Сабатас мазмнды бейнелеу шін ажетті білім, шеберлік пен дадылар
Программа балаларды мсіндеуде, аппликацияда е алды-мен суреттерде сабатас мазмнды крсете білуге, мірдегі ои-раларды, табиат картиналарын, таныс кітаптардан эпизодтарды бере білуді йретуді сынады. Мндай суреттерге, аппликацияа, мсіндеуге белгілі бір трде з ара байланыстаы жекелеген зат-таРды бейнесі кіруге тиіс.
к . . Суреттерде жне аппликацияларда бейнелер
орнГтаГтегоу Кааз бетіне, керушіге мны ай оиа неме-
се табиатты андай картинасы екені тсінік-
Ті боларлытай етіп орналастырылады. Мсінделген бейнелер
татайа немесе стола ойылады. Оларды орналастыру ойы. шытарды койан сияты жеіл. Суретті немесе аппликация-ны жні баса. аазды тегіс бетінде бір оиаа енгізілге адамдар мен заттар шін орын табу керек. Блдіршіндерді бл міндеттерді шешуге жне ойа алан мазмнды жртты бріне тсінікті етіп керсетуге шамасы жете бермейді. Олар мсін жа-сауда, рылыста олданатын тсілдерді сурет салуда да ол-данады: заттардын, суретін бкіл ааз бетіне салады, персонаж-ды орналастыру шін керек боланда айта салады немесе сы-зып тастайды. Стол мен татайша мсіндеуде андай роль атарса, ааз беті де сондай роль атарады. Осылайша орын-далан сурет сурет салу процесінде жргізілген ойын іздері елестетеді жне оны аятаан соц кбіне тсініксіз болады. Бі-ра бірінші сттерде мндай сурет блдіршінді анааттанды-рады.
Программада бейнелерді суретте жне аппликацияда орна-ласуына белгілі бір талаптар сынылады.
Сабатас мазмнды беруге балаларды йрете отырып, тр-биеші е алдымен траты кеістік атынастарын белгілейді: суреттін. тменгі, жоары, о, сол жаы.
ааз бетіні тменгі шетіне жргізілген сызыа жне жо-лаа суреттерді атар орналастыру балалар шін мейлінше арапайым, оны зінде заттар алдыы атарда болады. Ал-даы уаытта жердін, немесе жолды жолаы жалпак болуы, бетті жартысындай немесе одан кбірек орын алуы ммкін, сйтіп балалар суретті бкіл жолаа орналастыра отырып, тек алдыы атара емес одан рі екінші жне шінші атара ор-наласан заттарды да салады. Осылайша балалар суретте кеіс-тік тереін беруге келінеді.
Оларды бейнелерді кеістікке орналастырудьщ трлі дісте-рін мегеруі сюжетті, сабатас мазмнды беру шін жаа мм-кіндік береді.
Бір картинадаы бейнелерді белгілі дреже-
Салыстырмалы де келісімі заттарды клемі трысынан да
клем жн ажет. Балаларды здері осыан кбіне нем-
^орналасу' райды арайды: глДі ааш сияты биік
жадайы екені, ал йді жанында ыдырып жрген
ызды бойы йді шатырына дейін жететіні
оларды абыржыта оймайды. Балаларды клемдік атынастар-
ды беруге йрете отырып, оларды назарын заттарды. клемі
жаынан мірдегі араатынастарына аудара отырып, трбиеші
балаларды тсінуіне жне заттарды салыстырмалы келемін
суретте беруіне біртіндеп ол жеткізеді.
уелде балалар клем жаынан те елеулі айырмашылык-тарды, ал кейін нерлым нзік, шындыа жаын айырмашы-лытарды береді.
имыл-озалыс. Заттардын, тран алпыны згеруі кезін-де оларды формасы мен келемі згермейді. Дегенмен затты
1-2 ^
скаШа кеістіктегі жадайда бейнелеу шін оны аазды дтіне баскаша орналастыру керек. Мны зі сурет салу кезін-
колды брылуын (кейде балаларды жасайтынындай, ааз-"^ы емес), аппликацияда жне мсін жасауда бліктеріні р £ рЛі брылуын талап етеді.
Заттарды бейнелері бір-біріне жаын немесе ашык орна-ласады, персонаждар бір-біріне бетпе-бет брылып немесе ар-касымен орналастырылады, бір-біріні артынан ереді немесе р трлі жакка арайды жне т. б. сурет мазмнына байланысты орналасады. Мектеп жасына дейінгі балалар алдымен бетімен бері карап тран адамны тласын салады. Тек 6—7 жаста ана олар бетімен, арасымен, ырынан тран адамды бейне-леудегі айырмашылытарды неден тратнын тсіне бастайды. Балалара сіресе бетті басаша бейнелеуді, олды, аяты, тла бойды орналасуын басаша беруді талап ететін ырынан тран адамны суретін салу иына тседі. Тлаларды а-рапайым имылын (ктерілген немесе бір жаына брылан олды) балалар мірініа бесінші жылында бере алады. Адам-ныц жне жануарды крделі имылын, тла бойды брылуын те.к мектепке дейінгі ересек балалар бере алады.
Мсіндемеде тланы озалыста бейнелеу балалара мате-риалды пластикалыы арасында оайа тседі.
Сюжетті суретте, мсін жасауда, аппликацияда кп жерде рекетті беру ажеттігі пайда болады (осындай «картиналара» атысушыларды біз рекет етуші адамдар деп текке атамай-мыз). Мны кеістіктегі бкіл затты немесе оны жекелеген бліктеріні орналасу жадайын згерте отырып жасауа бола-ды: оыз айсыбір жаа жоралай алады, кбелек жне с шады, балы жзеді. Кбелектер мен старды шан кезде анаттары жайылады, оларды трлері згереді. олын тсіріп тыныш тран адамды бейнелеуге болады. Біра егер оны бас-а біреуге бірдее беріп жатанын білдіру керек болса, онда оны олын ктеру жне созу, яни оны орналасу жадайын езгерткен жн. Егер адам екейсе, онда тла бойы бгіледі, ал олдары тмен тседі жне т. б.
Программада балаларды е алдымен нерлым арапайым, ал сосын нерлым крделі имыл формаларын беруді йрету арастырылан.