Дріс 6. Ксіпорынны айналым капиталын мдастыру
1. Ксіпорынны іс рекетін амтамасыз етуде айналым аражатыны бар болуы міндетті шарт болып табылады. Айналым аражаттары бл ндірістік айналым орларын ру, пайдалану жне здіксіз ндірістік процестер мен німді ткізуді амтамасыз ету шін ашалай аражаттарыны жиынтыы. Айналым аражатыны мні - дайы ндірістік процестерді ажеттілігін амтамасыз етудегі экономикалы рлімен аныталады. Айналым аражаттары ндірістік процеске за атысатын негізгі ора араандаы айырмашылыы ол тек бір ана ндірістік кезеде ызмет етеді жне зіні нын тікелей дайын німге бірден аударады. Ксіпорындаы айналым орыны рылымына талдау жасау жне оны жетік білу маызды мселені бірі болып саналады. Себебі, белгілі бір шамада аржы жадайы ксіпорын ызметіні жадайын сипаттайды. Мысалы, дебиторлы арыз лесіні шамадан тыс артуы, оймадаы дайын нім, аяталмаан ндіріс ксіпорынны аржы жадайыны нашарлаанын білдіреді.
Ксіпорында айналым аражат рылымы трасыз жне кптеген себептерден згеріп те отырады. рбір наты ксіпорында айналым аражатыны шамасы, оларды рамы мен рылымы ндірісті сипаты мен крделілігіне, ндіріс кезеіні затыына, оларды жеткізу жадайына жне т. б. байланысты болады. Трлі салаларда айналым орларыны лес салмаы ксіпорынны ндіріс орларыны рамында ртрлі. Мысалы: Ауыр ндіріс ксіпорынында жеіл ндіріске араанда ол тмен. Ксіпорындарда айналым аржыларын йымдастыру мыналардан трады:айналым аржыларыны ажеттілігін анытаужне оларды рамы мен рылымын, алыптастыру кздерін табу жне оларды реттеу, айналым аражаттарын басару жне т. б.
ндіріс тиімділігін арттыруды елеулі резервтері рамына шикізат пен негізгі материалдар отын, осалы материалдар, тез тозаш аспаптар жне баса да ебек заттары кіретін айналым аражатын орынды пайдалануды есебінен ндіріс шыындарын одан рі тмендету болып табылады.
2. Айналым аражаттары немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды.
1. Ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін жмсайды. Бл сатыда айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді.
2. Алынан айналым оры ндіріс процесіне тікелей тіп алдымен ндірісті осалы орларына жне жартылай фабрикаттара содан со аяталмаан ндіріс процесі - дайын німге айналады.
3. Дайын нім сатылады. Нтижесінде айналым орлары ндіріс саласына айналыс аясына яни, айтадан ашалай нысанына келеді. Бл аржылар жаадан ебек ралдарын алуа жмсалып, жаа ауыспалы айналыма шыады. Бір мезгілде айналыны барлы ш сатысыда айналымда болуы ммкін. Яни, бір нрсе бір мезетте сатып алынады, ндіріледі, сатылады жне айтадан сатып алынады. На осы жадай ндірісті здіксіздігін, тотаусыздыын жне ндірілген німді сатуды амтамасыз етеді.
Айналым аражаттарыны айналымын сипаттайтын бірнеше крсеткіштері болады. Оларды ішіндегі е арапайымы айналым аражатыны (а) айналымдылыыны коэфиценті.
а = /А орт
– белгілі бір кезеде ткізілген нім ны;
А орт - сол кезедегі айналым орыны орташа ны;
Егерде ткізуден алынан тсім бір жыла есептелесе, онда айналым аражатыны орташа алдыы да бір жыла алынады.
3. Ксіпорын рылан кезде айналым аражаты жарылы орды бір блігі ретінде алыптасады. Олар тауарлы німдерді ндіруге байланысты ндірістік осалы орларды сатып алу шін жмсалады. Дайын нім оймаа тседі, содан со ттынушылара жіберіледі. Айналым аражаты ретінде ксіпорын орныты пассивтерді пайдаланады. Орныты пассивтерге жататындар:
1. Жалаы жніндегі е аз ауыспалы арыз жне леуметтік сатандыруа зейнетаы орына, медициналы сатандыруа тленетін аударымдар.
2. Аванс жне німге жартылай аы бойынша тапсырыс берушілерге арызы.
3. Салытарды трлері бойынша бюджетке арызы.
Ксіпорынны айналым орына мтажы жыл бойынша тпкілікті саталады. Ол трлі факторлара байланысты трасызданады: ндірісті маусымдыы, тауар материалдарыны ндылыыны жеткізуді бір кемшілігі, оймалардаы сатылмаан дайын німдерді орлануы жне жиналуы.