Дріс 5. Негізгі капиталды басару жне оны ндірістегі ролі

1. Негізгі капиталды мні жне оны рлымы.

2. Негізгі орларды пайдалану крсеткіштері

3. Амортизациялы аударым тсінігі.

1. Негізгі капитал - бл материалды ндылыты за кезедегі жмыс істеп труы ретіндегі негізгі орды ашалай баалануы. Негізгі ор деп - ксіпорында за уаыт пайдаланып зіні нын келесі ндірілетін німге бірте-бірте аударып отыратын ебек ралдарын айтамыз.

Негізгі орды рамына ндірістік жне ндірістік емес объектілер кіреді.

ндірістікке жататындар: ндірісті, рлысты, ауылшаруашылыыны, клікті, сауданы жне басада материалдарды ндіріс трлеріні негізгі орлары жатады.

2. Негізігі орды баалауды ндіріс процесінде за жылдар бойы атысып, тозуына байланысты жне осы уаыт аралыында айта ндіру жадайына байланысты бірнеше трі болады:

1. Негізгі орды бастапы ны – орларды дайындауа, жинауа, келуге кеткен шыындарды жиынтыы;

2. айта ндіру ны – негізгі орды айта ндіруге кеткен шыынны жиынтыы:

3. алды н – негізгі орды нынан тозуды алып тастаандаы бастапы немесе алпына келтіру ны.

Негізгі орларды олдану крсеткіштері ш топа блінеді:

1. Негізгі орларды экстенсивті олдану крсеткіштері;

2. Негізгі орларды жедел трде олдану крсеткіштері;

3. Негізгі орларды интегралды олдану крсеткіштері;

Бірінші топ крсеткіштеріне: ралдарды экстенсивті олдану коэффиценті, ралдарды сменалы жмыс жасау коэффиценті жне ралдарды толы пайдалану коэфиценті жатады яни, бл крсеткіштер ралдарды уаыт млшерінді олданылу дегейін крсетеді.

Екінші топ крсеткіштері - негізгі ор наты німділігін оны нормативті німділігіне блу арылы аныталады.

шінші крсеткіші – ралдарды ингралды олдану коэфиценті ралдарды экстенсивті жне интенсивті олдану коэфицентіне кбейту арылы аныталады жне ол ралдарды уаыт жне німділігі бойынша олданылуын сипаттайды.

Негізгі орларды тиімділігін крсететін жалпы крсеткіш болып ор айтарымы есептеледі.

ор айтарымы – бл нім ндіру шін пайдаланылатын негізгі орларды тегеге шаып есептегендегі ндірілген нім клемін сипаттайтын экономикалы крсеткіш. Сондай-а, ол ндіріс тиімділігіні аса маызды крсеткіші болып табылады.

= Ж/Н

Ж - жыл ішінде ндірілген жалпы нім ны

Н - негізгі орды орташа жылды ны.

ор айтарымына арама арсы крсеткіш ор сыйымдылыы деп аталады.

ор сыйымдылыы – бл негізгі орлар ныны ндірілген жне сатылан нім нына атынасын сипаттайтын экономикалы крсеткіш.

с = Н/Ж

3. Негізгі орды табии жне сапалы тозу оларды ныны экономикалы орнын толтыру аммартизациялы аударым трінде нім ндіруге кеткен шыындара осылады.

Аммартизация - бл шыарылатын німге негізгі ндірістік орлар ныны бірте-бірте ауысуы. Ол аша аражатты орлану масатында негізгі орды толы жне жартылай алпына келтіру шін іске асырылады.

Амортизацияны ашалай сипаты

амортизациялы аударым деп аталады.

Аммартизациялы аударылым негізгі орды тозыын толтыру шін осы орлар ныны бір блігін аударып отыру.

Нарыты атынастар жадайында аммартизациялы аударымны млшері ксіпорынны экономикасына елеулі серін тигізеді.

Бірінші жаынан аммартизациялы аударымны тым жоары дегейі ндіріс шыындарыны млшерін кбейтеді. Осыан орай німні бсекеге деген жарамдылыы тмендейді, алатын пайданы млшері де азайяды. Сол себепті ксіпорынны экономикалы дамуыны ауымды дегейі ысарады.

Екінші жаынан аммартизациялы аударымны кемітілген лесі негізгі орды сатып алуа ралан аржыны айналым мерзімін зартады. Ал, бл оларды ескіріп алуына келіп соады. Аммартизациялы аударымды телім млшеріне жне зіні балансында тран негізгі рал жабдытарды балансты нына сйкес ксіпорын ай сайын есептеп отырады. телім млшері – бл жылды амортизациялы аударымны негізгі ндірістік орларды нына процент есебіндегі атынасы.

Аммартизациялы айналымны млшері оларды ызмет мерзімін есепке аланда бастапа негізгі орлар ныны аммартизациясы млшерімен аныталады. Осыан байланысты аммартизацияны млшері мына формуламен есептелінеді.

Ма = (Нб- ж / б*Нм)*100%

Ма – аммартизациялы аударымны млшері;

Нбк – негізгі ор бастапы ны;

ж – жойылу ны;

Нм – негізгі ор ызмет мерзімі;

Негізгі ор ызмет мерзімін тмендегі факторлара сай анытау ажет:

1. Негізгі ор тзімділігі;

2. Сапалы тозу;

3. Техникамен жабдытауды болашаа арналан жоспары;

4. Жабдытау балансы;

5. Жаарту жне крделі жндеу ммкіндігі;