Пайдаланатын дебиеттер

1. аза грамматикасы. А., 2002.

2. Ысаов А. азіргі аза тілі. Морфология. А., 1994.

3. .Исаев. С азіргі аза тіліндегі негізгі грамматикалы ымдар. Алматы, 1992.4-13-бб.

4. Исаев С. аза тілі. А., 1996.

5. Исаев С. азіргі аза тіліндегі сздерді грамматикалы сипаты. А.,1998.

 

 

№ 12 практикалы саба таырыбы: стеу. Еліктеу сздер. Одаай.

Саба жоспары:

1.стеу, стеуге тн ерекшеліктері, морфологиялы рылысы мен рамы. 2. Негізгі стеулерге тн ш трлі ерекшелік. Туынды стеулер, оларды тудыратын жрнатар (-ша, -лай, -шалы, -лай, -шылап, -ары, -ын, т.б.). Кнеленген септік (барыс, жатыс, шыыс, кмектес) формалары арылы туан туынды стеулер. Крделі туынды стеулер, жасалу жолдары. стеуді маынасына арай блінуі: мезгіл стеулер, мекен стеулер, млшер стеулер, сын, бейне стеулері, кшейту (лайту) стеулері, масат стеулері, себеп-салдар стеулері, топтау стеулері. стеулерді синтаксистік ызметі, зерттеулері.

3. Еліктеуіш сздер. Еліктеуіш сздерді маыналы топтары. Еліктеуіш жне бейнелеуіш сздер. Еліктеуіш сздерді фонетикалы ерекшеліктері. Негізгі тбір жне туынды тбір еліктеуіштер, оларды жасайтын жрнатар (-, -ы, -і, -а, -е, -ла, -ала, т.б.). Еліктеуіш сздерді синтаксистік ызметі.

4. Одаайлар, олара тн ерекшеліктер. Негізгі жне туынды одаайлар. Одаайларды маынасына арай кіл-кй, ишарат, шаыру деп блу. Одаайларды синтаксистік ызметі, тыныс белгілері, зерттелуі.

Баылау сратары:

1. Негізі тбір, туынды тбір стеулер дегеніміз не жне туынды стеулерді жасалу жолдары андай?

2. рамына арай стеулер алай блінеді?

3. стеуді маынасына андай трлерге блінеді жне оларды маыналы ерекшеліктері неде?

4. Шылаулар білдіретін грамматикалы маынасы мен сйлемде атаратын ызметіне арай андай топтара блінеді жне оларды грамматикалы ызметі андай?

5. Жалаулытарды трлері.

6. Септеуліктерді екі сзді байланыстыратындыы неде?

7. Демеуліктерді здері тіркескен сздерге трлі осымша андай ре жктейді?

8. Еліктеу сздерді зіндік ерекшелігі неде?

9. Еліктеу сздерді андай трлері бар жне оларды фоно-морфологиялы сипаты андай?

10. Одаайлар білдіретін маыналарыны р трлілігіне арай андай топтара блінеді?

11. Одаайды рамы мен ызметі андай?

ГЛОССАРИЙ

стеу – имылды, іс-ркетті мекенін, мезгілін, жай-кйін, масатын, сын-бейнесін, себебін білдіріп, граматикалы жаынан трленбейтін сздер.

стеуді сз табы ретіндегі бір белгісі – оны лексика-грамматикалы сипаты.

Еліктеуіш сздер -- зіне тн лексика-семантикалы маынасы адамны есту мшесі ла арылы дыбыса еліктеу ымын білдіретін еліктеу сздерді бір маыналы трі.

Бейнелеуіш сздер – табиаттаы былыстар мен заттарды жне неше алуан жан-жануарларды сырты сын-сипаттары мен рекет имылдарын кру мшесі –кз арылы абылданан бейне-кріністерді атаулары.

Шылаулар– толы лексикалы маынасы жо, тек сз бен сзді, сйлем мен сйлемді байланыстыратын, белгілі бір сздерді жетегінде олданылып, трлі грамматикалы маына стейтін кмекші сздер.

Демеуліктер –шылауларды рамына енетін кмекші сздер.

Одаай– баса сз таптарымен салыстыранда, фонетикалы, грамматикалы жне семантикалы жатарымен ерекшеленіп крінетін, сонымен бірге уезділікке, арнайы ыраа, эмоциялы былыса, интонацияа бай сз табы.

Императивтік ишарат одаайлар – адам не хайуаната баышталып айтылатын шаыру, жекіору, тыйым салу, бйыру масатымен олданылатын одаай сздер.

ТАПСЫРМАЛАР:

1.Негізігі, туынды стеулерді ажыратып, туынды стеулерді алай жасаландыын талдаыздар.

2.стеуді аналитикалы немесе синтетикалы тсіл арылы жасаланын ажыратыыздар.

Мтін.

1.Ертегі рытан, бгінгі кпе арты.

2.Ерте шыса, алдынан кн шыар, кештеу шыса, алдынан тн шыар.

3.Баяыда ата міну тойы баланы мейлінше жетке жарап, тысары ебекке араласуы азаматтыты басы деп ан.

4.Осылай балаа да лкен ой туызып, тіпті тез есейуіне сер еткен. 5.Шаыру мен Оспанны жылын беруді Абайды жаласытар айтанын Дрмен зінше тйді.

6. Жал-рыы сзілген бйгелер де киікше басып, ойастап шыты.

7.Орысша оуа сахара еліні балаларын беруге ата-аналарыны санасында згеріс андай, жаыру аншалы, осыны да білгісі келеді.

8.лімнен ят кшті дегенді кейінірек естісем де осы арада з басымнан бір ткіздім-ау деймін.

2.зіізді алауыыздаы мтін бойынша еліктеу сздерді тауып, маынасына, рамына жне синтаксистік ызметіне арай талдаыздар.

3. зіізді алауыыздаы мтін бойынша одаай сздерді маыналы, интонациялы жне граммтикалы ерекшеліктеріне арай талдаыздар.