) параметрлеріні жылдам (секірмелі трде) згеру жолымен немесе кернеу (то) дегейіні згеру жолымен сер етеді.

Релені негізгі сипаттамалары шыыс жне кіріс мн параметрлері арасындаы туелділікпен аныталады.

Релені келесідей негізгі сипаттамаларын ажыратады:

- релені іске осу шамасы – реле осылатын кіріс шама параметріні мні. кезінде шыыс мн -ге те, ал кезінде мні -дан -а секірмелі трде ауысып, реле осылады. Реле сйкестендірілген іске осылу шамасы кірістірме деп аталады.

- Рср релені іске осылу уаты – абылдаушы органды тынышты алпынан жмыс алпына ауыстыру шін оан жіберілетін минималды уат.

- Рупр басару уаты – ауысу кезінде релені коммутацияланушы органдарын басаратын уат. Басару уатына байланысты тмен уат тізбекті реле (25 Вт дейін), орта уатты тізбек релесі (100 Вт дейін), кштік релелерге жататын жне контакторлар деп аталатын жоары уатты тізбек релесі (100 Вт-тан жоары) болады.

- Релені іске осылу уаыты tpc – реле кірісіне Xcp сигналын бергеннен басару тізбегіне сер етуіне дейінгі уаыт. Іске осылу уаытына байланысты арапайым, тез сер етуші, баяу реле жне уаыт релесі болыпблінеді. детте арапайым реле шін ctp=50…150 мс, тез сер ететін реле шін tcp 1 с.

- Номиналды мндер – то, кернеу, уаыт жне баса да релеге есептелген шамалар.

- Реле кірістірмесі – реле сйкестендірілген іске осылу шамасыны мні (реледе іске осылу шамасын андай да бір шектеулерде орнытыратын кірістірмелер бар).

Релеге ойылатын талаптар:

1. Сенімділік – рылыны талап етілетін уаыт аралыында немесе талап етілетін атарымда берілген шектеулерде зіні эксплуатациялы крсеткіштерін сатай отырып, берілген амалдарды орындай алуы.

2. Селективтілік – релені тек заымдалан айматарын сндіре алуы.

3. Сезімталды – реле жмыс істей алатын кіріс параметріні минималды мнімен сипатталады.

4. Тез рекеттілік – реле басарушы функцияларыны уаытылы орындалуын амтамасыз ете алуы.

5. Длдік – релені берілген параметрлер згерісіні шектеулерімен жмыс істей алуы.

6. олдану кезіндегі ауіпсіздік.

Іске осыштар

Іске осыш деп траты жне айнымалы токты электр жктемелерін коммутациялауа арналан рылы аталады.

Жалпы нерксіптік масатттаы электрмагнитті іске осыш – негізінен аланда ыса тйыталан роторы бар асинхронды озалтыштарды ашытытан басаруа арналан коммутациялы электр аппарат.

Практикада олданылатын схемаларды ескере отырып, электрмагнитті іске осыштара осымша міндеттер жктеледі:

- желіні фазаларын орамдара осу реттілігін згерту арылы озалтышты озалу баытын реверстеу (кері баыттау);

- Y/D озалтышты орамдарын осу схемасын згерту;

- озалтышты асын жктемелерден жне ызып кетуден, ошауламаны кедергісіні тмендеуінен жне т.с. орау.

Автоматты басару схемасыны элементі ретінде іске осыша ойылатын талаптарды ескере отырып, оан кп жадайда біратар осымша функциялар жктеледі:

- реверсивтік схемаларда контакторларды бір мезгілде осылу ммкіндігін электрлік жне механикалы блоктау;

- іске осышты жергілікті жне ашытытан басаруа арналан тізбектер жасау;

- жмысты ниет етілмеген режимдерінен орау;

- басару тізбектеріні кш беретін тізбектерін баылау жне оларды кйі туралы белгі беру.

нерксіп шыаратын магнитті іске осыштар ртрлі климатты белдіктерде олдануа, ртрлі жадайларда орналастыруа есептелген. Автоматты басару жйелеріні элементі ретінде электрмагнитті іске осышра тозуа тзімділік бойынша жоары талаптар ойылады.

Іске осыштар негізінен аланда ащытытан іске осуды стационарлы ондырыларында желіге тікелей осумен олдануа, жиілігі 50 Гц болатын айнымалы токты 380 В дейін жне 660 В кернеуі кезінде ыса тйыталан роторы бар ш фазалы асинхронды электр озалтыштарды тотатуа жне реверстеуге (кері баыттауа) арналан. Жылу релелері бар болан кезде іске осыштар басарылатын электр озалтыштарды жол берілмейтін затытаы асын жктемеден орауды жргізеді. Асын кернеулерді шектегіштері бар іске осыштар жартылай ткізгіш техниканы олдана отырып басару жйелеріндегі жмыса жарамды.

Классификациясы:

Іске осыштар мыналар бойынша классификацияланады:

- жктемені (детте электр озалтышты) осу схемасыны трі бойынша реверсивті емес немесе реверсивті;

- бас тізбекті номиналды кернеуі бойынша;

- орналастыру категориясы бойынша:

...орау дрежесі IР00 (ашы): жылытылатын блмелерде панельдерде, жабы шкафтарда жне суды, шаны жне бгде заттарды келіп тсуінен оралан баса жерлерде орнатуа арналан;

...орау дрежесі IP40 (абыта): бларда оршаан ортада шаны айтарлытай млшері жо жне іске осышты абыына суды тсуіне жол берілмейтін, жылытылмайтын блмелерді ішінде орнатуа арналан;

...орау дрежесі IP54 (абыта), кнні сулесіні тсуіні жне атмосфералы жауын-шашынны тікелей серінен оралан жерлерде, ішкі жне сырты ондырылара арналан.