Адамды синхронды озалтыштарды басару
Дискретті рекетті атарушы озалтыша жатады. адамды синх.озалтыш- басару сигналыны импульсі арылы іске асатын, роторды дискретті брышты орынауысуымен айналатын эл.озалтыш. адамды немесе импульсті эл.озалтыштар эл.импульстерді брышты орынауыстыруа бектілген адама трлендіреді. Жалпы рылымы оздыру орамдары орналасаан статордан, жне магнитті жмса немесе магнитті катты материалдан жасалан ротордан трады. адамды эл.озалтышты уаты 1ваттан 1кВаттка деин болады. адамды эл.озалтыштар жмыс органы дискретті трде орынауысатын ртрлі механизмдерде олданылады. Мндай механизмге кино тсіретін жне проекциялайтын аппарат, артурлі станоктарды беріліс механизмі,ндірістік роботтарды атарушы органдары т.б жатады. рылымды тобы бойынша адамды озалтыштар: активті(траты магнитпен), реактивті, индукторлы болып жіктеледі. Активті роторлы адамды эл.озалтыштар траты магниттен тратын ротордан трады. Статор басару орамдарыны катушкасы орналаскан аны крсетілген полюстардан трады.Статор катушкасыны орек кзі электронды коммутатордан келетін кернеу импульсі болып табылады. Реактивті адамды эл.озалтыштарды статорында оздыру орамдары аны крсетілген полюстері бар. Роторында оздыру орамдары болмайды, тісті дгелектен трады. озалтыш статорыны катушкасы статор бойымен жретін магнит рісін тзе отырып, ток импульсымен кезекпен оректенеді. адамды озалтышты негізгі сипаттамаларына: адам, шекті механикалы сипаттамасы жне жылдамдыы .Шекті мех.сипаттама-максимал синхрондаушы моментті басару импульс жиілігіне туелділігі.
Жылдамды-басару импульстарыны кішігірім жиілігі. ол тпелі режимні негізгі крсеткіші. адамды эл.озалтышты негізгі ерекшелігі - длдігі. Орама потенциалды бергенде адамды озалтыш наты бір брыша брылады. Траты магнитті адамды озалтыштар брылу датчигі ретінде де олданылады. Кемшілігі: роторды сыранау ммкіндігі. Бл білікке тсірілген жктемені жоарлатанда, басару программасын ате жасаанда, а йналу жылдамдыы резонансты жылдадыа ауысанда болуы ммкін. Роторды мыранауынан тылу шін озалтыш уатын жоарлату ажет.
Электромагнитті реле
Реле-электрлік жне электрлік емес кіріс шамаларды згеруі кезіндегі эл.тізбегіні коммутациясына арналан электрлік аппарат. Реле автоматика жне басару слбаларында ке олданыса ие. Яни, оны кмегімен кірісінде аз уатты сигналдан шыысында лкен уатты етіп басаруа; логикалы операцияларды олдануа; эл.тізбегіні коммутациясын іске асыруа; берілген дегейден баыланатын параметрді ауытуын тіркеуге; есте сатаушы элемент функциясын орындауа т.б болады. Электромагниттi, пневматикалы жне температуралы релелер деп блінеді. Релені физикалы шамасыны тріне орай: электрлік, механикалы, жылулы,оптикалы,магнитті, акустикалы жне т.б жіктейді. Электромагниттi реленi негiзгi блiктерi: электромагнит, зкiр жне ауыстырып осыш. Электромагнит магниттi материалдан зегi бар катушка оралан электр ткiзгiшi болып табылады. Зкiр - пластинасы итергiшi арылы магниттi материалдан байланысан бадарлаушы. Ауыстырып осыштар артта жрушi, ажыратылатын, ауыстырып осатын бола алады. Реле ш негiзгi функционалды элементтерден трады: абылдаушы, аралы жне атарушы.1.абылдаушы элемент-баыланатын шаманы абылдайды жне оны баса физикалы шамаа згертедi.2.Аралы элемент-шаманы астапы берілген шамамен салыстырады жне оны жоарлап кеткенін біріншілік сермен атарушы элементке жібереді. 3.Атарушы элемент-релені серін басару тізбегіне жіберуді іске асырады. Осы элементтерді барлыы аны бейнеленген немесе бірбірімен байланысан болуы ммкін. Атарушы элемент рылысы бойынша контактты (тйіскен) жне бесконтактты(тйіспеген) реле болып блінеді. Контактты реле басару тізбегіне эл.контакттар кмегімен сер етеді,ал бесконтактный реле басару тізбегіне шыыс эл.тізбегіні параметрлерін немесе кернеу дегейін кенеттен(резко)згерту арылы сер етеді. Элмагнитті реле траты жне айнымалы ток релелеріне блінеді. Элмагн.релені жмысы катушка орамдары арылы ток ткен кезде металл сердечникте пайда болатын элмагнитті кшті олдануа негізделген. Элмагн.тті сердечнигіні ішінде бір немесе бірнеше контактты жылжымалы якорь орналасан. Олара арамаарсы сйкес келетін озалмайтын ос контакттар орналасады. Бастапы жадайда якорьді пружина стап трады. Кернеу берген кезде электромагнит якорьді тартып, оны кшін игеру арылы релені рылымына байланысты контактты тйытайды немесе тйытамайды. Кернеуді шірген сон пружина якорьді айтадан бастапы жадайына акеледі. Кейбір моделдерде электронды элементтер осылуы ммкін. Катушка орамына осылан резистор релені айын жмыс істеуіне, немесе конденсатор паралель конттактар арасындаы шуды тмендету шін осады.
Геркон
Геркон-герметикалы шыны алыпа днекерленген ос ферромагнитті контакттан тратын электромеханикалы рылы. Герконга траты магнитті жаындатанда немесе электромагнитті осанда контакттар тйыталады. Герконды орналасу датчигі, соы сндіргіш жне т.б ретінде олданады. Электромагнитті катушкасы бар геркон герконды релені райды. Контакт трі бойынша геркондар бірнеше топа блінеді: тйыталан контактылы, тйыталмаан контактылы, ауыстырып-осыш контактылы геркондар. рылымды ерекшелігі бойынша : ра(атты контактылы) жне сынапты( сынап тамшысы электрлік кедергісін азайтады жне жмыс процесінде пластиналарда дірілді болдыртпай, контактталатын бетті дымылдайды). Геркондар тезрекеттілікті, сенімділікті жоарлату, атты агрессивті жне ша ортада жмыс істеу шін арналан. Геркон 100В кернеу кезінде токты 5А деин коммутациялауа абілетті жне ондаан жне жздеген миллион деулерді амтамасыз етеді. герконны зындыы бірнеше см болады. Герконны рекет ету принципі ферромагнитті денелер арасындаы магнит рісінен пайда болатын ркеттесу кшін олдануа негізделген. Герконга белгілі бір кернеудегі магнит рісімен сер еткенде, ферромагнитті контакттар магниттеледі. Оларды ая жаында р аттас магнит полюстері пайда болады. Ферромагнитті пружиналарды р аттас полюстары бір біріне тартылып, контактты пружиналар деформацияланады жне контакт тйыталады. Магнит рісі серін тотатанда серпінділік кші пружинаны бастапы алпына келіп, контакт ажыратылады. Геркон электрлік аппараттан трады. Ол электр тізбегін механикалы ажырату немесе магнит рісіні оны элементтеріне серін тйытау арылы згертеді.
.
15.Атарушы механизмдерді орналасу датчиктері. Бл датчик атарушы механизмні реосттаты датчигіні кедергісіні аымдаы мнін траты токты 4-20мА здіксіз аналогты сигнала трлендіруге арналан. Датчик техн.процессті автоматтандыру жйелерінде аналогты кіріс 4-20мА болатн контроллерлермен бірге олданылады жне атарушы механизмні орналасу мен синхрондау жмысын ашытан баылауа олданылады.
Бірфазалы асинхронды озалтыш. Бірфазалы асинх.оз- электр желісінен жиілікті трлендіргішті олдануынсыз бірфазалы айнымалы токпен жмыс жасаитын жне жмыс режимінде статорды тек бір орамы олданылатын озалтыш. озалтышты ерекшелігі рылысыны арапайымдылыы( роторы ысаша тйыталан ). Кемшілігі: іске косу(пусковой) моментіні аздыы(тіпті жотыы) жне ПК тменділігі. Артыжктік асиеті те тмен. Бірфазалалы асинх.озалтышты Вт кВт дейін шыарады. Мндай озалтыштар негізінен аз уатты желдеткіштерде, кір жуыш машинаны, холодильникті, кішігірім деуші станок ткізгіштерінде олданылады. Жмыс істеу принципі:статор екі орамнан трады:жмысты жне іске косу. статорды бірфазалы тоы жріп тран магнит рісін туындатады,оны амплитудасы бірдей жне арама-арсы жаында бірдей жиілікпен айналатын 2ріске блуге болады. озалмаан роторда бл рістер шамасы бойынша бірдей,біра белгісі бойынша ртрлі момент туызады. Сондытан іске осан кезде озалтышты арнайы іске осу абілеті жо орыты моменті 0-ге те, жне озалтыш аиналуды бастай алмайды. Алайда егер ротор бір жаын айналдыратын болса, онда моментті біреуі кп болады жне озалтыш білігі бастапы айналу жаына арай айналып бастайды. Жалпы озалтыш статорында іске осу орамы жмысты орама 90 градус брыш жасап орналасады. Ал токтарды жылжыуы тізбекке осымша фазажылжытушы элементті(активті резистор, индуктивтілік катушкасы немесе конденсатор) осу арылы іске асырылады.
17. Басарылатын жартылай ткізгіштік тзеткіштер.Тзеткіш-айнымалы ток энергиясын траты ток энергиясына статикалы діспен трлендіретін екіншілік электрлік корек кзі.Ал басарушы тзеткіш д/зкірісіндегі згермеген кернеуді шыыс кернеуі басаратын тзеткіш . Шыыс кернеуін трансформаторды біріншілік жне екіншілік орамдарын осу арылы немесе ток тізбегіне реостатты енгізу арылы реттеуге болады. Басарылатын тзеткішті негізгі элементі - тиристор. Кез келген тзеткіш слбасы 3 негізгі элементтен трады: 1)кштік трансформатор-желіден жне гальваникалы желіден коректенетін кернеуді жоарлатуа немесе тмендетуге арналан рылы. 2)Біржаты ткізгішті тузетуші элемент(вентиль)-айнымалы кернеуді пульсирующий кернеуге трлендіруге арналан.3)фильтр-пульсті ккернеуді дегейлестіруге арналан. Тзеткіш ртрлі сипаттамасы бойынша жіктеледі:1)тзету слбасы бойынша-кернеуді еселейтін кпірлі біржартылайпериодты, екіжартылайпериодты,кпфазалыт.б.2)тзетуші элемент тріне байланысты- лампалы жартылайткізгішті, газаотронды т.б.3) тзетілген кернеу шамасы бойына-жоары жне тменгі кернеулі.4) таайындалуы бойынша- анодты тізбек, сетканы экрандаушы тізбек,коллекторлы тізбекті басарушы сеткалы тізбек корегі шін, аккумуляторды зарядтау шін транзисторлар тізбегі т.б болып блінеді. Негізгі сипаттамаларына: траты токтын номинал кернеуі, тзетілген номинал ток, желі кернеуі, пульсация, пульсация жиілігі, пульсация коэффициенті, фильрация коэффициенті, тзеткішті шыысындаы кернеуді тербелісі жатады. Кезкелген жарт.ткізгішті тзеткіш негізгі екі бліктен трады:металл электродтан жне жарт.ткізгіш пластинадан. Металды жарт.ткізгішпен жанастыран кезде техн.деу нтижесінде немесе олданан материалды асиетіні арасында жа абат "тиекті абат"(запорный слой) тзіледі. Осы абатты техн.деумен алу процессі тзеткішті формалау деп аталады. Тиекті абатты кедергісі токты бір баытта туінде аз, ал арама арсы ткенінде алдыыа араанда кп болады. Токты бірінші баыты тетін, ал екіншісі тиекті баыт деп аталады. Кернеу жне тзеткіш элементтен тетін ток арасындаы туелділік тзеткішті асиетін сипаттайды жне вольтамперлік сипаттама деп аталады.
18.Инверторлар.
Инвертор- траты токты жиілік жне кернеуін згерту арылы айнымал токка трлендіретін рылы. Ол траыты ток энергиясымен оректеніп айнымалы ток энергиясын береді.
.