Німні зіндік нын калькуляциялау

зіндік н-нім ндіруге жмсалан барлы шыын. ндірілген німні зіндік нына барлы жмсалан шыындар: шикізат, материал,

электр энергиясы, амортизациялы жарна, ебекаы т.б. кіреді. зіндік н сол ксіпорын шыыныны жиынты крсеткіші, ол рбір німге жмсалан жалпы шыын сомасын нім клеміне блу арылы аныталады.

Сонымен, ксіпорын ызметіні негізгі крсеткіштеріні бірі болып німні зіндік н болып саналады, ол ндірістегі нім ткізілуіні ашалай нысандаы шыындар жиынтыын райды жне барлы ндіріс тиімділігін анытайды.

зіндік нны экономикалы міндеті-жмсалан шыындарды орнын толтыру жне соны негізінде ндірісті барлы элементтерін айта ндіру: ндірістік орлар жне жмыс кші. Осы жерде ксіпорынны зіндік нны негзгі элементі болып амортизация, яни шыындалан материалды ресурстар ны, ебекаы-ол шыындарды блімдері болып табылады. Сонымен атар ксіпорын да баса да шыындарды жзеге асырады: з жмысшыларына сыйаылар тлейді, банк несиелеріне пайыз тлейді, леуметтік объектілерді стайды, бюджеттік емес орлара аудрымдар жргізеді-бл шыыстар ксіпорынны осымша шыыстарын райды.

нексіпті дамуыны блек кезедерінде бл шыындарды орнын толтыру кздері згеріп отырады. Олар німні зіндік нына осылса немесе ксіпорын олында алатын табыс есебінен іске асырылады немесе бюджет есебінен ткеріліп отыран. Осылайша, німні зіндік нына осылатын шыындар рамына рдайым згеріп отырады. Бл згерістерді басты масаты-азіргі кезедегі орныан ндірістік атынастарды дамуын амтамасыз ету, оларды толтыру кздері бойынша шыындарды шектеу-німні зіндік ны немесе пайда.

німні зіндік ны - синтетикалы, ксіпорын ызметіні барлы

жаын бірлікте жне зара байланыста сипаттайтын жалпылама крсеткіш болып табылады. Ол ксіпорынны ндірістік-шаруашылы ызметіні сапалы крсеткіші. Оны дегейі мен динамикасы бойынша ндірісті басару, жоспарлау, ебек пен ебекаыны йымдастырылуы, техника мен технология дегейін анытауа болады. зіндік нны маынасы сонымен атар оны атаратын ызметтерімен де аныталады:

1) зіндік нда ндірісті оамды шыындарыны 5/4 блігі шоырланады. Сондытан да німні зіндік ны арылы ндіріс ралдарыны жмсалуы амтамасыз етіледі.

2) зіндік н ктерме бааны алыптастыру базасы болып табылады, оны есептемей бааалыптастыру ммкін болмайды.

3) зіндік н негізінде табыс, жеке бйымдарды рентабельділігі , яни оларды ндіру масаттылыы есептелінеді.

німні зіндік нын райтын шыындар 2 трлі негізгі белгілер бойынша жіктеледі:

1. Шыындарды алашы элементтері бойынша.

2. Пайда болу жне баытталу сипаттамасы бойынша.

Шыындарды экономикалы элементтері бойынша жіктеу ндірі шыындары сметасын дайындаанда олданылады. Бл жіктеу негізі шыындарды рбір элементіні экономикалы сипаты бойынша біртекті шыындарда біріктіріледі, олар жиынты німні зіндік нын райды. Сонымен атар шыындарды келесідей элементтері ерекшеленеді: ебекке тлем шыындары; леуметтік сатандырулара аударымдар; Мемлекеттік орлара жмысбастылыты атысуымен аударымдар; амортизация; Баса шыындар.

азастан экономикасындаы барлы салалары бойынша

ксіпорындардаы жмыс пен ызметке осылатын зіндік нына осылатын шыындарды бірегей анытау масатында 1992 жылды 30 шілдесінде Министрлер Кабинетіні Нсауы негізінде жзеге асырылады. азастанда зіндік нны алыптасуы толытай жетілмеген, ол тпелі экономика жне соан сйкес мселелермен байланысты. 1997 жылды 1 атарынан бастап ксіпорындар бухгалтерлік есепті жаа басты есептеу жоспарына кше бастады.

Шыындарды калькуляциялы баптар бойынша жіктеу оларды з алдына ндірістік бадары бойынша топтау, яни ндіріс процесінде пайда болу орны жне німді ткізуді крсетеді.

Шыындарды калькуляциялы баптар бойынша жіктеуді негізі ол тікелей шыындарды з алдына туелсіз бірыай экономикалы элементтері

шыындар бабы трінде ерекшеленсе, ал осымша шыындар кешенді шыындар бабында крсетілген: шикізат жне материалдар; жартылай фабрикаттар жне технологиялы масаттаы кмекші материалдар; ндіріс жмысшыларына негізгі жне осымша ебекаы; технологиялы масаттаы жанармай жне энергия; луметтік сатандырулара аударым; цехты шыындар; жалпы шаруашылы шыындар; коммерциялы шыындар; жалпы ндірістік шыындар.

Шыындарды калькуляциялы жіктеу маынасы - оны негізінде ртрлі нім трлері бірлігіні зіндік нын есептеуді білдіреді. Ол ндірісті р трлі учаскелерінде зіндік нды тмендету резервтерін іздестіруге ммкіндік береді. Калькуляция - німні, жмысты зіндік нын шыындарды тр-трі бойынша есептеу. Шыынны тр-трі бойынша ндірілген німні бір лшеміне немесе орындалан жмысты р трлі клеміне жмсалан аржыны млшерін анытау.

зіндік нны крсеткіштеріні маыздылыымен байланысты ол ртрлі критерийлер бойынша бірнеше трге жіктеледі. йткені осы жіктеулерді кейбіреулері ксіпкерге зіндік нды жасы игеруге ммкіндік береді:

а) шыу кзі бойынша шыындар (ндіріс,цех, участок);

б) жмыс жне ызмет крсету трлері бойынша;

c) нім ндірісімен байланысты барлы шыындар жиынтыы екі негізгі элементтерге блінеді:

· материалды шыындар (шикізат, материалдар, жанармай, энергия, осалы блшектер, рал-жабдыты ескіруі жне т.б.);

· тірі ебекті амтамасыз етуге шыындар (ебекаы, леуметтік

сатандыру, демалыса, ауыран кндерге тлемдер жне т.б. );

д) шыындарды басаша топтастыру оларды ммкін болатын нім ндірісіндегі фирма йымдастырылуы, ызметі, яни калькуляция статьялары бойынша блістірілуі ммкін:

· материалдар (шикізат, материалдар,сйкес кліктік дайындау шыындары);

· ебекаыа тікелей шыындар (ндіріс процесінде жмыс басты жмысшыларды ебекаысы);

· жартылай фабрикаттар жне комплекттаушылар;

· рал-жабдыты стауа жне жндеуге шыындар;

· цехты (ндірістік) шыындар;

· жалпы шаруашылы шыындар;

е) дайын нім шыындар нын аудару дісі бойынша:

· тікелей шыындар;

· жанама шыындар;

f) алыптасу уаыты бойынша:

· аымды шыындар;

· болаша кезе шыындары (ндірісті келесі кезеінде олдануа арналан аымды кезедегі ндіру)