Таырып 12. Ксіпорын пайдасын жне рентабельдігі
1. Ксіпорынны табысы, оны мні мен маызы
2. Ксіпорынны пайдасы жне оны трлері
3. Ксіпорын ызметіні пайдалылыы
1Ксіпорынны табысы – оларды активтеріні артуы немесе капитал меншігіні кбеюіне келетін міндеттемелерді келуі. Табыс ымы жалпы мемлекетте – лтты табыс, ксіпорында – жалпы табыс, таза табыс жне жеке тлаларда халыты ашалай табысы – жеке табысы болып олданылады. Ксіпорынны жалпы табысына ашалай тсім, тауарларды сату, ызмет крсетуден тсетін тсім, атарылан ызмет, млікті сатудан тсетін тсім, несие берілгендегі алынатын тиісті процестер проценттер жне баса да ашалай жне материалды тсімдер жатады. Таза табыс ымы жалпы табыс жне материалды ресурстарды шыындары арасындаы айырмашылыы болып саналады. Табыс алуды шарты бл оамны пайдалы ызметі, сранысты ажетіне жататын тауарларды шыару. Табысты тмендегідей трлері бар:
1. Жалпы табыс ж.т. – бл тауарларды белгілі млшерін сатудан тскен ашалай сомы. 
- нім клемі Б – баа
2.Орта табыс ОТ- жалпы табысты нім млшеріне блу керек. ОТ=ЖТ/ нім млшері
3. Шекті табыс – бл нім лшемін сатуды кбейту арасында жалпы табысты кбеюі.
Шекті табыс рбір осымша нім лшеміні тімділігін баалауа ммкіндік береді жне зіндік нмен штаса отырып ксіпорынды лайту ммкіндігінде нды баыт ретінде ызмет етеді.
2. Таза пайда экономикалы маызды жне кез келген коммерциялы мекемелер ызметіні негізгі масаты болып табылады. рбір ксіпорынны жиынты крсеткіші пайда тсімі болып саналады.
Пайда – тауар ткізуден жне ызмет крсетуден алынан ашалай кіріспен оны ндіруге жне сатуа жмсалан шыындарды айырмасы. Басаша айтанда, пайда – бл ндіріс айналымыны аржылы орытындысын білдіретін ксіпорын ызметіні нтижелі жне экономикалы крсеткіші. Пайда: балансты жне есептік болып блінеді. Жалпы балансты пайда мыналардан трады: -тауарлы німдерді сатудан тскен пайда. -тауарлы німні рамына жатпайтын баса німдерден жне ызмет крсетуден тскен пайда. -сатылудан тыс операцияларды жоспарлаудан тскен пайда: айыппл, сыйлытар жне т.б.
Пайда тлемін анытау тікелей есептеу жне талдау дістерімен жргізіледі. Ксіпорынны пайдасы екі крсеткішке байланысты: 1) нім баасы, 2) оны ндіруге кеткен шыындар
Нарытаы нім баасы – сраныс пен сынысты зара іс-имылыны нтижесі. Еркін бсеке жадайында нарыты баа рылымы заны серінен, нім баасы не жоары, не тмен болуы, ндірушіні не сатып алуыны алауынша болуы ммкін емес, ол “автоматты трде” тееседі.
Пайданы трлері жне оны есептеу дістері
1.Жалпы пайда ЖП=ЖТ-Ш 2.Экономикалы пайда ЭП=ЖТ-ЭШ 3.Бухгалтерлік пайда БП=ЖТ-БТ
4.Таза пайда = ЖП – салы, міндетті тлемдер 5.Шекті пайда = Шекті табыс – шекті шыын
Пайда ндірісті лайтуды кзі болып табылады. Ресурстарды пайдалану дегейін жне оларды йлестіруді тиімділігін сипаттайды жне иновациялы технологияларды инвестициялауды ынталандырады. Ксіпорынны рамындаы барлы пайда екі блікке блінеді: 1. Ксіпорынны млкін кбейтеді жне ттыну процесіне атысады 2. Ттынуа пайдаланатын пайда лесін сипаттайды
3.Тиімділік – ксіпорын ызметі тиімділігіні е басты экономикалы крсеткіші аталады. Оны екі трі бар:
1) Ксіпорынны ндірістік орларыны рентабелділігі. Ксіпорынны тапан пайдасыны ндірісті негізгі жне айналым орларыны нына атынасы. Тиімділік рентабельділік – Р
Р= 
Н – негізгі ор А – айналымды ор Р - ндірістік орды рентабельділігі
2) Ксіпорынны німні рентабельділігі Ксіпорынны тапан пайдасыны сатылан німні зіндік на атынасы
Р= 
100% Р - нім рентабелдігі - зіндік н
Ксіпорынны пайдалылы млшерін мына тмендегі формуламен есептеуге болады 
ПМ – пайдалы млшері V - нім клемі Б – баа - зіндік н
Ксіпорын ызметіні экономикалы тиімділігін молайтуды басты шарты ебек німділігін барынша арттыру жне зіндік нды арзандату