Рим республикасыны мемлекеттік рылысы. Сенат жне магистраттар.

Рим жергілікті патриархалды ауыма жататын. Патрицийлер ру, курия жне трибалара блінетін. Рим ш трибаны одаы болатын. Бір курия он рудан, триба он курийден тратын. 3 трибаны райсысы жз рудан, ал бкіл ауымны халы ш жз рудан ралатын. Ру бірлестіктеріне кіретін азаматтар з скерлерін ратын. Халы жиналысына атынасып, ауымны алашы мшелері болып саналатын. Алашы толы ыты азаматтыты тек патрицийлериеленді. Рим халыны тменгі жігі лдар болды. Бларды кбі соыс ттындары еді. Басалары кршілес тайпалардан немесе осында келген л сатушылардан сатып алынатын. лдарды толытырып отыруды маызды кзі – кіріптарлы лды болды. Мемлекеттік рылысы Б.д. дейінгі V-VІ асырлар бойында патрицийлік аристократиялы республика конституциясыны бірте-бірте алыптасып, даму процесі рістеді. Б. д. д. 510 жылы Римде республика рылды. Патшаны орнына 2 консулды сайлайтын болды. Рим республикасыны тарихы 500 жылдан асады. Біра Римде республика рыланымен, оамды рылыста айтарлытай згерістер бола ойан жо. Рим ерте республикалы кезеде полис, яни, еркін л иеленушілік сипатындаы азаматты ауым болып алды.

л иеленушілік жоары класс екі топа блінді: нобилетет жне аттылар. Е тменгі топ лдар болды. л иелері лдара жаа институтпекулииді сынды. Бл бойынша жерді олара жала береді, олар алдын ала ожайына беретін німін келіседі. Сонымен оса римде колонатты атынас дамыды. Еркін шаруа жерді жала алып, ашалай немесе німмен аысын тлеген. Принцепс республикалы дстрлерді бзып, бір мезгілде консул, цензор, рі халы трибуны ызметін иеленді. Принцепсті консул ретінде интерцессия ыын пайдаланып, кез келген магистрат шешіміні кшін жою, цензор ретінде Сенатты з жатастарынан ру. Трибун ретінде Сенат аулылары мен магистрат шешімдеріне вето ыына ие болды. Принципиат кезінде Рим мемлекетіні рылымына згерістер енгізіліп, провинцияларды басару императорлы жне сенатты болып блінді. Императорлы провинцияларды скери, кімшілік жне аржылы мселелерді з олына шоырландыран легаттар, сенеат провинцияларын понконсулдар басарды. Доминат кезінде барлы провинциялар император арамаына теді. Империяны жоары мемлекеттік органдары принцепс сарайында принцепс кеесінешоырланды. Император кеесі сенатпен атар саяси іспен шылданатын ресми орган болып табылады. Адриан (117 – 138) тсында принцепс кеесі траты ызмет атаратын жоары кімет органы- консилума айналды. Ол императорлы институтциялар мен эдиктілер дайындады.

Б.з ІІІ асырдан бастап, Римде шектелмеген монархиялы режим доминат дуірі келеді. Мемлекеттік басару мемлекеттік бірнеше ведомстваны олына шоырланды. Римде екі екі ведомства мемлекеттік басаруда лкен орына ие болан. Блара император жанындаы мемлекеттік кеес пен аржы ведомство жатады. скери ведомстваны император таайындаан оан баынышты скери генералдар басарады.

Император таайындаан шенеуніктерге ерекше лгідегі киімдер берілді, белгілі артышылытара ие болады жне ызметі аяталаннан со зейнетаы таайындайды. Империяны ттастыын ныайту шін Диоклетиан жаа ауматы кімшілік бірлікті енгізді. Бкіл империя аумаын 100провинциядан тратын трт блікке тетрархияа блді. Оларды Диоклетиан, Геркуии, Галерий жне Константин Хлор басаран. Бдан баса викарилер басаратын он екі ірі ауматы округтер пайда болды. Рим ерекше 101 провинцияны рды. Рим империясы Батыс жне Шыыс деп екіге блінді. райсысыны басында император отырды, оларды кмекшілерін цезарь деп атаан.

Б.д.д V-111.Рим мемлекеттік рылысыны тжырымдалу процесі жрді.Мемелекеттік кімет органдары халы жиналыстары,магистратуралар,Сенат болатын.Рим республикасыны жоары мемлекеттік органы б.з.д.1 басына дейін 300 адамнан тратын Сенат.Сенаторлардыцензорлар таайындайтын.Сенаторларды кбі мір бойына сенатор болып алды.Кез келген адамдар сенатор бола алмайтын.Асйек рудан шыан,жасы 60а толан,уелі диктатор,консул яни,претор болып істеген адам ана бл лауазыма сайлана алатын.Сенат за абылдамайтын,біра ол зады талылыу ыын иеленген еді.Бл функцияны ол жаа за абылдаандай шебер олдана білді.Сенатта магистраттар ана шаыра алатын.Мжілістерге траалы етуші Сенатты ызмет бабы те жоіары еді.Ол мемлекет млкіне басшылы жасады,азынаа иелік етті,бюджетті салыты белгіледі. Ол комиция аулыларын,ол сайлаан ызмет адамдарын бекітіп,сырты саясата басшылы етіп,діни тртібін баылады.Сенат республиканы скери мірін басарды.Жауынгерлерді жинау мерзімін скерлер контингентін,скери бастытар кілдігін белгіледі.Баылау масатын кздеп елшілерін зі соыс жргізіп жатан магистрата жіберіп отырды.Рим респб.аристократиялы ерекшелігі Сенатты рлінен а крініп трды.Сенатты ыпалы орасан зор болды.Аристократиялы респб.халы демократиясын кп белгісін сатап алды.Халы жиналыстары сол демократияны бір крінісі.Е маыызды мемлекеттік органдары халы жиналыстары.Олар комицияд.а.Римде комицияларды 3 трі бар.

Куриялар жиналыстары (комициясы).Римде ежелден келе жатан комиция жиналыстары болатын.Бан кіметті жоары иесі,кесі мен шешесіні азаматты ыы бар,толы ылы рим азаматтары(патрицейлер) жататын.Рим азаматтары халы жиналысына атысып,мемлекеттік ызметке алынып,жеке меншікке ие болып,Рим скерлерінде ызмет ете алатын.

Тменгі магистраттар.Эдильдер аладаы тртіпті адаалады,ала сашыларына басшыды етті,кркейту істерін баылап отырды,азы тлікпен здіксіз жабдытауа жауап берді,халы мерекелерін йымдастырды ж/е рт сндірушілер ызметін орындады.Квесторлар блар тменгі магистраттар атарынан саналды.Олар трибут комицияларында сайланды.Квесторлар консулдарды кмекшілері,оларды міндеттері аныталмаан.Олар азынашы міндеттерін атарды,провинция номестниктеріні кмекшілері болды,скери азынаны басарып отырды.Магистратура экстроординарлы ттенше ж/е ординарлы болып блінеді. Экстроординарлы магистратор диктатор, триумвилер, децимвилер мемлекетке андай болсын ауіп тнгенде азамат соысында ерекше жадайларда сайланады н/е таайындалады.Диктаторды таайындау туралы Сенат ана шешім шыара алатын.Кейде цеттуриятты комицияларды диктаторды тікелей таайындау ыы,диктатура алалы емес бірден бір магистратура еді.