АЗАСТАННЫ ХАЛЫ

2009 жылды 25 апанында елімізде лтты халы санаы тті. Бл акция азастан туелсіздігін аланан бері екінші рет ткізіліп отыр. ткен санатан бері он жыл тті. Бл еліміз шін аса жауапты рі маызды іс-шара болып табылды.

азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаевты лтты халы санаыны ндеуінде «Адам ресурсы дегеніміз, ол – сіз бен біздер, азастанны азаматтары. Ол – оамны басты байлыы, озаушы кші жне дамуыны айнар кзі», -деп айтылан.

Елімізді сіп-ркендеуі масатында, болашаты болжап, стратегиялы баыттарымызды таы да айындай тсу шін, халыты л-ауатын одан жасарту шін мемлекетке ел, жер, экономика, леуметтік жадай жнінде наты мліметтер ажеттілігінен елімізде лтты халы санаы жргізілді.

Тапсырмалар.

1. Мтін бойынша сздік рыдар.

2. Сіз лтты халы санаына атыстыыз ба? Ситуативтік жадай.

3. Мтінді орыс тіліне аударыдар.

МДЕНИ МРА – АЛТЫН АДАМ

Бкіл Еуразиялы байта даласын кн шуаты - алтынды «а тсілді» нерімен кмкерген ата-бабаларымыз кейінгі рпаы матанарлытай лмес мралар алдырды. Соны бірі - лемдегі нер сйер ауымды еле еткізген, бір тума ескерткіш. 1969-1970 жылдары Алматы аласынан 50 шаырым жердегі Есік оранынан табылан «Алтын адам» кейпі. Оны алашы ашып, лемге танытан алым - археолог Кемел Аышев. Бл обаа б.з.д.-І асырда мір срген 17-18 жас шамасындаы Са жауынгері, сол кездегі дстр бойынша, киімімен, трмысты заттармен оса жерленген.

Оны салтанатты биік бас киімі, бешпенті, шалбары мен етігіне дейін 200-ден астам а, с сипатты алтын шекейлермен безендірілген. ару-жараы, саинасы да алтын. Оны «Алтын адам» аталуы да сондытан. Сонымен атар, ааш ыдыс-аятар т.б. заттар ойылан. Соны бірі - 26 табадан тратын жазуы бар кміс тостаан. Оны алымда «Есік жазуы» деп атайды. «Алтын адам» киімі- сирек кездесетін ажайып нер туындысы. Бл тек нды архелогиялы олжа ана емес, ата-бабамызды жоары мдениеті, тарихы, бізді тарихымыз, мдениетімізді алтын тыры. Осы ескерткіштер аза жерін мекендеген бабаларымызды осыдан 2500 жыл брын зіндік жазу-сызуы мен ркендеген мдениетіні боландыын длелдейді.

 

Тапсырмалар.

1.Мтінді оып, орыс тіліне аударыыз.

2.Сратара жауап берііздер.

а) «Алтын адам»- кейпі ай аланы маынан табылды?

) Алтын адамды ол жерден ай жылы азып алан?

б) Алтын адам жанынан таы андай заттар табылды?

в) Бл андай нер туындысы?

г) Ескерткіштер нені длелдейді?

3.зіізді тексеріп, дрыс жауабын мтін бойынша тауып айтыыз.

Лгі: Ата-бабаларымыз кейінгі рпаа аз мра алдырды. – Жо, матанарлытай лмес, лкен мра алдырды.

Алтын адам Жамбыл облысыны Шу зеніні маынан табылды.

Есік оранынан трік жауынгері барлы заттарымен табылды.

Алтын адам киімі арапайым, кнделікті жауынгер киімінде.

аза халыны мдениеті мен неріні дамуын сипаттамайды.

сынылатын дебиеттер:

1. Кзекова З. С. аза тіліні практикалы курсы (гуманит). Алматы: ылым, 2001.

2. Бектров Ш.К., Бектрова А.Ш. аза тілі (Ана тілі дегейінде йрету ралы). Алматы, 1998.

3.Тймебаев Ж. аза тілі (Грамматикалы анытаыш). Алматы, 1991.

4. Аяпова Т. аза тілі (Негізгі оулы, й кітабы, малім кітабы). Алматы, 1998.

5. Нрожина Г.М., біласов .М., Жетпісбай Ш.А. аза мдениеті (аза тіліне арналан мтіндер жинаы). арМТУ, 2003.

6. Нрожина Г.М., Кинбаева А.Б. аза тілі (Кредиттік технология жйесі бойынша оыту). Оу ралы. араанды: арМТУ, 2007.

 

СЖ арналан баылау тапсырмалары (9-таырып) [осымша14,15,17,18,19]

1. Жер трындары таырыбына гіме жазу.

2. азастан халы таырыбына шыарма.

3. Мдени мра – Алтын адам таырыбына слайд жасау.

Таырып. алам жне асыр. ХХІ асырды жетістіктері. Етістік (дара, крделі, негізгі, кмекші, болымды, болымсыз, тйы).

 

Практикалы (семинарлы) сабаты жоспары

1. Етістік, оны трлерін тсіндіру.

2. Лексикалы таырыптар бойынша сра-жауап, гімелесу.

3. Жаа сздермен жмыс жргізу.

4. Болымды жне болымсыз, тйы етістіктеріне мысалдар келтіру.

АЛАМ ЖНЕ АСЫР

XXI асыр да айара есігін ашты. XXI асыр ылым мен техниканы апаратты-технологияларды дамыан, рі ркендеген заманы. Бл асырда р трлі механикалы, электроникалы, нанотехнологиялар пайда болды. аламда кптеген ылымы мен технологиясы дамыан мемлекеттер бар. Атап айтатын болса Жапония, Германия, ытай, АШ, Франция, Ресей т.б. мемлекеттер. Адамзат мдениетінде тарихи трыдан алып араанда зілмес байланыс, сабатасты бар. Мдениетті бір блігі есептелетін ылымны даму жолы мны айын айаы болса керек. ылымны, білімні зулім сарайы салынып салтанат ру ісіне кп халыты озы ойлы, шыр иялды ардагер азаматтары ат салысан: бірі іргетасын аласа, екіншісі абырасын трызды, шіншісі баса бір кем-кетігін толтырды.

азіргі тада бкіл алам идеясы жаратылыстанушы алымдарды арасында арсылы тудырмай, абылдануда. Біра, бл жадай бірден пайда бола салан жо. Кез келген лы ылыми идея секілді, ол да ылымда басты орына ие болуыны алдында за та крделі сынатардан тті.

алам эволюциясы - физика ылымыны теориялы базисіне жне кптеген астрофизикалы баылаулара негізделіп длелденген ылыми факт. алам эволюциясы жайлы азіргі заман ылымыны негізін 1916 жылы салыстырмалылы теориясын ойлап тапан Альберт Эйнштейн салып кеткен. Ол жлдыздармен толтырылан лем шін тедеу рып, кеістікті исаюы аырында зіне зі тірелетіндігін есептеп шыарды. Осындай “тйы” аламны клемі шектелген болып, оны шекаралары болан жо. Біра Эйнштейнні бл теориясында бір кемшілік болды, яни осы теория шынайы болан жадайда жлдыздар тартылыс кшіні серімен бір нктеге жиналып алуа тиіс болды. Сол себепті Эйнштейн аламды бір-біріне сыылуынан сатайтын, лдебір “антигравитациялы” рісті ойлап табуа мжбр болып, тедеуін осы ріспен толытырды.

азіргі заманы аламны мір сруіні ш трлі вариантын крсетуге болады:

1) алам ткен уаытта да, болашата да шексіз мгі тіршілік ете алады.

2) аламны басы мен соы бар.

3) алам уаыт аралыында немі згеріп отырады.

Тапсырмалары.

1. Мтінді аударыыз.

2. Мтін бойынша сратар дайындаыз.

3. Мтіннен дара жне крделі етістіктерді табыыз.

4. Бір сйлемге морфологиялы жне синтаксистік талдау жасаыз.