Салийлік правда бойынша ылмысты жне неке-отбасылы ы .
V-VІасырда Франк мемлекетіні негізігі ыты жаты–Салистік шындыта.Ол б–ша ылмыс дегеніміз - адама жне млікке зиян келтіру жне корольді тыныштыын бзу деп есептелген. Жазаны негізгі масаты жбірленуші адама жне оны туысандарына жбіршілеуден зиянын теу жне корольді тыныштыын бзаны шін оан айып тлету болды.
ылмыс пен жазаа атысты мынандай ерекшеліктер де орын алды. анды кек айтару ретінде рудан, ауымнан уып жіберу кбіне айыппл тлеткізумен алмастырылды. ылмысы шін лды лтірген ерікті адам жасаан ылмысына орай корольді кімдеріне граф, сацебарон 600 солид, Рим азаматына - 300 солид, франктерді ауымыны мшесіне-200 солид, жай азамат шін 100 солид тлейтін. Біра алашы рулы рылысты да кп алдытары саталды. Адамды лтірген ылмыскер зі айып тлей алмаса, мірін береді. Айыпты (вергельд) тлеуге жаын туысандар кмектесуге тиісті. Зады бзан адамды ауымнан да уып шыаратын.
Салынан айыпплды млшері ылмыскерді леуметтік, ыты жадайларына, жасы жне жынысына байланысты. Жауапкершілік он екі жасынан басталды. Адамдар жеке басы бос жне бостандыы жо деп блінді. Жазаа тартылан адамны кінсі бар ма, болса андай деген мселелерге назар аударылан жо. Жаза ылмыскерлерді келтірген зиянымен байланыстырылды. ылмысты ауырлататын жадаяттара ылмыскерді арам пиылы болуы жне ылмысты топтанып жасау жатызылды. Айыппл млшері те ауыр болды, мселен, бір сиырды ны-ш солид еді.
ылмыс трлері. Адама арсы ылмыстар: адамды лтіру, йел зорлау, заым келтіру, жала жабу, орлау (тіл тигізу), ерікті адамды рлау, біреуді ар-намысына, бостандыына жне адамгершілігіне нсан келтіру.
Жеке меншікке арсы ылмыстар: рлы, тонау, ртеу жне млікті блдіру. "Салистік Шындыты" нормалары брінен де мыты й млігін орайды. ры лыпты сындырып, яни, есікті бзып, йге кіріп, рлы істейтін адама 45 солид айып салынады.
Салитік шындыта жаза трлері сот жне сот рдісі арылы жзеге асты.
Неке кесу кшпелі халытарды некелеріне сас болды. Неке алып-сату шарты бойынша жзеге асырылды. Кйеуі йелі шін алымал тледі. Бл сыйлы "таы сыйлы" деп аталды. Ол тек ана кіршіксіз ыза беріледі де жаадан отау тіккен отбасында алады. йел адама жасау беріледі. Біра йел адамды зорлап алып ашуа тыйым салынды. Туысандар арасындаы неке туралы айтылмаан жне неке бзу туралы да аны нормалар жо. Германдарды деттері бойынша ажырасуа рсат етілген еді, біра христиан діні кшейгеннен кейін ажырасуа тыйым салынды.
Ер адамдар мен йел адамдарды ытары бірдей болды деуге негіз бар. йелді ыын шектеген нормалар болан жо. Мрагерлік нормалар бойынша жылжымалы заттар кесі лгеннен кейін баласы мен ызына бірдей блінеді, біра жер тек ана ер балаларыны арасында блінетін. Алтыншы асырды аяында ер балалар болмаан жадайда йел адамдар да мрагер ретінде жер алатын болды.
Нормандытарды жауап алуы жне оны ХІ-ХІІ . Англияны оамды рылысына тигізген сері. Генрих ІІ-ні реформалары.
Англиядаы мемлекетті пайда болуы герман тайпаларыны, англо сакстерді, готтарды 401жылы британ аралдарын жаулап алумен байланысты болып келеді. Британ аралдарын бл жаулап алу кезеі бір жарым асыра созылды. Соны нтижесінде британ аралдарында жеті королдік пайда болды. Мерия, Нуркумбрия, Кэнт, Шыыс Англия королдіктері пайда болды. Англияда шіркеуді ролі артып христиан діні мемлекеттік дінге айналды. Осы уаытта ауымды атынас мір срді. Жер ауатты адамдар мен королдерді олында болды. Сонымен Англияда нормандар шабуылынан брын феодалды атынастар рыла бастады, біра феодализм стемдігін толы алан жо еді
1066ж.норман герцогы Вильгельм Британ аралында англо-сакстарды тал,Англ.жаул.алд.Оны сері:Англ-да феод-ні орныу процесі ая. Сауда дамыды, ала саны кб-ді.Король билігі кшейді. Жаул.алынан жерді кбісі король доменіне кірді.Тек Виль-ге ызмет етуге уде берген ас-р ана з жерін сатап алды.Вильг. з вассалына берген жері ттас болмады.ол жер ртрлі ауданда орнат-ды.Бдан Вильг. Аылшын-саксі асрі норман барондарына баынды, а-сакс епископ орнына Франция норм-н ойды.1086ж.Вильг. зін жоары королі деп жария-ды.Жне ерікті жер иеленушіден адал ызмет ету тур.антберуді талап етті.Барлы жер иесі тікелей король вассалына айналды.Вассал король скеріне ызмет етіп,салы тледі.Король трк-н жерді 1/7-ін зіне алд. 20 жылдан кейін В. Халыты, жерді, мал санын, аруды сынатан ткізді. Ол халы санаы «ауіпті сот кітабы» деп аталды.Салдар:жаа салы енг-ді, жеке бост-ы бар шаруа туелді шаруаа айн-ды.
Англ-ны са ауд-а ыдырауын тот,тек корольді зі ойан ызм-р(шериф,элдормен,полиция)жерг.істерді шешті, олар барона билік бермеді.Жо.аржы ведом-сы «Шахмат татайы палатасы» д.а.Ол салы жинап, мемл- аржысын таратты.Аталу себебі:жинаан темір ашаны тор сызыты дастарана ояды(келгенді аа, жмсалатынын араа). Король сот билігін кшейтті. Патша сотыны рлі жо. болды, туелді шаруаны ісін манориалды курия арады. Діни сот пен азаматты сот ажыратылды. Жаулап алу мемл-саяси бірлігін бекітті, Англияны континентпен атынасын кшейтті.
Жеке бостандыы бар шаруаларды кбі туелді шаруаа айналды. Ерікті шаруалар халыты тек ана оннан бір блігін рады. 1066 жылы жаулап алу Англияны са аудандара ыдырауын тотатты, Британ аралындаы аудандар бірікті. Король Англияны кімшілік ауматара бліп, оан зі таайындаан Элдермендерді басшылыа ойды. Оларды кмекшідері шерифтер деп аталып олар округтер бойынша салы оамды тртіп мселелеріне атысты істермен айналысты. Король зіні сот билігін де кшейтті, Бл згерістер Генрих ІІ тсында болды 1154ж. 1189ж. Олскери сот аржы реформаларын жзеге асырды. Жалпы аланда бл реформалар ірі феодалдармен шіркеуді жадайын лсіретті.
Генрих ІІ реформалары.
Ол скери, сот аржы реф-н жасады. Бл реф. ірі феодалды не шіркеуді жадаын лсіретті.Реформаны негізгі баыты мемлекетті юрисдикциясын ірі феодалды иеленушілерді кімшілік-сот билігін лсіретумен кшейту.
Сот реформасы. Жер таластарын арауа жаа сот рдісін енг. лы ассизге Енді ерікті азамат аы тлеп, з ісін королді жо.сотына беруге ы алды. Король сотында ордалия соты олд.жо.Істі тергеу айтан сзбен тті, олар ант берді. ылмысты іс:
Сеньоралды соттардан блек арыздарды алумен жне корольді курия сотына берумен сот реф-сы жргізілді.
1116ж.Кларендон ассиз б-ша сотты жне шерифтерді ыы бекітілді.Мемл.6 округке блінді, р округке 3 сот ызм-і таайынд.Жерг.ызм-ді ісін салы жинауын текс.Кшпелі сот:адам лтіру, тонау, жалан аша басу,ртеу.ХІІ.канцлер ведомствасынан сот органдары блінді. Е маыздысы-Корольді жоара соты.Оны жо.юстицарий бас.
скери реф.Феод-абаынбайтын жаа скер рды.К.жаа салы «алан аша»енг.ГенрихІІ барондарды рлін тмендету,скерді тікелей зіне баындыру шін, феод-ды бріне «алан аша» тлетті.Жиналан аржыа скерді-рыцарьларды рды.Ерікті адамдарды барлыына скери міндет енгізді.ске мемл.азынасымен сталды.скери реформалар корольд зіне баынан скер санын кбейтті,ірі феод-ды скер басарудан ыыстырды.Мемлекет бір орталыа баынды.